Naar inhoud springen

Teleologie: verschil tussen versies

896 bytes toegevoegd ,  2 jaar geleden
k
Regel 19:
 
De wijsgerige teleologen zijn het hierover lang niet eens. In de grond berust dit verschil van meningen op het verschil van zienswijze omtrent de oorsprong en de waarde onzer [[kennis]] (zie aldaar). De strijd omtrent de vraag, waar het metafysisch ordebeginsel van de fysische orde-verschijnselen te vinden is, moet beslecht worden tussen empirisch of idealistisch subjectivisme aan de ene kant, en realistisch objectivisme aan de andere kant.
 
{{Kennis oorsprong en waarde meningen}}
 
'''<nowiki/>'Ordebeginsel in ons'.''' Volgens de ''subjectivisten'' zit het beginsel in ons zelf; daar buiten zit het niet, we weten althans niet, of het er is. Eigenlijk gezegd hebben de subjectivisten dan ook geen recht, onder de teleologen gerekend te worden; want wat heeft men aan teleologie, die de orde en doelstreving als hersenschim verklaart?
 
De ervaring of empirie, zo zeggen de ''empiristische'' subjectivisten, weet van eigenlijk gezegde doelstreving alleen in het bewustzijnsleven. Daarbuiten kent ze alleen oorzakelijk, geen bedoeld, gebeuren. Volgens hen mag men b.v. niet zeggen : we hebben ogen om te zien, want dat „om te zien” duidt een doel aan, en van zo’n doel weet de zinnelijke ervaring niets. Je mag volgens hen alleen zeggen: „we zien omdat we ogen hebben.” Dat we hier van bedoeling spreken, komt volgens die lieden daar vandaan, dat we hetgeen we in ons bewustzijn vinden, op de dingen buiten ons bewustzijn overdragen. We streven zelf immers herhaaldelijk naar een doel, kiezen middelen om dat doel te bereiken. Als we dan buiten bewustzijn de dingen naar een bepaald punt zien streven en er langs vaste wegen zien komen, beelden we ons in dat daar ook doelstreving in het spel is. De teleologische natuurbeschouwing berust alleen op een onweerstaanbare behoefte om het natuur-gebeuren te duiden naar analogie van het bewustzijnsleven.
 
De ''idealistische'' subjectivisten zeggen dat het orde-beginsel geen inbeelding is. Het princiep zit in ons verstand. Of het buiten ons verstand ook bestaat, kunnen we langs verstandelijke weg nooit te weten komen. Wij kunnen - zeggen ze - ons de dingen niet anders denken, dan geordend in tijd en ruimte. Het orde-begrip komt niet van buiten, van de dingen die wij waarnemen, toe; nee, het komt van binnen, het komt de waargenomen dingen toe van onze denkende geest. Wij denken de orde in de dingen, voor zover de zinnelijke ervaring ze ons tegenwoordig stelt, in, en met de orde ook het beginsel der orde.
 
Anderen gaan nog verder: ze laten ons verstand niet alleen de orde en het ordebeginsel in de zinnelijke waarneming indenken; maar ze laten ons de dingen zelf er bij denken, zodat deze deze louter in onze geest en niet daarbuiten bestaan.
 
== Dualistische teleologie ==
Cookies helpen ons onze services aan te bieden. Door onze services te gebruiken stemt u in met het gebruik van onze cookies.