Nieuwe Bijbelvertaling (2004)

Vreemde woorden

Merkwaardig is dat de NBV enerzijds in hedendaags Nederlands wil vertalen, maar anderzijds zich niet ontziet om vreemde woorden te gebruiken, omdat de tot nog toe gangbare vertaling bijklanken heeft die het woord in de grondtaal niet heeft:

• ‘hel’ is in de NBV ‘Gehenna’
• ‘rokken’ zijn in de NBV ‘tunica’s’
• ‘ons paaslam’ is in de NBV 'ons pesachlam’
• de ‘kamerling' is in de NBV een ‘eunuch’
• de ‘hoofdman over honderd’ is in de NBV de ‘centurio’
• de ‘stadhouder’ is in de NBV de ‘prefect’
• de ‘legerafdeling’ is in de NBV de ‘cohort’
• ‘melaatsheid’ is in de NBV ‘huidvraat’, een geheel nieuw uitgevonden woord
• 'palmen' ('palmbomen') is in 15 verzen 'palmetten' geworden

Ontvangst

De Rooms-katholieke kerk heeft de NBV afgekeurd voor gebruik in de liturgie, waarin de Willibrordvertaling gehandhaafd blijft. Omdat de liturgie een eenheid moet zijn, waarin de gebeden en de Schrift op elkaar zijn afgestemd, acht de kerk de Nieuwe Bijbelvertaling daar niet bruikbaar. De beslissing is zeer opmerkelijk, want het de Katholieke Bijbelstichting was één van de eerste voorstanders om te komen tot de nieuwe Bijbelvertaling. De Nederlandse bisschoppen hebben besloten om met een eigen ‘liturgische bijbelvertaling’ te komen. Die kan, na goedkeuring door Rome, wel aanbevolen worden voor de eucharistieviering. De NBV mag volgens de bisschoppen overigens wel gebruikt worden tijdens vergaderingen, oecumenische vieringen en bij het persoonlijk bijbellezen.

De Protestantse Kerk in Nederland aanvaardde de vertaling in het jaar van uitgifte (2004) voor gebruik op proef gedurende vijf jaar. In 2010 stelde het synodebestuur voor om de NBV officieel aan te wijzen als kanselbijbel in de Protestantse Kerk. Daarmee zou de NBV dezelfde status krijgen als de NBG51-vertaling en de Statenvertaling. Een synodecommissie die het voorstel vooraf beoordeelde, pleitte er echter voor om te wachten op de herziening van de NBV. Het kerkbestuur stelde in het rapport dat de dominee erop moet wijzen wat er werkelijk in een Bijbeltekst staat, maar de synodecommissie vond dat niet juist: ‘Wij moeten streven naar een vertaling, die de noodzaak in de eredienst te verwijzen naar de grondtekst zo veel mogelijk beperkt’. ‘Juist de reformatie - zowel van Luther alsook Calvijn - stelde centraal dat de gelovigen zelf hun Bijbel konden lezen, maar dat moeten zij wel een betrouwbare en zuivere vertaling tot hun beschikking hebben. Verantwoorde exegese van predikanten is geen vervanging voor een betrouwbare vertaling’^[3]. Eerder had een grote groep predikanten en kerkmusici, bijna eenvijfde van het aantal predikanten van de PKN, gepleit om te wachten tot de resultaten van de herziening bekend zijn en die kerkbreed gedragen worden. Desondanks nam de synode in april 2010 met grote meerderheid het voorstel van het synodebestuur aan om de NBV als officiële vertaling voor de kerk te aanvaarden^[4].

De Vrijgemaakt-Gereformeerde Kerk heeft de vertaling aanvaard^[1].
De Christelijke Gereformeerde Kerken besloten in 1992 niet mee te doen met het vertaalproject. Op de synode in 2007 werd besloten het gebruik van de NBV met klem te ontraden^[1].

Beoordeling

De vertalers wilden trouw zijn aan de brontekst, vertalen in hedendaags Nederlands en een begrijpelijke tekst opleveren. Deze uitgangspunten blijken onderling op gespannen voet te staan. Het resultaat is een vlot leesbare, begrijpelijke, maar vaak minder nauwkeurige vertaling. De vertaling is onvoldoende trouw aan de brontekst. Hieronder enkele voorbeelden van onnauwkeurig vertalen:

Ge 1:2 (NBV) De aarde was nog woest en doods, ... 
Ge 1:2 (SV) De aarde nu was woest en ledig, ... 
Ge 1:2 (HSV) De aarde nu was woest en leeg, ... 
Ge 1:2 (NBG51) De aarde nu was woest en ledig, ... 

Het woord 'nog' in de NBV ontbreekt in de grondtekst. Het woord 'doods' is een minder goede vertaling dan 'leeg'. Bovendien is het woord 'doods' een vreemd woord voor het begin toen de dood nog niet in de wereld was gekomen. 

De NBV heeft in De 18:15 het meervoud 'profeten', terwijl de grondtekst enkelvoud heeft en ook het Nieuwe Testament naar dat vers met 'profeet' in het enkelvoud verwijst.

De 18:15 (NBV) Hij zal in uw midden profeten laten opstaan, profeten zoals ik. Naar hen moet u luisteren. 
De 18:15 (SVV) Een Profeet, uit het midden van u, uit uw broederen, als mij, zal u de HEERE, uw God, verwekken; naar Hem zult gij horen;
De 18:15 (NBG51) Een profeet uit uw midden, uit uw broederen, zoals ik ben, zal de HERE, uw God, u verwekken; naar hem zult gij luisteren.

Vergelijk echter:

Hand 3:22 (TelosNT) Mozes heeft immers gezegd: ‘Een profeet zal de Heer uw God u verwekken uit uw broeders, zoals Hij mij verwekte: naar Hem zult u horen overeenkomstig alles wat Hij tot u zal spreken; 
Hnd 3:22 (NBV) Mozes heeft al gezegd: “De Heer, uw God, zal in uw midden een profeet zoals ik laten opstaan; luister naar hem en naar alles wat hij u zal zeggen.

Die ene profeet is onze Heer Jezus Christus, van wie Mozes in zijn geschriften gesproken heeft.

Een ander vertaalvoorbeeld. In Jesaja 9:6 is sprake van 'Wonderbare Raadsman, Sterke God'. Dit vers heeft ook betrekking op de Heer Jezus. De NBV vertaalt echter 'Wonderbare Raadsman, Goddelijke held'. Goddelijke held is niet alleen onzuiver vertaald, maar ook een afzwakking. 

NBV Mt 28:20 En houd dit voor ogen: ik ben met jullie, alle dagen, tot aan de voltooiing van deze wereld.’
SV Mt 28:20 En ziet, Ik ben met ulieden al de dagen tot de voleinding der wereld. Amen.
NBG51 Mt 28:20 En zie, Ik ben met u al de dagen tot aan de voleinding der wereld. 
LU Mt 28:20 En zie, ik ben bij u al de dagen tot aan des werelds einde.
HSV Mt 28:20 En zie, Ik ben met u al de dagen, tot de voleinding van de wereld. Amen.
TELOS Mt 28:20 En zie, Ik ben met u alle dagen tot aan de voleinding van de eeuw.

De vertaling "voltooiing van deze wereld" doet te veel denken aan de voltooiing van een bouwwerk. De beste vertaling biedt de TELOS-vertaling: "voleinding van de eeuw". Het gaat om het einde van een tijdperk. 

Een ander voorbeeld: 

NBV Hos 1:5 Op die dag zal ik Israëls wapentuig breken in de vallei van Jizreël.’
SV Hos 1:5 En het zal te dien dage geschieden, dat Ik Israëls boog verbreken zal, in het dal van Jizreel.
HSV Hos 1:5 Op die dag zal het gebeuren dat Ik de boog van Israël zal breken in het dal van Jizreël.
NBG51 Hos 1:5 Te dien dage zal het geschieden, dat Ik Israels boog verbreken zal in het dal van Jizreel.
NB Hos 1:5 geschieden zal het te dien dage,- dat ik Israëls boog zal breken in de vallei van Jizreël!

Alleen de NBV heeft 'wapentuig' in plaats van het letterlijke en meer duidelijke 'boog' (Hebr. qesheth). 'Boog' laat ruimte voor een zinnebeeldige uitleg, "het zinnebeeld van zijn [Israëls] macht en sterkte" (Karl August Dächsel). 'Wapentuig' is een abstracter begrip dan 'boog' en biedt deze ruimte niet meer.  

In Marc. 1:6 laat de vertaler de plaatsvermelding van de Johannes' gordel onvertaald. 

NBV Mr 1:6 Johannes droeg een ruwe mantel van kameelhaar met een leren gordel; hij leefde van sprinkhanen en wilde honing.
HSV Mr 1:6 En Johannes was gekleed in kameelhaar en had een leren gordel om zijn middel, en hij at sprinkhanen en wilde honing.
NBG51 Mr 1:6 En Johannes was gekleed met kameelhaar en met een lederen gordel om zijn lendenen, en hij at sprinkhanen en wilde honing.

Uit Opb. 1:13 blijkt dat ook aan de borst een gordel gedragen kon worden. 

In het volgende worden vijf vertalingen van Rom 5:9 vergeleken:

Ro 5:9  (NBV) Des te zekerder is het dus dat wij, nu we door zijn dood zijn vrijgesproken, dankzij hem zullen worden gered en niet veroordeeld.
Ro 5:9  (SVV) Veel meer dan, zijnde nu gerechtvaardigd door Zijn bloed, zullen wij door Hem behouden worden van den toorn.
Ro 5:9 (NBG51) Veel meer zullen wij derhalve, thans door zijn bloed gerechtvaardigd, door Hem behouden worden van de toorn.
Ro 5:9 (WV95) Des te zekerder is het dat wij, eenmaal gerechtvaardigd door zijn bloed, dankzij Hem gered worden van de toorn.
Ro 5:9  (TELOSNT) Veel meer dan zullen wij, nu wij gerechtvaardigd zijn door zijn bloed, door Hem behouden worden van de toorn.

De Griekse woorden 'bloed' en 'toorn' zijn onjuist vertaald in de NBV. 

In Opb. 5:6 en 7:17 is sprake van het Lam 'in het midden van de troon'. Dit is de troon van God. De NBV vertaalt echter 'midden voor de troon.' In de NBV-vertaling van deze verzen is het Lam van de troon gehaald. 

Een ander vertaalvoorbeeld:

Ro 11:28 (NBV) Ze zijn Gods vijanden geworden opdat het evangelie aan u kon worden verkondigd, maar God blijft hen liefhebben omdat hij de aartsvaders heeft uitgekozen.
Ro 11:28 (SV) Zo zijn zij wel vijanden aangaande het Evangelie, om uwentwil, maar aangaande de verkiezing zijn zij beminden, om der vaderen wil;
Ro 11:28 (HSV) Zij zijn weliswaar wat het Evangelie betreft vijanden vanwege u, maar wat de verkiezing betreft geliefden vanwege de vaderen.
Ro 11:28 (NBG51) Zij zijn naar het evangelie vijanden om uwentwil, naar de verkiezing zijn zij geliefden om der vaderen wil.
Ro 11:28 (TELOS) Wat het evangelie betreft, zijn zij wel vijanden ter wille van u, maar wat de verkiezing betreft, geliefden ter wille van de vaderen.
Ro 11:28 (WV95) Al staan zij vijandig tegenover het evangelie omwille van u, toch blijven het Gods geliefden krachtens zijn uitverkiezing, omwille van de aartsvaders.

In de NBV zijn de Joden volgens Paulus 'Gods vijanden', maar deze uitdrukking gebruikt Paulus niet. De vraag is: in welke zin zijn de Joden volgens Paulus vijanden? Maar een antwoord hierop geven is verklaren, niet vertalen. Misschien bedoelt Paulus dat de Joden vijandig staan tegenover het evangelie en de evangeliebelijders. 

Een ander vertaalvoorbeeld:

1Co 15:8 (NBV) Pas op het laatst is hij ook aan mij verschenen, aan het misbaksel dat ik was.
1Co 15:8 (SV) En ten laatste van allen is Hij ook van mij, als van een ontijdig geborene, gezien.
1Co 15:8 (HSV) En als laatste van allen is Hij ook aan mij verschenen, als aan de ontijdig geborene.
1Co 15:8 (NBG51) maar het allerlaatst is Hij ook aan mij verschenen, als aan een ontijdig geborene.

Paulus noemt zichzelf in de NBV een 'misbaksel', in de andere genoemde vertalingen een 'ontijdig geborene'. Dit laatste is de betere vertaling. 

Hoe vrij en verklarend de NBV in haar vertaling soms is, blijkt bijvoorbeeld bij 1 Petr. 5:6-7. 

1Pe 5:6 (NBV) Onderwerp u dus nederig aan Gods hoge gezag, dan zal hij u op de bestemde tijd een eervolle plaats geven.
1Pe 5:7 (NBV) U mag uw zorgen op hem afwentelen, want u ligt hem na aan het hart.
1Pe 5:6 (SV) Vernedert u dan onder de krachtige hand Gods, opdat Hij u verhoge te Zijner tijd. 
1Pe 5:7 (SV) Werpt al uw bekommernis op Hem, want Hij zorgt voor u.
1Pe 5:6 (NBG51) Vernedert u dan onder de machtige hand Gods, opdat Hij u verhoge te zijner tijd.
1Pe 5:7 (NBG51) Werpt al uw bekommernis op Hem, want Hij zorgt voor u.
1Pe 5:6 (HSV) Verneder u dan onder de krachtige hand van God, opdat Hij u op Zijn tijd verhoogt.
1Pe 5:7 (HSV) Werp al uw zorgen op Hem, want Hij zorgt voor u.

De 'hand van God' en 'Zijn tijd' zijn wegvertaald. De eenvoud van vers 6 is verloren gegaan. In vers 7 is de vermaning 'werpt' een vrijblijvend 'mag' geworden en is het 'al' weggelaten. 

Vermelde voorbeelden zijn slechts enkele missers uit de vele die genoemd kunnen worden. Een vertaalster van de NBV stemde toe dat de NBV ongeschikt is voor woordstudie of bijbelstudie^[2]. Een van de vertalers die meegewerkt heeft aan de TELOS-vertaling, een betrouwbare vertaling van het Nieuwe Testament, merkte op: “... als men beweert dat de NBV geschikt is voor Bijbelstudie, gaat men echt te ver. Daar is een veel nauwkeuriger vertaling voor nodig.”^[5]. 

De NBV wil dikwijls niet alleen vertalen, maar ook verklaren, te veel verklaren. Hierbij wordt er minder nauwkeurig vertaald en komen meer de eigen woorden en gedachten van de vertaler naar voren.

Volgens sommigen riekt de vertaling naar feministische invloed. Zo is in het boek Handelingen de Griekse uitdrukking voor 'mannen broeders', waarmee de mannelijke volksgenoten worden aangesproken, op vijf plaatsen vervangen door 'broeders en zusters' (Hand 1:16; 2:29, 13:26, 13:38, 22:1). In Gen. 18:20 spreekt Sara ten aanzien van Abraham van 'mijn heer'. Petrus wijst hierop (1 Petr. 3:6). De NBV vertaalt echter 'mijn man' in plaats van 'mijn heer'. Het begripselement van het gezag is daarmee verdwenen.  

De vertaling grijpt ook in het vocabulaire van de Nederlandssprekende christenen in. Of er sprake is van verbetering is onderwerp van discussie. Een aantal voorbeelden: een woord als 'bekering' komt in de NBV nog maar 1x voor, terwijl de Statenvertaling het woord nog 24x gebruikt en de NBG51 21x. 'Bekering' is door de medewerkers aan de NBV gereserveerd voor 'overgaan tot een andere godsdienst'. In andere gevallen worden in de NBV andere termen en omschrijvingen gebruikt.
Het woord 'hel' uit de oudere vertalingen is op één plaats na vervangen door Gehenna, het Griekse woord voor de hel. 'Gehenna' is voor de hedendaagse lezer onbegrijpelijk, in tegenstelling tot 'hel'.
Het woord 'Heiland', dat voor velen een rijker inhoud heeft dan 'Redder', is losgelaten en 'Redder' geworden.
Het woord 'vlees' als aanduiding voor onze zondige aard, waartegen de Geest strijdt, is vervangen door woorden als 'onszelf', 'eigen wil', 'eigen natuur' en dergelijke. Dit is een grote ingreep, maar vergroot voor wie minder vertrouwd zijn met de 'tale Kanaäns' zeker de leesbaarheid:

Ga 5:17  (SVV) Want het vlees begeert tegen den Geest, en de Geest tegen het vlees; en deze staan tegen elkander, alzo dat gij niet doet, hetgeen gij wildet.
Ga 5:17  (NBG51) Want het begeren van het vlees gaat in tegen de Geest en dat van de Geest tegen het vlees (want deze staan tegenover elkander) zodat gij niet doet wat gij maar wenst.
Ga 5:17  (WV95)  Want de zondige natuur begeert tegen de Geest in en de Geest tegen de zondige natuur in, want ze zijn elkaars tegenstanders, zodat u juist niet doet wat u zou willen doen.
Ga 5:17 (TelosNT) Want het vlees begeert tegen de Geest, en de Geest tegen het vlees; want deze staan tegenover elkaar, opdat u niet doet wat u wilt.
Ga 5:17  (NBV) Wat wij uit onszelfnajagen is in strijd met de Geest, en wat de Geest verlangt is in strijd met onszelf. Het een gaat in tegen het ander, dus u kunt niet doen wat u maar wilt.

Het Griekse woord voor 'ontslapen' is vertaald als 'sterven' of is weggewerkt. Een ontslapene heet in de NBV een 'dode'. De Griekse begrippen in de brontekst bevatten echter de gedachte van slapen.

1Th 4:14  (SVV) Want indien wij geloven, dat Jezus gestorven is en opgestaan, alzo zal ook God degenen, die ontslapen zijn in Jezus, weder brengen met Hem.
1Th 4:14  (NBG51) Want indien wij geloven, dat Jezus gestorven en opgestaan is, zal God ook zo hen, die ontslapen zijn, door Jezus wederbrengen met Hem.
1Th 4:14  (WV95)  Want als wij geloven dat Jezus is gestorven en weer opgestaan, dan zal God hen die in Jezus zijn ontslapen samen met Hem meevoeren.
1Th 4:14  (TELOSNT) Want als wij geloven dat Jezus is gestorven en opgestaan, evenzeer zal God ook de door Jezus ontslapenen met Hem brengen.
1Th 4:14  (NBV) Want als wij geloven dat Jezus is gestorven en is opgestaan, moeten wij ook geloven dat God door Jezus de doden naar zich toe zal leiden, samen met Jezus zelf.

De verregaande toepassing van het uitgangspunt van vertalen in begrijpelijke woorden heeft geleid tot verarming, tot aantasting van de beeldende taal van de Schrift. Een voorbeeld is het in Hand 26:14 door de Heer Jezus gebruikte beeld van een trekdier dat met zijn poten achteruit trapt tegen de prikkels. Dit beeld is in de NBV verdwenen; de vertaling is een verklaring. 

Hnd 26:14 (NBG51) en toen wij allen ter aarde vielen, hoorde ik een stem tot mij spreken in de Hebreeuwse taal: Saul, Saul, waarom vervolgt gij Mij? Het valt u zwaar tegen de prikkels achteruit te slaan.
Hnd 26:14 (HSV) En nadat wij allen op de grond gevallen waren, hoorde ik een stem tot mij spreken en in de Hebreeuwse taal zeggen: Saul, Saul, waarom vervolgt u Mij? Het is hard voor u de hielen tegen de prikkels te slaan.
Hnd 26:14 (NBV) We vielen allen op de grond en ik hoorde een stem in het Hebreeuws tegen me zeggen: “Saul, Saul, waarom vervolg je mij? Je kwelt jezelf door je zinloze halsstarrigheid!”

In de inleidingen op de bijbelboeken wordt het auteurschap van meerdere bijbelboeken (bijv. de boeken van Mozes, Daniel, 1 Tim, 2 Tim, Titus, 2 Petrus) in twijfel getrokken. De inleidingen verraden de vrijzinnigheid van (althans sommige van) de inleiders.

Volgens critici zijn de gevolgen van het gebruik van deze vertaling niet te veronachtzamen: de lezer en hoorder weet niet meer wat werkelijk in Gods woord staat en wat door de NBV is weggelaten, toegevoegd, veranderd. Hij kan begropen worden door de onzekerheid en twijfel: Zegt de Schrift dit wel allemaal? In de gemeentelijke samenkomst wordt meelezen moeilijker als de spreker voorleest uit de NBV en de toehoorder meeleest in de NBG51-vertaling of de Statenvertaling; de beide laatste vertalingen lopen onderling behoorlijk synchroon, de NBV echter loopt vaak uit de pas met deze oudere en meer woordelijke vertalingen. 

Meer informatie

• Artikel Nieuwe Bijbelvertaling op Wikipedia.nl
• De website Bijbelmobiel.nl bevat de NBV voor lezing op een mobiele telefoon of PDA. Daarnaast biedt de site een dagelijkse Bijbeltekst volgens het Bijbelleesrooster van het Nederlands Bijbelgenootschap.
• Op de website Voorleesbijbel.nl lezen meer dan 400 Nederlanders de complete Bijbel voor.
• De website Downloadbijbel.nl bevat geluidsbestanden met delen van de NBV, waardoor men onderweg naar Bijbelteksten kan luisteren.
• De IKON heeft voor jongeren de website GodopjeiPod.nl, die een dagelijkse podcast van een Bijbeltekst brengt.
• Kees Noorlander, 'De Nieuwe Bijbelvertaling', 2005. Artikel op Morgenster.org. Kritisch artikel met verscheidene duidelijke voorbeelden die aantonen hoe onnauwkeurig de NBV vertaalt. 
  http://www.morgenster.org/nieuwebijbelvertaling.htm

Voetnoten

1. ↑ Nieuwsartikel Vertrouwen in revisie Nieuw Bijbelvertaling op ND.nl dd. 17 febr. 2009
2. ↑ Artikel NBV niet geschikt voor bijbelstudie, op RefDag.nl dd. 22 maart 2004
3. ↑ Nieuwsartikel 'Eerst Revisie van NBV nodig', op FrieschDagblad.nl dd. 20 apr. 2010
http://www.frieschdagblad.nl/index.asp?artID=49727
4. ↑ Nieuwsartikel PKN toch akkoord met NBV, op RefDag.nl dd. 22 apr. 2010.
http://www.refdag.nl/nieuws/pkn_toch...t_nbv_1_398980  
5. ↑ G.H. Kramer, 'Hoe nauwkeurig is de Nieuwe Bijbelvertaling?' (okt. 2004), artikel op OudeSporen.nl
http://www.oudesporen.nl/Download/OS0848.pdf .
De auteur bespreekt de vertaalprincipes en de NBV. Hij laat zien dat de eerste twee hoofdstukken van Handelingen slecht zijn vertaald. Hij geeft “een reeks Bijbelverzen die naar mijn oordeel niet nauwkeurig genoeg vertaald zijn terwijl dit het minste is dat verwacht mag worden van een vertaling die pretendeert (ook) geschikt te zijn voor Bijbelstudie. Zelfs binnen de doelstelling van de NBV was een nauwkeuriger vertaling mogelijk geweest.”