k
geen bewerkingssamenvatting
kGeen bewerkingssamenvatting |
|||
(8 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
Regel 1:
Een '''cel''' is de kleinste levende eenheid van een levend wezen op aarde. Alle levende wezens op aarde, 'organismen' genoemd, zijn opgebouwd uit een of meer ''cellen.'' Levende wezens die slechts uit één cel bestaan heten ‘eencelligen’.
Een cel heeft een celwand en bevat een celkern en cytoplasma. In een cel zitten biljoenen moleculen die samenwerken<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=9euW5iCjKDo&t=446s Your Textbooks Are Wrong, This Is What Cells Actually Look Like], Youtube.com: Seeker, 24 nov. 2019. Vanaf 7 min 26 sec.</ref>.
== Celkern ==
Regel 12:
De streng is opgerold en bij de deling van een cel nog meer opgerold. Het opgerold-zijn is mogelijk dankzij verpakkingseiwitten, de ''histonen''. De DNA-streng zit hierom heen gedraaid. Wanneer de cel niet in deling is, noemen we het DNA samen met de histonen: ''chromatine''.
Het DNA kun je beeldsprakig noemen 'het kookboek voor de vorming van een mens'. In het 'kookboek' staan de recepten voor eiwitten. Deze recepten worden 'genen' genoemd; een enkel 'recept' heet een 'gen'. Elk gen 'codeert' voor een of meer eiwitten. Al de genen van iemand samen heten zijn of haar ''genoom''. Elke cel heeft een genoom. In het genoom zitten ongeveer 20.000 eiwitgenen en ongeveer 40.000 RNA-genen. Een eiwitgen bepaalt een erfelijke eigenschap, bijvoorbeeld iemands oogkleur. De RNA-genen zijn niet-eiwitgenen, ze reguleren de andere genen. De 'expressie' van een gen is de uiting van het gen in een eigenschap.
De genen die een cel niet nodig heeft, blijven uitgeschakeld. Een spiercel bijvoorbeeld hoeft geen gal aan te maken.
DNA is samengesteld uit nucleotiden. Een nucleotide is de bouwsteen van DNA. Een nucleotide bestaat uit een fosfaatgroep, een suiker en een base. De nucleotiden zijn verbonden tot een lange ketting. De ketting bestaat uit twee gedraaide strengen. De basen van de nucleotiden van de ene streng zijn verbonden met de basen van nucleotiden van de andere streng. Elke verbinding tussen de basen is een 'waterstofbrug'. Er zijn vier basen:
Regel 27:
Er is een vijfde base, Uracil (U), die alleen in RNA voorkomt. Uracil in RNA is een vervanging van Thymine.
Het DNA van een mens vertoont zich als 23 paar chromosomen, totaal 2 x 23 = 46 chromosomen. Een chromosoom bestaat uit een reeks genen. Van elk paar chromosomen is één afkomstig van de vader en één van de moeder. De chromosomen 1 t/m 22 heten autosomen. De chromosomen van het 23e paar zijn de geslachtschromosomen. De geslachtschromosomen van iemand bepalen zijn of haar geslacht (man of vrouw). De geslachtschromosomen van een man worden aangeduid door de letters XY, die van een vrouw door XX.
Regel 36:
Het cytoplasme bevat tal van eiwitfabriekjes, die ''ribosomen'' worden genoemd.
==
=== Lezen en overbrengen van een
Hoe weet een eiwitfabriek (ribosoom), dat buiten de celkern is, welk eiwit gemaakt moet worden? Het DNA ('kookboek') komt niet uit de celkern.
=== Lezen van
Het ribosoom in het cytoplasma leest het RNA. Van het RNA worden codes voor aminozuren afgelezen. Er zijn
== Deling van een cel ==
Een cel kan zich delen. Daarvoor moet eerst het DNA worden verdubbeld (''replicatie''). Uit één DNA-molecuul ontstaan er twee. Om te verdubbelen splijt de dubbele DNA-streng en worden de enkele strengen weer aangevuld tot een dubbele. Elk van de twee nieuwe DNA-moleculen bevat daardoor een streng van het oude DNA-molecuul. Na de verdubbeling van het DNA bevat een cel 2 x 46 = 92 chromosomen.
'''Mutatie.''' Bij het verdubbelen kunnen mutaties optreden: als het ware de verandering van een of meer letters A, T, C of G. Een verandering van de lettercode leidt tot een verandering van het eiwit. Mogelijk ontstaat er door de mutatie een onwerkzaam eiwit. Mutaties kunnen ontstaan bij het kopiëren als typfoutjes; daarnaast kunnen ze veroorzaakt worden door bijvoorbeeld
Na de verdubbeling van het DNA kan de cel gaan delen. Er zijn twee soorten van deling. De meest voorkomende deling is voor de groei of reparatie van kapotte cellen. Deze soort deling wordt ''mitose'' genoemd. De identieke dochtercellen krijgen elk 46 chromosomen mee.
Regel 59:
[https://www.youtube.com/watch?v=cBQV3omYA-g Genetica 2: celdeling en erfelijkheid]. Youtube.com: JufDanielle, 19 aug. 2016. Duidelijke uiteenzetting over replicatie, mutatie, celdeling en erfelijkheid.
[https://www.youtube.com/watch?v=hY_IGPkWh-s Van DNA naar eiwit: transcriptie en translatie.] Youtube.com: JufDanielle, 14 sept. 2018. Duidelijke uiteenzetting over de productie van eiwitten op grond van de informatie in het DNA.
== Voetnoot ==
|