Complotdenken
Complotdenken is zonder voldoende gronden, een geheim complot vermoeden achter een ongewenste gebeurtenis of gebeuren. Het komt ook onder christenen voor.
Dit artikel gaat over het denken en de denkers. Over hun denkproduct, hun overtuiging, zie Complottheorie.
Op internet zijn plekken, 'krochten van het internet'[1], waar complotdenken heerst. Zogenaamde 'alternatieve websites' bevatten vaak uitlatingen van complotdenken.
Symptomen. Symptomen van complotdenken zijn: met betrekking tot een gevaar of ramp wordt gewaagd van een achterliggend 'plan', een geheime 'bedoeling'. Men verwijst naar een bepaalde club, groep, organisatie met dat plan, die bedoeling. En soms zegt men weet te hebben van het oogmerk van deze groep.
Oorsprong. Waar komt het complotdenken vandaan? Waarom denken mensen zo? Oorzaken zijn: misverstand en menselijke neigingen. Voorbeelden van een misverstand:
- De Amerikaanse miljardair Bill Gates spreekt in verband met het onderwerp vaccinaties over "reducing population growth" ("vermindering van de bevolkingsgroei"), verstaan wordt echter "reducing population" ("verminderen van de bevolking"). Het eerste betekent: minder snelle groei. Het tweede: krimp. Dat is een wezenlijk verschil. Wie echter "reducing population" uit de mond van Gates hoort, denkt natuurlijk dat de man voornemens is de wereldbevolking te reduceren, een schrikwekkend idee.
- Dezelfde Bill Gates zegt dat 700.000 (uitgaande van 1 op de 10.000) mensen in de wereld bijwerkingen zullen ondervinden ("suffer side-effects") van een vaccin. Verstaan wordt echter dat 700.000 mensen kunnen sterven door het vaccin.
- Bill Gates zegt dat jongere mensen een bepaald virus niet verspreiden omdat ze gevaccineerd zijn. Verstaan wordt dat jongere mensen het virus verspreiden omdat ze gevaccineerd zijn. Het 'niet' wordt niet gehoord.
De kans op een misverstand neemt toe als er al achterdocht is.
De algemene oorsprong van complottheorieën bestaat in tweeërlei neiging van ons mensen[1]:
- onze neiging om vreemden of groepen, die geheimen hebben, te wantrouwen. Bij complotdenken verdenken wij een groep die we reeds wantrouwden.
- onze neiging om uit te gaan van het ergste als er gevaar is of als er een ramp gebeurd is. Bijvoorbeeld, we lopen op de weg, zien een auto op ons afkomen en denken meteen aan het ergste: niet mijn been of voet, maar mijn leven is in gevaar! De grote schrik stelt ons in staat snel te reageren (of kan ons verlammen). In het algemeen is het nuttig om van het ergste uit te gaan. Maar als er meer tijd is om het gevaar te bezien of te onderzoeken, kunnen we tot een meer juiste overtuiging en meer passende reactie komen. Wat de auto betreft zouden we kunnen waarnemen dat zijn knipperlicht aangeeft, dat hij rechtsaf zal slaan, voordat hij ons bereikt.
Beide genoemde neigingen hebben de emotie van vrees gemeen. Complottheorieën zijn altijd te verwachten in bange tijden. Bizarre situaties wekken bizarre geruchten.
Vatbaarheid. Wat voor mensen zijn dat, die complotdenkers? Wel, wij zijn allemaal in meer of mindere mate gevoelig voor complotdenken[1]. Doch bepaalde particuliere eigenschappen vergroten de kans dat iemand in een complottheorie gelooft: goedgelovigheid, lager opgeleid-zijn. Links- en rechtsextremisten geloven eerder aan een complottheorie. Mensen die aan een complottheorie geloven, geloven ook vaker in paranormale verschijnselen. Mensen die goed zijn in analytisch denken zijn minder geneigd in een complottheorie te geloven.
Risico's
Welke risico's lopen complotdenkers? Welke gevolgen kunnen zich bij hen voordoen? De risico's die complotdenkers lopen zijn:
- radicalisering
- dingen geloven die niet waar zijn, daarnaar handelen; door valse denkbeelden bevreesd en bezorgd raken
- kwade vermoedens verwekken bij anderen
- lasteren
- tijd en energie verspillen in reactie op een fictief complot
- conflict met naasten
Radicalisering. Complotdenkers neigen tot radicalisering, in denken of doen, als zij niet gehoord worden, of het gevoel krijgen niet gehoord te woorden, en/of de 'misleide' meerderheid van de mensen hen belachelijk maakt en zich tegen hen keert. Zij zoeken bevestiging en en vinden die bij sites op internet die hun denkbeelden bevestigen.[2]
Conflict met naasten. Doordat de complotdenker meent dat zijn naasten, eventueel medechristenen, ja, de meeste mensen gevaar lopen en de waarheid niet weten, gaat hij ze 'voorlichten' en waarschuwen. Daar een complottheorie onvoldoende gegrond is, is de kans groot dat anderen niet overtuigd raken en de mening van de complotdenker niet overnemen. De complotdenker kan ertoe komen de ander als 'onwetend', 'blind', 'misleid' en dergelijke aan te merken. Hieruit kunnen met de levenspartner, in familie, vriendenkring of kerk geruzie en verwijdering voortkomen[3]. De complotdenker met zijn kwade vermoedens kan in een pijnlijk conflict terechtgekomen.
De apostel Paulus waarschuwt voor de gevolgen van 'een andere leer', die tegen de gezonde woorden ingaat:
1Ti 6:3 ... twistziekte en woordenstrijd, waaruit afgunst ontstaat en twist, lasteringen, kwade vermoedens, 1Ti 6:5 voortdurend geruzie van mensen die verdorven zijn in hun denken en van de waarheid beroofd zijn, ... (Telos)
Voorkomen en beoordelen
Geloof aan een complottheorie kan men voorkomen, althans de kans daarop verkleinen, of terugdringen, door:
- gedachten van iemand aan een complot serieus te nemen en niet bij voorbaat weg te wuiven of zo iemand belachelijk te maken[2]
- grondig onderzoek te doen
- betrouwbare informatiebronnen te raadplegen
- kennis te nemen van de mening van verschillende deskundigen die geen aanwijsbaar (geldelijk) belang hebben bij een standpunt
Met de aldus verkregen kennis kan men de houdbaarheid van een complottheorie beoordelen of zelfs haar waarheid of onwaarheid vaststellen.
Niet complotdenken, maar compleet denken
Is men gevoelig voor complotdenken, dan kan men beter zijn aandacht op andere zaken richten.
Flp 4:8 Overigens, broeders, al wat waar, al wat eerzaam, al wat rechtvaardig, al wat rein, al wat beminnelijk, al wat welluidend is, als er enige deugd en als er enige lof is, bedenkt dat. (Telos)
Meer informatie
Socioloog Harambam: 'Complotdenkers hebben soms gewoon een punt'. Nu.nl, 22-23 mei 2020. Vraaggesprek met de socioloog Jaron Harambam, die gepromoveerd is op complottheorieën.
Complotgekte in Coronatijd met socioloog Dr Jaron Harambam, specialist in Complottheorieen, Youtube.com: Cafe Weltschmerz, 11 juni 2020. Duur: 26 min. 51 sec. Gesprek tussen Flavio Pasquino, die in verband met de corona-maatregelen geneigd is aan een complot te denken, en de socioloog Jaron Harambam, die deskundig is op het gebied van complotdenken.
Gevallen
Gevallen van complotdenken:
- Russische biologist: coronavirus is biologisch wapen van ‘wereldregering’ om 90% mensen uit te roeien, Brabosh.com, 7 maart 2020. Sterk staaltje van complotdenken door een Russische bioloog in verband met het coronavirus.
- Bossmaker: Als een postpakketje wordt u gechipt en getraceerd. Youtube.com: Bossmaker, 10 mei 2020. Duur: 27 min. 14 sec.
Zie ook
Bron
Waarom geloven mensen complottheorieën? Youtube.com: Universiteit van Nederland, 30 april 2020. Duur: 4 min. 37 sec. Voordracht door gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen; wetenschappelijke behandeling van het onderwerp.
Voetnoten
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Waarom geloven mensen complottheorieën? Youtube.com: Universiteit van Nederland, 30 april 2020. Duur: 4 min. 37 sec. Voordracht door gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen.
- ↑ 2,0 2,1 Aldus de socioloog Jaron Harambam, die deskundig is op het gebied van complotdenken. Bron: Complotgekte in Coronatijd met socioloog Dr Jaron Harambam, specialist in Complottheorieen, Youtube.com: Cafe Weltschmerz, 11 juni 2020. Duur: 26 min. 51 sec.
- ↑ Ruzie in de familie door coronadenkbeelden, hoe ga je daarmee om? NOS.nl, 5 sept. 2020