Oekraïne

Uit Christipedia

Oekraïne is een land in Oost-Europa met ruim 41 miljoen[1] inwoners (anno 2021), De Krim niet meegeteld. De staat is seculier. Van de bevolking is ruim 80% in naam christen (anno 2009). De hoofdstad van het land is Kiev.

Het land was vroeger een deel van de Sovjet-Unie, die vijftien republieken omvatte; het was de op één (Rusland) na machtigste republiek van de unie.

Omvang. Oekraïne is qua landoppervlakte na Rusland het grootste land van Europa; het is het grootste land dat in zijn geheel in Europa ligt. Het is ruim 14x zo groot als Nederland en bijna 20x zo groot als België.

Grote steden. De hoofdstad van het land is Kiev en telt 3 miljoen inwoners (anno 2021). Charkov is de tweede stad van het land en heeft 1,4 miljoen inwoners (anno 2021).

Buurlanden. Oekraïne grenst in het noordoosten en oosten aan Rusland, in het noordwesten aan Wit-Rusland (Belarus), in het westen aan Polen, Slowakije en Hongarije en in het zuidwesten aan Roemenië en Moldavië.

Bevolking

Een op de zes bewoners is een etnische Rus. Dit komt door de opzettelijke Russificatie van het gebied, waarmee in de 18e eeuw was begonnen. Een op de drie bewoners spreekt Russisch als moedertaal. 70% van de Oekraïners verwerpt de gedacht dat de bevolking van Oekraïne en Rusland één volk zijn (feb. 2022)[2] en 72% procent vindt dat Rusland een vijandige staat is.

Talen

De meest gesproken talen zijn Oekraïens en Russisch. Ze lijken op elkaar, zoals Nederlands op Duits lijkt.

Blauw = overwegend Oekraïens. Rood = overwegend Russisch.

Donbas

Het oosten van Oekraïne, met name Donbas, is meer gericht op Rusland; het westen meer op Europa. Donbas omvat twee provincies: Loehansk en Donetsk. Daarin zijn in 2014 twee zelf-uitgeroepen volksrepublieken ontstaan, die geregeerd worden door Russisch-georiënteerde separatisten. Ze zijn delen van de genoemde provincies.

Religie

Oekraïne is een seculiere staat, waarin de kerk gescheiden is van de staat en van de school. De grondwet van Oekraïne garandeert gewetensvrijheid en vrijheid van godsdienst.

Tweede in aantal volgelingen is de Oost- Oekraïense Grieks-katholieke kerk , die in de praktijk vergelijkbaar is met de liturgische en spirituele tradities van de orthodoxie, maar in gemeenschap staat met de Heilige Stoel van de Rooms-Katholieke Kerk en de paus erkent als hoofd.

Christenen

Oekraïne is overwegend christelijk.

Orthodoxen. 76,5% van de bevolking behoort tot de Oosters-orthodoxe kerken. Zij zijn echter (anno 2009) verdeeld over:

  1. de Orthodoxe Kerk van Oekra:ine oftewel het patriarchaat van Kiev (50,4% van de totale bevolking);
  2. de Oekraïens-Orthodoxe Kerk oftewel het Patriarchaat van Moskou (26,1% van de totale bevolking), een zelfstandige kerk onder de patriarch van Moskou.

Katholieken. Acht procent (ongeveer 3,5 a 3,7 miljoen zielen in 2007) van de bevolking behoort tot de Oekraïens-Katholieke Kerk. Buiten Oekraïne heeft deze kerk ongeveer een klein miljoen leden, voornamelijk in Noord- en Zuid-Amerika en in West-Europa. Zij erkent de leer en het gezag van de paus en volgt de Byzantijnse ritus.

Protestanten. Protestantse christenen vormen ook ongeveer 2,19% van de bevolking. Hun aantal is aanzienlijk toegenomen sinds het begin van de Oekraïense onafhankelijkheid. De Oekraïense Unie van Evangelische Baptistenkerken is de grootste groep van meer dan 150.000 leden. De tweede grootste is de Oekraïense Unie van Kerken van Evangelische Christenen - Pinkstermensen, met 110.000  leden. Andere groepen zijn onder meer charismaten, calvinisten, Jehovah's Getuigen, lutheranen, methodisten en Zevende-dags Adventisten.[3]

Joden

Zie hieronder.

Moslims

De islam maakt al eeuwen deel uit van het religieuze leven in Oekraïne. Anno 2022 wonen er ongeveer 1.000.000 tot 2.000.000 moslims in Oekraïne, en ongeveer 250.000 van hen op de Krim[3]. In 2007 waren er ongeveer 500.000 moslims in Oekraïne (1,1 % van de totale bevolking).

De meeste moslims zijn Krim-Tataren, die in 1944 door dictator Stalin naar Centraal-Azië gedeporteerd werden. Sinds eind jaren tachtig keerden zij terug uit ballingschap naar de Krim, waar ze regelmatig botsen met Oekraïense en Russische christenen.

Joden

De Joodse bevolking krimpt. Anno 2021 is 0,2% van de bevolking joods. In 2013 waren er nog ca. 180.000 Joden waarvan op De Krim ca. 17.000[4]. In 2009 waren er ongeveer 300.000 Joden (0,6% van de bevolking)[5]. Ze zijn cultureel en religieus zeer actief. In het land vonden ooit veel progroms plaats. En de nationaal-socialisten hebben er tijdens de Tweede Wereldoorlog 1,5 miljoen Joden vermoord.

Buitenlandse betrekkingen

Uitvoer. Het land, de historische ‘graanschuur van Europa’, is een voorname graanexporteur. Veel Europese landen alsook Israël voeren een groot deel van hun graan in uit Oekraïne[6]. 50% van het graan dat door het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties wordt ingekocht voor 125 miljoen mensen komt uit Oekraïne.

Oekraïne is met zijn uitgebreid pijpleidingen-netwerk een doorvoerland voor gas uit Rusland. Bijna de helft va de Russisch gasexport naar twaalf EU-landen gaat door Oekraïne. Europa is voor een belangrijk deel afhankelijk van Russisch gas.

Rusland. Er waren eerst nauwe banden met de Russen, op het gebied van geschiedenis, cultuur, taal en godsdienst. Maar sinds de annexatie van de Krim in 2014 zijn de Oekraïners vervreemd geraakt van de Russen. De bevolking is anti-Russisch geworden.

Rusland voelt zich één met Oekraïne en wil het land behouden voor zijn eigen invloedssfeer. Oekraïne is de bakermat van de Slavische cultuur. Historisch behoorden beide landen deels tot het Kievse Rijk. Oekraïne was heel lang onderdeel van het Russische tsarenrijk en na 1917 tot 1991 een Sovjetrepubliek. In de voormalige Sovjet-Unie waren zij de grootste landen. Rusland wil voorkomen dat Oekraïne lid wordt van de NATO en van de EU. Het voedde het conflict met de separatisten in Donbas voeden. De oorlogssituatie in het het oosten van het land verhindert lidmaatschap van de NAVO. Behalve voor de NAVO is het conservatieve Rusland ook beducht voor de culturele invloed van het decadente Westen met zijn linkse liberalisme (o.a. lhbti-beweging, wokisme), en haat het nazi-gedachtengoed dat bij een deel van de nationalisten in Oekraïne gevonden wordt.[7] Toenadering tot Rusland of tot Europa, voornamelijk binnen de Europese of de Russische invloedssfeer, daar draait het conflict met Rusland om.

Europese Unie. 67% procent van de Oekraïners wil (feb. 2022) dat het land lid wordt van de EU[2].

NAVO. 59% procent van de Oekraïners wil (feb. 2022) dat het land lid wordt van de NAVO[2].

Rusland.

Geschiedenis

980. Vladimir van Kief (Vladimir de Grote) verwerft de onbetwiste macht. Hij regeert tot zijn dood in 1015.

988. Vorst Vladimir de Grote neemt het christendom aan en laat zich dopen.

1015. Dood van Vladimir de Grote.

1054. Van dit jaar tot 1224 woedden er 83 onderlinge oorlogen tussen de verschillende vorsten.

1100. Het Kievse Rijk is inmiddels in twaalf deelvorstendommen uiteengevallen.

Kievse Rijk met twaalf vorstendommen, 1054-1132.

1596. Bij de Unie van Brest-Litovsk ontstaat de Oekraïens-Katholieke Kerk als een met Rome geünieerde kerk.

18e eeuw, 2e helft. Tsarina Catharina II van Rusland, die regeerde 1762-1796, begint de Russificatie van Oekraïne. Russen werden erheen gebracht en tegen 1800 wordt de Oekraïense taal gebannen van de scholen.

1917. Na de Oktoberrevolutie deelt Lenin het rijk op in Sovjetrepublieken. Oekraïne, dat heel lang onderdeel van het Russische tsarenrijk is geweest, wordt een van de republieken.

1918. In november wordt de Oekraïense Volksrepubliek uitgeroepen. Al na enkele maanden moeten de leiders van de Volksrepubliek strijd voeren met contrarevolutionairen, revolutionairen (Bolsjewieken), een Pools leger, en zich verweren tegen anarchisten, krijgsheren, onafhankelijke strijdgroepen.

1918-1921. Door het strijdgewoel lijden de burgers op Oekraïens grondgebied, vooral de drie miljoen Joden (circa 12 procent van de bevolking). In deze jaren vinden meer dan 1000 pogroms plaats, op ongeveer 500 plaatsen. Deze pogroms overtreffen eerdere uitbarstingen van anti-Joods geweld.

1922. Stalin wordt secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Onder zijn regering - hij regeerde tot zijn dood in 1953 - wordt Oekraïne verder bevolkt met Russen.

Jaren '40. Etnische tartaren worden verplaatst en vervangen door Russen.

1941-1943. Kiev lijdt 779 dagen onder de Nazi-bezetting. In deze tijd worden naar schatting 100.000 mensen – joden, Roma (zigeuners), communisten en Russische krijgsgevangenen – vermoord (terechtgesteld) in een ravijn buiten Kiev (Babyn Yar). Babyn Yar, of Babi Yar, is een van de grootste massamoordplaatsen van de Tweede Wereldoorlog.[8]

1941. Op 16 september omsingelen Duitse soldaten Kiev. De stad wordt verdedigd door Russische soldaten. Drie dagen later, 19 september, bezetten Duitse soldaten Kiev en jagen meteen op de Joodse bevolking. De slag om Kiev noemt Hitler ‘de grootste veldslag in de geschiedenis van de wereld’. 665.000 Russische soldaten worden gevangen genomen. Honderden Duitse soldaten worden gedood. De Joden krijgen de schuld. Op 29 en 30 september arresteren Duitse troepen en de Oekraïense politie 33.000 plaatselijke Joden, drijven ze naar een ravijn buiten de stad genaamd Babyn Yar en executeren ze.[8]

1943. Na een hevige strijd wordt Kiev heroverd door de Russen.

1946. De Oekraïens-Katholieke Kerk dient op last van de Sovjetautoriteiten over te gaan tot de Russisch-Orthodoxe Kerk. Er volgt een jarenlange vervolging: haar kerken worden gesloten en haar priesters veroordeeld tot ballingschap of een clandestien bestaan.

1954. Rusland geeft De Krim aan Oekraïne om de band met het land te verstevigen.

1986. In de plaats Chernobyl, in het noorden van het land, vindt een kernramp plaats.

1988. Vanaf dit jaar kunnen de katholieken uit de clandestiniteit treden.

1991. De Sovjet-Unie valt uiteen. — Op 30 maart kan de Oekraïens-Katholieke aartsbisschop Myroslav Ivan Ljoebatsjivsky terugkeren naar Oekraïne en de Sint-Joriskathedraal te Lviv weer in bezit nemen. — Op 24 augustus wordt Oekraïne onafhankelijk verklaard. De staat erft 176 intercontinentale ballistische raketten, 1249 kernkoppen, 44 strategische bommenwerpers, 700 kruisraketten met kernkoppen en 2000 tactische atoomwapens[2]. Schiereiland De Krim krijgt bijzondere autonomie. Russische militaire bases kunnen er blijven. Rusland beloofde dat De Krim autonoom zou blijven.

1992. Herstel van de kerkelijke hiërarchie van de Oekraïens-Katholieke Kerk. Het katholieke geloof kan weer beleden worden.

1994. Op 5 december komt het Boedapest Memorandum inzake Veiligheidsgaranties[9] tot stand. Ondertekenaars zijn Wit-Rusland, Oekraïne, Rusland, VS en Verenigd Koninkrijk. De nucleaire 'erfenis' (zie 1991) wordt overgegeven aan Rusland. In ruil hiervoor gaf Rusland aan Oekraïne de zekerheid van veiligheid en de belofte om de soevereiniteit van het land te respecteren.

2003. Eerste diplomatieke crisis tussen Oekraïne en Rusland over de bouw van een dam in de richting van het Oekraïense eiland Toezla. Rusland zou de landgrens verleggen. Het conflict wordt bijgelegd.

2004-2005. Oranjerevolutie: tussen nov. 2004 en jan. 2005 vinden grootschalige protesten, demonstraties, stakingen en bezettingen plaatsen. De revolutie breekt uit nadat Viktor Janoekovytsj op omstreden wijze de presidentsverkiezingen heeft gewonnen en leiden uiteindelijk tot nieuwe verkiezingen, die gewonnen werden door oppositiekandidaat Viktor Joesjtsjenko.[10]

2008. Op de NAVO-top in april in Boekarest wordt gesproken over het mogelijke lidmaatschap van Oekraïne en Georgië. De Amerikaanse president Bush steunt Oekraïne en Georgië, die lid van de verdragsorganisatie wensen te worden. Rusland is furieus. Duitsland en Frankrijk verzetten zich tegen het lidmaatschap van Oekraïne.

2010. Viktor Janoekovitsj wordt op democratische wijze verkozen tot president.

2013. Begin november dreigt Poetin in een gesprek met president Viktor Janoekovitsj met een import-boycot van Oekraïense producten als Oekraïne een associatieverdrag met de EU later deze maand zal ondertekenen. Poetin doet een tegenvoorstel: als Oekraïne zich aansluit bij de Euraziatische Unie, samen met andere voormalige Sovjet-republieken, waaronder ook Armenië, dan kan Oekraïne op veel geld krijgen: miljarden aan subsidies, schuldkwijtscheldingen en tariefvrije importen.

Later in november is er een Europese top in de hoofdstad van Litouwen. Hoogtepunt van de bijeenkomst moet de ondertekening van een vrijhandelsverdrag en een associatie-overeenkomst tussen de EU en Oekraïne worden. Naar de overeenkomst is jaren toegewerkt. Maar onder druk van Rusland laat Janoekovitsj enkele dagen vóór de top weten dat de associatie-overeenkomst niet getekend zal worden. Eerder al heeft Armenië, eveneens onder Russische druk, afgezegd.

De weigering van Janoekovitsj om een handtekening te zetten en het denkbeeld van aan Rusland te zijn verkocht verwekken publieke protesten: de demonstranten willen dat de koers van het land weer wordt verlegd naar het Westen: de Europese Unie en de NAVO; zij eisen aansluiting bij Europa en wenden zich af van buurland Rusland. De golf van demonstraties en onrust krijgt de naam 'Euromaidan' (2013-2014)[11]. 'Maidan' komt van 'Maidan Nezalezhnosti', het 'Overwinningsplein' in Kiev, waar publieke protesten plaatsvinden. Het massale protest is ook een uiting van misnoegen over corruptie, zelfverrijking en vriendjespolitiek.

Protesten in Kiev op het Onafhankelijkheidsplein, 1 dec. 2013.

De president probeert vergeefs de opstand met geweld te onderdrukken, waarbij doden doden en gewonden gevallen. Het Westen steunt de demonstranten, EU-politici laten zich horen op het Maidanplein, maar Rusland steunt de president.

2014. Janoekovitsj stemt in met een regeling, die voorziet in een groot aantal ingrijpende concessies, waaronder een grondwetswijziging en vervroegde presidentsverkiezingen. Maar de situatie was al te zeer uit de hand gelopen. De vertegenwoordigers van de opstandelingen stemmen 'nee'. Janoekovitsj en anderen nemen de wijk naar Rusland.

Rusland vindt dat er sprake is van een coup. Een groot deel van de opstandelingen zijn afkomstig uit radicaal-nationalistische groeperingen, zoals Pravy Sektor (die uit zelfverklaarde neo-nazi's bestaat) en de partij Svoboda – die banden onderhoudt met de Duitse neo-nazi’s van de NDP. In de ogen van Rusland is er een ‘fascistische' coup geweest. Velen in het Russisch sprekende oosten van Oekraïne willen dat Janoekovitsj was gebleven.

Rusland begint met de annexatie van De Krim. Na een referendum op 16 maart op De Krim wordt het overwegende Russisch sprekende schiereiland bij Rusland ingelijfd. De annexatie gebeurt vooral om het strategische belang van de Russische Zwarte Zee-vloot, die er in Sebastopol ligt afgemeerd. De annexatie is een schending van internationaal recht en daarom onaanvaardbaar voor de volkerengemeenschap.

In mei kiest Oekraïne Petro Porosjenko als de nieuwe president. Extreem-rechtse en ultra-nationalistische voormannen krijgen weinig stemmen. Op 7 juni treedt hij in functie. De nieuwe regering is pro-Europees. In de ogen van Rusland is zij een fascistische, die met aantoonbare[12] Amerikaanse steun aan de macht zijn gekomen.

Eind juni tekenen Oekraïne en de EU alsnog het associatieverdrag. Daarmee komt voorlopig een einde aan Vladimir Poetins droom van een Eurazatische Unie, want zonder de grote Oekraïne is die niet levensvatbaar.

In Oost-Oekraïne komen pro-Russische separatisten, die niets moeten hebben van de prowesterse revolutie in de rest van Oekraïne, in opstand tegen het Oekraïense bewind en roepen een eigen republiek uit. Er breekt een burgeroorlog uit. De separatisten worden gesteund door Rusland. Ze worden bestreden onder meer door een openlijk nazistische eenheid, het bataljon Azov, dat ook buitenlandse neo-nazi vrijwilligers weet aan te trekken.

Op 17 juli wordt tijdens de burgeroorlog in het Oost-Oekraïne bij vergissing een Maleisisch passagiersvliegtuig met 298 mensen aan boord - onder wie 193 Nederlanders - neergeschoten door de opstandelingen. Het Oekraïense leger start een operatie om de opstandelingen te verslaan, maar Russische militairen komen hun te hulp.

2014: door pro-Russische en Russische strijdkrachten beheerste gebieden zijn rood gearceerd.

2015. Gesprekken tussen Oekraïne, Rusland en het Westen mondden uit in de Minsk-akkoorden. Men kwam overeen: een wapenstilstand, militaire terugtrekking, verkiezingen in de rebelse gebieden. De akkoorden zullen echter niet uitgevoerd worden, de schermutselingen houden niet op.

2017. Associatieverdrag met de EU.

2018. De oorlog in Oost-Oekraïne is nog niet voorbij. Af en toe laait de strijd op. Het aantal dodelijke slachtoffers blijft beperkt. De Oekraïense regering ziet ervan af om de separatisten en hun Russische beschermheren te verdrijven, omdat dat ze anders rechtstreeks in oorlog met Rusland komen. En de separatisten willen ook niet meer gebied van de Oekraïners veroveren.[13]

De Oekraïens-orthodoxe kerk scheidt zich af van de Russisch-orthodoxe kerk. De aanleiding was de annexatie door Rusland van de Krim, vier jaar eerder, en de daarop volgende oorlog in Oost-Oekraïne tussen pro-Russische separatisten, die door Rusland worden geholpen, en het Oekraïense leger. Een deel van de gelovigen blijft echter trouw aan de Russisch-orthodoxe kerk. Daardoor zijn er in Oekraïne twee rivaliserende oosters-orthodoxe kerken: één onder het patriarchaat van Moskou en één onder het Oekraïense patriarchaat.

2019. Voor de presidentsverkiezingen beloven de voornaamste kandidaten de terugkeer van de Krim, een einde aan de oorlog in Oost-Oekraïne en economische vooruitgang. De komiek en Jood Volodymyr Zelensky wordt verkozen tot president (73% van de kiezers). De premier is eveneens een Jood. Hij is een criticus van Rusland. — De oorlog met de separatisten in het oosten suddert sinds 2014 nog altijd door en laait af en toe op. De strijd heeft tot nog toe 13.000 mensenlevens gekost.[14]

2021. In december eist Rusland van de VS, het belangrijkste land van de NAVO, de toezegging dat Oekraïne nimmer lid van de NAVO zal worden en geen militaire hulp van de NAVO zal krijgen. De NAVO weigert een dergelijke toezegging te doen.

2022. De oorlog in Oost-Oekraïne heeft naar schatting aan zo'n 14.000 mensen het leven gekost[15]. — Russische troepen verzamelen zich aan de Oekraïense grens. Gevreesd wordt voor een invasie. — Op 3 feb. verbiedt president Zelensky een aantal media die gelden als spreekbuis van de oppositie, omdat ze bekostigd worden door Rusland en een gevaar voor de nationale veiligheid zouden zijn. De media vertolkten vooral het geluid van het pro-Russische Oppositieplatform, de tweede partij van het land, die 44 zetels in het parlement heeft. De Oekraïense vereniging van journalisten spreekt van een aanval op de vrijheid van meningsuiting.[15]

Op 21 febr. erkent Rusland de zelfverklaarde republieken Loehansk en Donetsk als onafhankelijke republieken. Rusland zendt er, naar zeggen op verzoek van deze republieken, troepen heen "om er de vrede te handhaven".

Op 24 feb. valt Rusland heel Oekraïne aan, om het land "te demilitariseren en te denazificeren". Oekraïne biedt fel verzet, terwijl miljoenen Oekraïense burgers naar andere landen vluchten. Het Westen reageert met sancties tegen belager Rusland en wapenleveranties aan de belaagde natie.

Zie Russisch-Oekraïense Oorlog

Toekomst

In de oorlog van Ezechiël 38? Zal Oekraïne deel zal uitmaken van de coalitie van Gog die het land van Israël zal binnenvallen (Ez. 38)? Een lid van de coalitie is "Gomer en zijn krijgsbenden":
Eze 38:6  Gomer en al zijn benden, en het huis van Togarma, aan de zijden van het noorden, en al zijn benden; vele volken met u. (SV).
De Gomerieten woonden waarschijnlijk ten noorden (Oekraïne) en later ten zuiden (Turkije) van de Zwarte Zee. Ze zijn, naar verluidt, ook gaan wonen in andere landen, zie Gomer. Op grond van de Bijbel kunnen we de gestelde vraag beantwoorden met een "mogelijk". Ook, als Gog = (leider van) Rusland en Rusland Oekraïne verovert en onderwerpt, dan is het denkbaar dat Oekraïense soldaten gevonden zullen worden in de multinationale coalitie van Gog.[16]

Meer informatie

Oekraïne, op: nl.wikipedia.org.

Oekraïense Wikipedia.

The Kyiv Independent, onafhankelijke Oekraïense nieuwssite.

Chronologie van Russische gewapende agressie tegen Oekraïne (sinds 2014), op: uk.wikipedia.org. Oekraïense tijdrekenkundige tafel van gebeurtenissen in het conflict van Rusland sinds 2014.

Bronnen

Oekraïne, op: nl.wikipedia.org. Enige tekst hiervan is verwerkt op 18 feb. 2022.

Oekraïners na roerige jaren naar de stembus, acteur grootste kanshebber, nieuwsbericht op: NOS.nl, 30 mrt 2019.

Vijf vragen over de Oekraïneoorlog: wat kan en wil Poetin bereiken? op: NOS.nl, 24 feb. 2022.

Gravitas Plus | Explained: The Russia-Ukraine crisis. Youtube.com: WION, 20 feb. 2022. Duur: 9 min. 25 sec. Historische achtergrond van het conflict tussen Rusland en Oekraïne.

Wierd Duk, Oekraïne en Poetin: hoe het Westen een oorlog dreigt in te wandelen (2014), op TPO.nl, herpublicatie op 24 feb. 2022.

Voetnoten

  1. Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Ukraine. Geraadpleegd 18 feb. 2022. De opgaven verschillen. Een andere opgave is: 44 miljoen (feb. 2022). De Oekraïense wikipedia geeft aan (24 feb. 2022) dat er op 1 okt. 2021 ruim 41 milj. mensen woonden, de bezette gebieden niet meegerekend.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Gravitas Plus | Explained: The Russia-Ukraine crisis. Youtube.com: WION, 20 feb. 2022. Duur: 9 min. 25 sec. Historische achtergrond van het conflict tussen Rusland en Oekraïne.  
  3. 3,0 3,1 Bron: artikel Oekraïne op de Oekraïense wikipedia. Geraadpleegd 24 feb. 2022.
  4. Bron: Nieuwsbrief van Bijbel & Onderwijs, april 2014.
  5. Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Oekra%C3%AFne. Geraadpleegd 18 feb. 2022.
  6. Nieuwsbericht dd. 14 feb. 2022: https://israeltoday.nl/read/kiev-waarschuwt-israel-zal-lijden-als-rusland-oekraine-binnenvalt-2/
  7. ‘Wat bezielt Vladimir Poetin?’ | Het land van Wierd Duk | Podcast. Youtube.com: De Telegraaf, 24 feb. 2022.
  8. 8,0 8,1 Oekraïne 1941-1943: Kiev wordt belegerd en bezet door de nazi’s maar door het Russische leger verdedigd en bevrijd, op Brabosh.com, 14 mrt 2022.
  9. Zie https://en.wikipedia.org/wiki/Budapest_Memorandum_on_Security_Assurances
  10. Zie Oranjerevolutie op nl.wikipedia.org.
  11. Nieuwsbericht op JPost.com, 21 feb. 2021.
  12. Zie Wierd Duk, Oekraïne en Poetin: hoe het Westen een oorlog dreigt in te wandelen (2014), op TPO.nl, herpublicatie op 24 feb. 2022.
  13. Nieuwsbericht op NOS.nl, 21 mei 2018. https://nos.nl/artikel/2232921-slechtste-week-van-het-jaar-in-oost-oekraine-en-de-oorlog-leidt-nergens-toe
  14. Nieuwsbericht dd. 30 maart 2019: https://nos.nl/artikel/2278270-oekrainers-na-roerige-jaren-naar-de-stembus-acteur-grootste-kanshebber
  15. 15,0 15,1 Oekraïense president blokkeert media oppositie, op: NOS.nl, nieuwsbericht van 3 feb. 2022.
  16. Bill Salus: Russia, Ukraine and Ezekiel 38. Youtube.com: Prophecy Watchers, 9 feb. 2022. Duur: 31 min. 4 sec.