Uittocht uit Egypte

De uittocht (of Exodus) uit Egypte is het vertrek van honderd duizenden Israëlieten uit het land Egypte en hun tocht naar de berg Sinaï. De uittocht is het begin van de veertig jaar durende woestijnreis van Gods volk op weg naar het beloofde land.

Omvang der emigratie

Uit Israël vertrokken ongeveer 600 duizend mannen (van 20 jaar en ouder). Nemen we het aantal vrouwen daaraan gelijk, dan waren het ongeveer 1,2 miljoen volwassenen (van 20 jaar en ouder). Naar het aantal kinderen kan men slechts gissen.

Ex 12:37  Alzo reisden de kinderen Israëls uit van Rameses naar Sukkoth, omtrent zeshonderd duizend te voet, mannen alleen, behalve de kinderkens. (SV)

Toen de tabernakel in de woestijn gebouwd, waren er welgeteld 603.550 mannen van twintig jaar en ouder.

Ex 38:26  Een beka voor elk hoofd, [dat] [is] een halve sikkel, naar den sikkel des heiligdoms, van een ieder, die overging tot de getelden, van twintig jaren oud en daarboven, [namelijk] zeshonderd drie duizend, vijfhonderd en vijftig. (SV)

Nu 1:46  Al de getelden dan waren zeshonderd drie duizend vijfhonderd en vijftig. (SV)

Ook ging er vee mee op reis.

Route

De route van het volk Israël van Egypte naar Kanaän. Egypte (vertrek 14e dag van 1e mnd) → Pi-Hachiroth → Schelfzee → Sur → Mara → Elim → Woestijn Sin (aankomst 15e van 2e mnd) → Rafidim → woestijn Sinaï (aankomst in de 3e mnd) → Tabera → Kibroth-Taäva → Hazeroth → woestijn Paran, Kades → omzwerving gedurende 38 jaren → Kades → Hor → Oboth → Ijje-Abarim → Zered → Arnon → Beër → Mattana → Nahaliël → Bamoth → Pisga → Hesbon → vlakke velden van Moab → ... → Kanaän (aankomst 40 jaar na uittocht).

Er waren twee wegen die Egypte met Kanaän verbonden. De ene liep niet ver van de kust van de Middellandse Zee en ging ook door het huidige Rafah, een grensstad waar men vanuit Egypte de Gazastrook ingaat.

Om aan de macht van farao te ontkomen, moesten zij door de Schelfzee trekken. De profeet Jesaja herinnert aan het wonder van de drooglegging van de zee.

Jes 51:9  Ontwaak, ontwaak, trek sterkte aan, Gij arm des HEEREN! ontwaak als in de verledene dagen, [als] [in] de geslachten van ouds; zijt Gij het niet, Die Rahab uitgehouwen hebt, Die den zeedraak verwond hebt? Jes 51:10  Zijt Gij het niet, Die de zee, de wateren des groten afgronds, droog gemaakt hebt? Die de diepten der zee gemaakt hebt tot een weg, opdat de verlosten daardoor gingen? (SV)

Hieruit zien wij dat het water geen laagje water was waar de Israëlieten makkelijk doorheen gingen.

Over de route van de uittocht en woestijntocht bestaan verschillende opvattingen. In de volgende kaarten worden mogelijke routes aangegeven.

Mogelijke routes van de uittocht

Nuweiba

Volgens een andere theorie gingen de Israëlieten door de rechterarm van de Rode Zee, de golf van Aqaba. Waar vond dan de doortocht plaats? Een hypothese zegt dat de Israëlieten bij Nuweiba overstaken. De afstand van de doortocht vanaf Nuweiba naar het Arabische schiereiland is 15,5 km. De beide hellingen van de zeebodem aldaar zijn geschikt om het volk te laten overgaan: de bodem loopt geleidelijk af en aan de overkant weer geleidelijk op.

Meer informatie

Mt. Sinai Location, Mountain of Moses, Altar, Golden Calf, Exodus, Ten Commandments, Midian, Arabia. Youtube.com: HolyLandSite, 20 feb. 2021. Duur: 29 min. 15 sec. Opsomming van argumenten dat de doortocht bij Nuweiba heeft plaatsgevonden en Israël in het huidige Saoedi-Arabië heeft rondgezworven. Zaken als de berg Sinaï en de gekliefde rots worden in de video getoond. De argumenten worden in de beschrijving van de video genoemd.

Straat van Tiran

Een tweede mogelijkheid is dat het volk Israël in het noorden van de golf doortrok, een derde mogelijkheid is in het zuiden, in de straat van Tiran. Tegen de laatste hypothese kan worden aangevoerd dat de hoogteverschillen daar de zeebodem ongeschikt voor de doortocht maken.

Kaart hierboven: mogelijke doortocht door de golf van Akaba

Datering van de uittocht

Er zijn verschillende dateringen van de uittocht gegeven. De belangrijkste zijn:

• een 'vroege uittocht', ca. 1450 in de 18e Egyptische dynastie (ca. 1550-1307 v.C.). Volgens één mening: 1446 v.C.
• een 'late uittocht', ca. 1250 in de 19e dynastie (ca. 1307-1196 v.C.), ten tijde van farao Ramses II, bijgenaamd "de Grote".

Buitenbijbelse aanwijzingen

Vóór de uittocht

Voor het verblijf van de Israëlieten in Egypte en de ('late') uittocht in de tijd van farao Ramses II (3e farao van de 19e dynastie) zijn geen buiten-Bijbelse aanwijzingen gevonden. Maar uit de tijd van vóór de uittocht, van de 18e dynastie van Egypte (ca. 1550 - 1307 v.Chr., zie Geschiedenis van Egypte) zijn wel zaken gevonden die op het verblijf van Israël, de tien plagen en de uittocht schijnen te wijzen; zaken die overeenkomen met de geschiedenis van de slavendienst van Israël. Er zijn geen negatieve bewijzen gevonden: buitenbijbels bewijsmateriaal dat de Bijbelse geschiedenis van de slavendienst en de uittocht weerspreekt.

• tekenen van een plotselinge centralisering van de macht: van vazallen naar de farao. Dit is te verwachten uit het Bijbelse verslag van de hongersnood.
• er woonden Semieten, waartoe de Israëlieten behoren, in Egypte vóór de Uittocht. Er zijn semitische huizen en nederzettingen, en lijsten met namen van semitische slaven, 'Aziaten' genoemd, gevonden;
• er zijn namen van Hebreeuwse slaven vermeld;
• er was slavenarbeid bij het maken van tichelstenen en gebouwen;
• in de tijd van de 19e dynastie van Egypte (ca. 1307 - 1196 v.Chr.) kende men vastgestelde hoeveelheden tichelstenen de de slaven moesten maken. Lukte het de slaven niet, bijvoorbeeld doordat ze geen stro meer mochten gebruiken, dan werden ze als straf geslagen.
• zwaar hart. Volgens het oude Egyptische denken moest het hart lichter worden, minder zwaar worden, om het paradijs te bereiken. Een zwaar hart was dat van een zondig mens. In de beschrijving van de Uittocht in het boek Exodus lezen wij dat de farao 'zijn hart verzwaarde', d.w.z. hij laadde zonde op zich, hij zondigde door de God van Israël tegen te staan.

Ex 8:15  Toen nu Farao zag, dat er verademing was, verzwaarde hij zijn hart, dat hij naar hen niet hoorde, gelijk als de HEERE gesproken had. (...) Ex 8:32  Doch Farao verzwaarde zijn hart ook op ditmaal, en hij liet het volk niet trekken. (SV)

Ex 9:34  Toen Farao zag, dat de regen en hagel, en de donder ophielden, zo verzondigde hij zich verder, en hij verzwaarde zijn hart, hij en zijn knechten. (SV)

Plagen van Egypte

Een poëtisch verslag van de Egyptische schrijver Ipuwer ('Ipuwerpapyrus'), wellicht uit de tijd van de 18e dynastie, spreekt van de verwoesting en de dood die over hele land van Egypte kwamen.

• de mededeling "de rivier is bloed" (de rivier is de Nijl)
• het feit de macht van de zon (de god Ra) niet gezien werd, de duisternis over het land
• grote pestilentie in het hele land
• het graan dat vernietigd werd
• ziekte die pijn en misvorming gaf
• stervende mensen, rouw,
• opstand tegen de zonnegod, de afwezigheid van de Egyptische goden
• de farao die zijn taak niet vervuld
• goud, zilver en juwelen in het bezit van de slaven.

Het gedicht van de Egyptenaar, dat geen officieel vorstelijk document is en geen deel is van de annalen van de farao, doet sterk denken aan de tijd van de tien plagen. Het geeft qua taal en onderwerpen gelijkenis met het Bijbelse verslag van de tien plagen. Of dit verslag het verhaal van Exodus bevestigt, wordt echter betwist. Er wordt gedebatteerd over (1) de ontstaanstijd en (2) de vraag of het verslag fantasie is of over gebeurtenissen gaat.

Uittocht

Ondergang van farao's leger

Een buiten-Bijbelse aanwijzing van de nederlaag van farao in de Schelfzee is tot op heden niet gevonden. Wellicht is dat uit schaamte niet gedaan; liever vermeldde men overwinningen. Trouwens, uit de tekst van de Bijbel (Ex. 14:5v.) kun je niet opmaken dat de farao zelf is omgekomen, wel zijn leger, dat de bodem van de Schelfzee betreden had.

Sommigen menen dat er wielen van Egyptische strijdwagens zijn gevonden op de bodem van de Schelfzee. Anderen stellen daar tegenover dat het om wielvormige koraalgroei gaat, die overal in de Rode Zee te vinden is, en niet om koraal dat over een wiel is gegroeid. Er doen ook afbeeldingen de ronde van op de zeebodem gevonden gouden wielen. Deze hebben echter niet de vorm van de wielen van de Egyptische strijdwagens. Bovendien ze niet zo lang in die staat op de zeebodem gelegen hebben. Misschien worden worden er nog eens resten gevonden op de zeebodem van mogelijke oversteekplaatsen, maar het zoeken naar een speld in een hooiberg.

Woestijntocht van Israël

Het moet ons niet verwonderen dat van de tocht door de woestijn geen duidelijke overblijfselen in de woestijn zijn gevonden. Het is moeilijk om sporen te vinden van nomaden die 200 jaar geleden leefden, laat staan van nomaden die 3500 jaar gelden door de woestijn trokken.

Wel zijn er twee Egyptische inschriften gevonden van rond 1400 v.C., die spreken van "de nomaden van Jahweh" en "het land van de nomaden van Jahweh" (→ Soleb-inscriptie). De Israëlieten, die 40 jaren als nomaden hadden geleefd, vertoefden toen in Edom of Moab of waren al in Kanaän gekomen. De inschriften spreken dus van (1) nomaden, (2) met een God genaamd Jahweh, (3) die ten oosten van Egypte vertoefden. Dit is in overeenstemming met het Bijbelse verslag. De Israëlieten waren als nomaden door de woestijn getrokken.

Na de uittocht

Er zijn in Kanaän aanwijzingen van Israëlitische bewoning in de Late Bronstijd (ca. 1500-1200 v.C.) gevonden:

• aardewerk typisch voor Israëlieten
• ontbreken van beenderen van en plaatsen voor varkens
• Israëlitische huisarchitectuur
• plotseling ontstaan van een veelheid van nieuw gebouwde dorpen, terwijl sommige steden herbewoond werden

De meeste historici en archeologen, al geloven zijn niet aan de uittocht en de verovering van Kanaän door de Israëlieten, zijn het eens dat de Israëlieten - door sommigen 'proto-Israëlieten' genoemd - in de Late Bronstijd in Kanaän verschenen.

De stele van Merenptah, die dateert van het eind van de 13e eeuw v.Chr., bevat deze regel over de campagne van farao Merenptah (regeerde 1213 - 1203 v.C.) campagne in Kanaän: "Kanaän is gevangen in rampspoed. Ashkelon is overwonnen, Gezer geconfisqueerd, Yanoam bestaat niet meer, Israël is verwoest, zonder enig zaad." Israël is het enige volk dat hij noemt. Dit volk woonde in Kanaän.

Meer informatie

Historical Evidence for the Exodus from Egypt (with Titus Kennedy). Youtube.com: Dr. Sean McDowell, 19 juli 2022. Vanaf 14 min. 40 sec. Gesprek met archeoloog Titus Kennedy.

Zoeken naar bewijs - Exodus (DVD) is een filmdocumentaire vervaardigd door Tim Mahoney van Thinking Man Films. Zij handelt over buitenbijbels, archeologisch bewijsmateriaal dat het Bijbelse geschiedverhaal van de uittocht en daarmee gepaarde gaand gebeurtenissen bevestigt; de historische 'voetafdrukken' van Jozef als onderkoning, de verschuiving van rijkdom die plaatsvond in Egypte onder het bestuur van Jozef tijdens een langdurige en verwoestende hongersnood, de komst en vestiging van Jozefs uitgebreide familie in Egypte, de slavernij van het Hebreeuwse volk, de tien plagen en de catastrofe van de Schelfzee die de economie en het leger van Egypte verwoestten, waardoor de natie kwetsbaar werd voor een invasie door de Hyksos, en de verovering van Kanaän door het volk Israël onder leiding van Jozua. Oospronkelijk in 2014 verschenen in het Engels, Patterns of Evidence: The Exodus.

Timothy P. Mahoney, Steven Law, Patterns of Evidence: Exodus. A Filmmaker's Journey. Broadstreet Publishing, 2015. Pagina's: 392. Aanvulling op de gelijknamige documentaire. Over de sporen van de uittocht en argumenten voor een vroegere datum van de uittocht. Tijdens deze vroegere periode zijn sporen gevonden die heel goed passen bij de Bijbelse geschiedenis. Voor- en tegenstanders komen uitgebreid aan het woord.

Jennifer Guetta, De uittocht uit Egypte, Youtube.com: Geloofstoerusting, 1 sept. 2016. Duur: 49 min 22 sec. De spreekster is een archeologe, die zich tot Christus heeft bekeerd. Ze houdt geen archeologische verhandeling, maar vertelt haar bekeringsgeschiedenis, belijdt dat zij heeft meegewerkt aan het ondermijnen van de geloofwaardigheid van het verhaal van de uittocht en leert dat archeologen, die er niet bij waren toen God het volk Israël uit Egypte bevrijdde, bescheiden moeten zijn.

What People Get Wrong about Slavery in Ancient Egypt. Youtube.com: Capturing Christianity, 16 juni 2023. Duur: 5 min. 53 sec. Gesprek met egyptoloog David Falk over buitenbijbelse aanwijzingen voor de waarschijnlijkheid van Israëls slavendienst in Egypte v.a. 1530 v.C.

Zie ook

Schelfzee

Meer weten

Glen A. Fritz, The Lost Sea of the Exodus: A Modern Geographical Analysis. Uitgever: GeoTech. Tweede uitgave, 2016. Pagina's: 352. Voor een inzage in dit boek, zie Nathan Hoffman, "Patterns of Evidence" book; Youtube.com: NathanH83, 4 maart 2020.