Gebruiker:Kees Langeveld/Latijn

Wat de uitspraak betreft onderscheidt men klassiek en kerkelijk Latijn. Hoewel het klassieke Latijn een dode taal is, hebben wetenschappers door onderlinge vergelijking van geschreven bronnen de vermoedelijke uitspraak weten te reconstrueren. De uitspraak die tegenwoordig op de meeste scholen wordt geleerd, is niet meer dan een praktische benadering van deze klassieke uitspraak.

De uitspraak van het kerkelijk Latijn dat in de rooms-katholieke ritus wordt gebruikt, volgt in grote lijnen de klankvorming van het Italiaans, maar kent tal van "nationale" afwijkingen.

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de meest gangbare uitspraakregels van zowel het klassiek Latijn als het Kerklatijn.

Alfabet

Letter	IPA	Uitgesproken als...
a		a
b		b
c	[k] [tʃ]	k in koper Kerklatijn: k, maar vóór e, i, y, ae of oe: uitgesproken als tsj in tsjilpen.
d		d
e		e
f		f
g	[ɡ] [ŋ] [ɲ] [dʒ]	g in goal Indien vóór n: uitgesproken als ng in tekening (agnus (lam) dus als angnoes). Kerklatijn: Samen met n uitgesproken als nj in franje (agnus dus zoals franje). Kerklatijn: Indien vóór e, i, y, ae of oe: uitgesproken als g in gin-tonic.
h	[h] -	h in hoofd Kerklatijn: Niet uitgesproken
i	[i] [j]	i in rivier In het klassiek Latijn wordt ook de [j]-klank als een i gespeld. Een i wordt aldus als een j uitgesproken voor een klinker.
j
k		k
l		l
m		m
n	[n] [ŋ] [ɲ]	n in naast Indien vóór c, k, g of q: uitgesproken als ng in tekening. Kerklatijn: Indien na g: Samen met g uitgesproken als nj in franje.
o		o
p		p
q	[k]	q in Qatar
r		r
s		s
t	[t] [ti] [ts]	t in test Kerklatijn: Indien vóór i: samen met i uitgesproken als ti in timo. Indien achter de i een klinker volgt wordt de uitspraak ts als in tsaar
u	[u] [ʋ]	oe in boerderij Indien na g of q: uitgesproken als w in water.
v	[ʋ] [v]	w in water Kerk- en Middeleeuws Latijn: Uitgesproken als v in veer.
x		x
y	[y] [i]	u in huren Kerklatijn: Uitgesproken als ie in hier. De y werd ingevoerd om Griekse leenwoorden te kunnen spellen.
z		z

De Romeinen kenden geen letter w.

Tweeklanken

Met dien verstande dat beide letters waaruit de klank bestaat ook tot dezelfde lettergreep behoren (anders is er van een tweeklank overigens geen sprake):

Combinatie	IPA	Uitgesproken als
ae	[ai] [e]	aai in aaien Kerk- en Middeleeuws Latijn: Uitgesproken als ee in been.
au	[aʋ] [ɑu]	aw in awaraboom au in autisme
eu	[eːu] [eu] [œy] [øː] [e]	éoe in privéoefenterrein eeuw in eeuwwisseling Kerklatijn: Nederland: Uitgesproken als ui in huis België, Frankrijk: Uitgesproken als eu in deur Elders: Uitgesproken als ee in in been
oe	[ɔɪ] [ø]	oi in het Engelse woord boy Kerklatijn: Uitgesproken als eu in deur

Medeklinkercombinaties

Combinatie	IPA	Uitgesproken als...
ch	[kh]	kh in bakhouder
gn	[ɲ]	ñ in piraña
ph	[ph] [f]	ph in soephaantje Kerklatijn: Uitgesproken als f in frank.
th	[th] [ð]	th in eethoek th in that

Opmerkingen

• Lettercombinaties die niet in bovenstaande lijst zijn opgenomen, worden in principe zoals in het Nederlands uitgesproken.

• u en v zijn in het Latijn spellingsvarianten van dezelfde letter, die afhankelijk van de context als oe of als een bilabiale w werd uitgesproken.
• Anders dan het Nederlands maakt het klassiek Latijn onderscheid tussen lange en korte klinkers/lettergrepen. Dit heeft gevolgen voor het woordaccent. In principe valt het accent altijd op de voorlaatste lettergreep (de paenultima), tenzij deze kort is. Is dit het geval, dan verschuift het accent een lettergreep naar voren (de antepaenultima).
• Een lettergreep is lang als
  • de klinker erin "van nature" lang is;
  • de klinker kort is maar gevolgd wordt door ten minste twee medeklinkers;
  • er sprake is van een tweeklank (au, eu, etc.).
• Er zijn geen simpele regels te geven met betrekking tot de lengte van klinkers in afzonderlijke woorden, en men kan hiervoor het beste een woordenboek raadplegen.

Woordenlijst

Latijn	Uitspraak in klassiek Latijn	Betekenis
regina	g als in Eng. goal	koningin
Veni, vidi, vici	weni, widi, wiki	Ik kwam, ik zag, ik overwon
In principio creavit Deus caelum et terram	In prinkipio kreawit Deoes kaailoem et terram	In het begin schiep God de hemel en de aarde
cealum		hemel
terra		aarde
sum	soem	zijn (koppelwerkwoord), ik ben
es		jij bent
est		(hij, zij, het) is
sumus		wij zijn
estis		jullie zijn
sunt		(zij) zijn
Britannia est insula		Brittannië is een eiland
Britannia et Madagascar sunt insulae		Brittannië en Madagascar zijn eilanden
et		en
insula, insulae		eiland, eilanden
paene		bijna
peninsula (paene + insula)		schiereiland
silva		bos
magna		groot
Silva et insula sunt magnae		Het bos en het eiland zijn groot
puella		meisje
bella, bellum		mooi. Bellum is de mannelijke vorm.
mater		moeder
Puella et mater sunt bellae		Het meisje en de moeder zijn mooi
Estne Britannia insula?		Is Brittannië een eiland?
Estne		Is (hij, zij, het)? 'Ne' wordt bij een vraag aan het werkwoord toegevoegd.
Estne puelle bella?		Is het meisje mooi?
ita		ja
Suntne Britannia et Madagascar insulae?		Zijn Brittannië en Madagascar eilanden?
Marcus est amicus meus		Marcus is mijn vriend
apostolus		apostel
fluvius		rivier
longus		lang
umidus		nat
Deus est bonus		God is goed
Deus		God
bonus		goed
Marcus est fessus		Marcus is moe
fessus		moe
Marcus et Julia sunt fessi		Marcus en Julia zijn moe
Estne fessus?		Is hij moe?
Estne fessa?		Is zij moe?

Bronnen

Uitspraak van het Latijn, op nl.wikipedia.org. Tekst hiervan is onder wijziging verwerkt op 2 mei 2022.

Visual Latin. Youtube.com: Dwane Thomas, 2013. Afspeellijst met lessen in Kerklatijn. De auteur neemt ter illustratie ook woorden en zinnen uit de Bijbel.