Gebruiker:Kees Langeveld/Latijn

Wat de uitspraak betreft onderscheidt men klassiek en kerkelijk Latijn. Hoewel het klassieke Latijn een dode taal is, hebben wetenschappers door onderlinge vergelijking van geschreven bronnen de vermoedelijke uitspraak weten te reconstrueren. De uitspraak die tegenwoordig op de meeste scholen wordt geleerd, is niet meer dan een praktische benadering van deze klassieke uitspraak.

De uitspraak van het kerkelijk Latijn dat in de rooms-katholieke ritus wordt gebruikt, volgt in grote lijnen de klankvorming van het Italiaans, maar kent tal van "nationale" afwijkingen.

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de meest gangbare uitspraakregels van zowel het klassiek Latijn als het Kerklatijn.

Alfabet

Letter	IPA	Uitgesproken als...
a		a
b		b
c	[k] [tʃ]	k in koper Kerklatijn: k, maar vóór e, i, y, ae of oe: uitgesproken als tsj in tsjilpen.
d		d
e		e
f		f
g	[ɡ] [ŋ] [ɲ] [dʒ]	g in goal Indien vóór n: uitgesproken als ng in tekening (agnus (lam) dus als angnoes). Kerklatijn: Samen met n uitgesproken als nj in franje (agnus dus zoals franje). Kerklatijn: Indien vóór e, i, y, ae of oe: uitgesproken als g in gin-tonic.
h	[h] -	h in hoofd Kerklatijn: Niet uitgesproken
i	[i] [j]	i in rivier In het klassiek Latijn wordt ook de [j]-klank als een i gespeld. Een i wordt aldus als een j uitgesproken voor een klinker.
j
k		k
l		l
m		m
n	[n] [ŋ] [ɲ]	n in naast Indien vóór c, k, g of q: uitgesproken als ng in tekening. Kerklatijn: Indien na g: Samen met g uitgesproken als nj in franje.
o		o
p		p
q	[k]	q in Qatar
r		r
s		s
t	[t] [ti] [ts]	t in test Kerklatijn: Indien vóór i: samen met i uitgesproken als ti in timo. Indien achter de i een klinker volgt wordt de uitspraak ts als in tsaar
u	[u] [ʋ]	oe in boerderij Indien na g of q: uitgesproken als w in water.
v	[ʋ] [v]	w in water Kerk- en Middeleeuws Latijn: Uitgesproken als v in veer.
x		x
y	[y] [i]	u in huren Kerklatijn: Uitgesproken als ie in hier. De y werd ingevoerd om Griekse leenwoorden te kunnen spellen.
z		z

De Romeinen kenden geen letter w.

Tweeklanken

Met dien verstande dat beide letters waaruit de klank bestaat ook tot dezelfde lettergreep behoren (anders is er van een tweeklank overigens geen sprake):

Combinatie	IPA	Uitgesproken als
ae	[ai] [e]	aai in aaien Kerk- en Middeleeuws Latijn: Uitgesproken als ee in been.
au	[aʋ] [ɑu]	aw in awaraboom au in autisme
eu	[eːu] [eu] [œy] [øː] [e]	éoe in privéoefenterrein eeuw in eeuwwisseling Kerklatijn: Nederland: Uitgesproken als ui in huis België, Frankrijk: Uitgesproken als eu in deur Elders: Uitgesproken als ee in in been
oe	[ɔɪ] [ø]	oi in het Engelse woord boy Kerklatijn: Uitgesproken als eu in deur

Medeklinkercombinaties

Combinatie	IPA	Uitgesproken als...
ch	[kh]	kh in bakhouder
gn	[ɲ]	ñ in piraña
ph	[ph] [f]	ph in soephaantje Kerklatijn: Uitgesproken als f in frank.
th	[th] [ð]	th in eethoek th in that

Opmerkingen

• Lettercombinaties die niet in bovenstaande lijst zijn opgenomen, worden in principe zoals in het Nederlands uitgesproken.

• u en v zijn in het Latijn spellingsvarianten van dezelfde letter, die afhankelijk van de context als oe of als een bilabiale w werd uitgesproken.
• Anders dan het Nederlands maakt het klassiek Latijn onderscheid tussen lange en korte klinkers/lettergrepen. Dit heeft gevolgen voor het woordaccent. In principe valt het accent altijd op de voorlaatste lettergreep (de paenultima), tenzij deze kort is. Is dit het geval, dan verschuift het accent een lettergreep naar voren (de antepaenultima).
• Een lettergreep is lang als
  • de klinker erin "van nature" lang is;
  • de klinker kort is maar gevolgd wordt door ten minste twee medeklinkers;
  • er sprake is van een tweeklank (au, eu, etc.).
• Er zijn geen simpele regels te geven met betrekking tot de lengte van klinkers in afzonderlijke woorden, en men kan hiervoor het beste een woordenboek raadplegen.

Woordenlijst

Latijn		Uitspraak in klassiek Latijn	Betekenis
amicus	Marcus est amicus meus		vriend. Marcus is mijn vriend
apostolus	Marcus est apostolus		apostel. Marcus is een apostel.
bella, bellum			mooi. Bellum is de mannelijke vorm. Bellum kan ook betekenen 'oorlog'.
bonus, bona	Deus est bonus. Julia est bona.		goed. God is goed. Julia is goed.
caritas			liefde
cealum	In principio creavit Deus caelum et terram	In prinkipio kreawit Deoes kaailoem et terram	hemel, lucht. In het begin schiep God de hemel en de aarde
Deus	Deus est bonus		God. God is goed
Digitus	Digitus Dei est hic		vinger. Hier is de vinger Gods
Estne	Estne puelle bella?		Is (hij, zij, het)? 'Ne' wordt bij een vraag aan het werkwoord toegevoegd. Is het meisje mooi?
et			en
fessus, fessa	Marcus est fessus. Estne fessa?		moe. Marcus is moe. Is zij moe?
fluvius			rivier
hic	Digitus Dei est hic		hier. Hier is de vinger Gods
insula, insulae	Britannia est insula. Britannia et Madagascar sunt insulae		eiland, eilanden. Brittannië is een eiland. Brittannië en Madagascar zijn eilanden
ita			ja
laeta	Julia est laeta		gelukkig. Julia is gelukkig.
longus			lang
magna			groot
mater			moeder
-ne	Suntne Britannia et Madagascar insulae?		Zijn Brittannië en Madagascar eilanden?
paene			bijna
patiens	Caritas est patiens		geduldig. De liefde is geduldig.
peninsula (paene + insula)			schiereiland
puella	Puella et mater sunt bellae		meisje. Het meisje en de moeder zijn mooi
regina		g als in Eng. goal	koningin
silva	Silva et insula sunt magnae		bos. Het bos en het eiland zijn groot.
sum, es, est, sumus, estis, sunt		soem	zijn (koppelwerkwoord). Ik ben, jij bent, (hij. zij, het) is, wij zijn, jullie zijn, zij zijn.
terra			aarde
umidus			nat
Veni, vidi, vici		weni, widi, wiki	Ik kwam, ik zag, ik overwon

Bronnen

Uitspraak van het Latijn, op nl.wikipedia.org. Tekst hiervan is onder wijziging verwerkt op 2 mei 2022.

Visual Latin. Youtube.com: Dwane Thomas, 2013. Afspeellijst met lessen in Kerklatijn. De auteur neemt ter illustratie ook woorden en zinnen uit de Bijbel.