Girolamo Savonarola
Girolamo Savonarola (1452-1498), ook genoemd Girolama Savonarola of Hieronymus Savonarola, was een Italiaanse boeteprediker die de zonden in kerk en staat hekelde en gedachten uitsprak die later in de Reformatie naar voren zouden komen.
Hij werd geboren in 1452 te Ferrara. Hij ontving een zorgvuldige opvoeding van zijn grootvader, een bekend geneesheer. Deze stierf toen Savonarola 10 jaar oud was. Nu werd hij naar een wetenschappelijke school gezonden.
Toen hij 22 jaar oud geworden was, ging hij, zonder dat zijn ouders het wisten, in een klooster der Dominicanen in Bologna. Hij hield daar voorlezingen over Aristoteles en de profeten en preekte in de vasten doch zonder succes.
Door bemiddeling van zijn vriend Picus van Mirandula werd hij door Lorenzo de Medicis naar Florence geroepen (1489). Daar legde hij eerst voor de monniken, later ook voor leken de Openbaring van Johannes uit en al aanstonds sprak hij reformatorische gedachten uit. De kerk moest vernieuwd worden, maar, voordat dit plaats kon hebben, moest zij getuchtigd worden. De priesterlijke absolutie (kwijtschelding van zondeschuld) baat niets, als Christus de zondaar geen absolutie schenkt. De zaligheid komt niet door dogma's, maar alleen door een levendige overgave van het hart aan Jezus. Maria, de moeder Gods, mocht niet aangebeden worden. De kerk is onder ceremoniën begraven, maar ze zal opstaan. Langzamerhand begonnen zijn boetepredicaties in te slaan.
Savonarola stelde zich de oudtestamentisch profeten tot voorbeeld. Met aangrijpende ernst, in gloedvolle taal, wist hij op het geweten van zijn hoorders te werken. Duizenden en nogmaals duizenden hingen aan zijn lippen. Van heinde en ver stroomde men naar de kerk, waarin Savonarola optrad. Nu eens lokte Savonarola zeer liefelijk en dan weer dreigde hij als een brullende leeuw. Daarenboven sprak hij voorzeggingen uit, die hij zelf voor rechtstreekse openbaringen van Gods wil hield.
In 1490 werd hij prior van San Marco. Lorenzo de Medicis, die grote invloed had in Florence, „de stad der bloemen", zag zijn eigen invloed verminderen en steeds meer kwam de eenvoudige prior op de voorgrond te staan. Savonarola voorspelde niet alleen de dood van paus Innocentius VIII, maar hij voorspelde ook aan Lorenzo, wiens hof hij meed en wiens tirannie hij haatte, dat deze uit Florence zou verdwijnen, maar dat hij Savonarola zou blijven. Lorenzo stierf inderdaad, zonder dat Savonarola hem zijn zegen gegeven had.
Toen Piëtro, zijn zoon, naar de teugels van het bewind greep, kondigde Savonarola de ondergang van de heerschappij der Medici aan, en de aankomst van een koning, die van over de bergen komen zou. Deze voorspelling werd in 1494 vervuld, toen Karel VIII van Frankrijk in Italië kwam.
Tegenover de politiek van Piëtro, die aan de Fransen zijn vaste plaatsen overgaf en daardoor de gunst van het volk verloor zond de signoria een eigen gezantschap met Savonarola aan het hoofd naar Karel VIII. Savonarola bewoog de koning barmhartigheid jegens Florence te betrachten.
Na de verbanning van Piëtro kwam er een verbond tot stand tussen Florence en Frankrijk, waardoor het mogelijk werd dat de burgers van Florence hun eigen staat konden regelen. In een volksvergadering sprak Savonarola over de mogelijke staatsregelingen en hij toonde aan, dat voor de wufte en sanguinische Florentijnen de republiek de beste regeringsvorm was. Savonarola eiste amnestie en terugroeping van alle verbannenen, uitgenomen de Medici, en hij opende het schone perspectief dat Florence onder Koning Christus zou staan. Savonarola regeerde zelf niet, maar in het wezen der zaak leidde hij van de kansel alles in de nieuw gestichte republiek. Er was een grote raad van burgers (3000) en een kleine (80); daarenboven een signoria van 8 prioren. Op raad van Savonarola werden de uitgaven verminderd en een huis opgericht, waar men, opdat er geen woeker gedreven zou worden, geld kon lenen. Drie jaar lang beheerste Savonarola de republiek Florence door zijn zedelijke ernst, zijn onkreukbare rechtvaardigheid en zijn aangrijpend woord. Hij had ontzettend veel invloed. Onrechtmatig verkregen goed werd terug gegeven, doodvijanden verzoenden zich met elkaar, dans en spel werden afgeschaft, wedrennen werden verboden, kaarten en maskers, dobbelstenen werden tezamen gebracht op de markt en deze pyramide van saamvergaderde ijdelheid werd verbrand.
Om een tegenwicht te hebben tegen dat alles, voornamelijk tegen de uitspattingen van het carnaval, dichtte Savonarola godsdienstige liederen, die door zijn aanhangers gezongen werden en hij stond ook godsdienstige dansen toe. Zijn partij, die der Piagnoni (= Huilenden) werd bestreden door de Arrabiati (= Woedenden).
De invloed van Savonarola begon te verminderen door het optreden van paus Alexander VI (1492-1503), de beruchte Caesar Borgia. Deze trachtte Savonarola, die in alle opzichten zijn antipode was, aan zich te verbinden door aanbieding van de rode kardinaalshoed, dien Savonarola echter weigerde, omdat hij doof was voor vleierij. Toen zette de paus de Franciscanen, die erg gebeten waren op de Dominicanen, tot wier orde Savonarola behoorde, tegen dezen op. Daarbij kwam, dat de neringdoenden in Florence zeer klaagden over slapte in zaken, omdat er zo weinig weeldeartikelen gekocht werden. Verschillende voorspellingen van Savonarola gingen niet in vervulling.
De paus deed Savonarola in de ban, maar, hoewel Savonarola eerst scheen te luisteren naar de pauselijke ban, protesteerde hij toch later en hij beriep zich op de hoogste Rechter. Savonarola eiste de afzetting van de paus en vroeg aan de koningen van Frankrijk, Spanje, Engeland, Hongarije om een vrij christelijk concilie, dat de reformatie van de kerk in hoofd en leden zou ter hand nemen.
De paus bedreigde Florence met een interdict, wanneer de republiek zich niet losmaakte van Savonarola. Een vuurproef, die Fra Dominica op zich genomen had voor Savonarola, ging niet door. Het volk begon te wankelen. Het klooster werd bestormd. Toen Savonarola op de pijnbank gelegd werd, erkende hij, dat hij zijn profetieën niet rechtstreeks van God had ontvangen, maar door zijn snel verstand uit de Heilige Schrift en de historie opgemaakt had.
In de gevangenis schreef hij een uitlegging van de 31ste en 51ste psalm. Luther heeft later deze beide psalmen, van een voorrede voorzien, uitgegeven. Toen de republiek Savonarola niet wilde uitleveren, zond Alexander de generaal der Dominicanen, die Savonarola als ketter verdoemde en het doodvonnis over hem uitsprak.
Met zijn beide trouwste vrienden Fra Dominico en Silvestro werd hij op de markt te Florence opgehangen en de lijken werden tot as verteerd (1498). De drie gevangenen werd over een loopbrug naar de galg gevoerd. Kinderen gehurkt onder de loopbrug, bezeerden de voetzolen van de voorbijgaande veroordeelden met scherpe houten stokken, zoals vaak gebeurde bij executies. De vijf meter hoge galg stond op een stapel hout. Gekleed in een eenvoudige witte wollen tuniek werd Savonarola opgehangen.
Te midden van het geschreeuw van de menigte werd die stapel in brand gestoken, die al snel hevig oplaaide en de nu levenloze lichamen van de opgehangen mannen verbrandde. Na afloop werd de grondig verbrande as in de rivier de Arno geworpen.
Onder Savonarola's geschriften moet nog genoemd worden zijn verhandeling over de profetische waarheid.
Savonarola heeft ontegenzeggelijk enkele reformatorische grondwaarheden gepredikt, maar een eigenlijke reformator is hij niet geweest. Hij was een indrukwekkende boetgezant, een ijverig en doortastend man, die kon zeggen: de ijver van uw huis heeft mij verteerd, maar overigens een man die met beide voeten in het middeleeuwse Rome stond, wat de kerkinrichting en de kerkregering betrof. Hij heeft gezocht naar een theocratie in Florence. Hij heeft op het leven, hoe goed hij het ook bedoelde, het kloosterstempel willen drukken. Dat heeft hem onvrij gemaakt.
Meer informatie
Girolamo Savonarola, op nl.wikipedia.org.
Bronnen
F. W. Grosheide, J.H. Landwehr, C. Lindeboom, J.C. Rullmann, Christelijke Encyclopaedie voor het Nederlandsche volk. Kampen: J.H. Kok, 1925-1931. Zes delen. Tekst van het lemma "Savonarola Girolama (Hieronymus)" is onder wijziging verwerkt op 5 feb. 2023.
Girolamo Savonarola, op: it.wikipedia.org. Enige tekst over de terechtstelling is vertaald en onder wijziging verwerkt op 5 feb. 2023.