Verlichting
De verlichting (Duits Aufklärung, Engels Enlightenment) is een geestesstroming in de 17e en 18e eeuw waarin de menselijke rede een belangrijke plaats innam. De verlichting heeft geleid tot ontkerstening en werkt door tot in onze tijd.
De Verlichting was een tijd van maatschappijhervorming. Er was vertrouwen dat de menselijke rede sterker was dan dogmatisme, bijgeloof en tirannie. De Verlichting legde de nadruk op mensenrechten, vrijheid van meningsuiting, tolerantie, gelijkheid en individuele ontplooiing van de mens. De Verlichting leidde tot een andere verhouding tussen de adellijke vorst en het volk, en de kerkelijke vorst en het volk. Waren voorheen de adel en de Kerk onaantastbaar en bepaalden zij tot in bijzonderheden het dagelijks leven van de ‘gewone man’, na de Verlichting en de daaruit volgende Franse en Amerikaanse Revolutie kreeg het volk zeggingskracht. In het Westen kwam onder andere een scheiding tussen Kerk en Staat tot stand, kwam er vrijheid van spreken, van meningsuiting, en werd de slavernij afgeschaft. Vóór de Verlichting konden mensen om geloofsredenen op de brandstapel worden gebracht, en kon Luther voor de Rijksdag worden gedaagd. Na de Verlichting zijn dat soort processen niet meer mogelijk. Volgens sommigen waren met name de Duitse Verlichtingsdenkers geïnspireerd door de ontwikkelingen in Nederland, waar een volk zijn vorst afzwoer, wat voordien ongekend was!
Een groot voorvechter van de Verlichting was de Fransman Voltaire (1694-1778).
Het verlichtingsdenken heeft in het Westen geleid tot andere opvattingen over de geschiedenis van het leven (evolutietheorie), discriminatie, (homo-)seksualiteit en man-vrouwverhoudingen. De Verlichting met haar verheffing van de menselijke rede heeft ook geleid tot 'Godsverduistering' en vrijdenkerij en 'ongodisterij' (atheïsme) bevorderd.
Van tolerantie tot intolerantie. De waarden van de Verlichting zijn in ons tijd zo hoog verheven, verabsoluteerd, die ze in hun tegendeel dreigen om te slaan. Men kan dan voor zichzelf tolerantie opeisen en tegelijk zijn zienswijze opleggen aan de samenleving en zo andersdenkenden in het nauw brengen. Vrijheid van meningsuiting geldt dan alleen voor 'verlichte' meningen. De tolerantie wordt intolerant.
Autonomie van het individu. Ook het zelfbeschikkingsrecht van het individu en de afkeer van bevoogding slaan door, waardoor de samenhang in de samenleving onder druk komt te staan.
Meer informatie
H.A. Hofman, Verlicht of verblind?. Uitgeverij Aspekt B.V., 2008. Over het verschil tussen tussen het traditionele christendom en het verlichtingsdenken. De auteur is historicus.