k
→1940
k (→Jaren '40) |
k (→1940) |
||
| (48 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
Regel 30:
Hunebed bij Rolde, provincie Drenthe, Nederland (2013).
]]
ca. 2000 v.C. In het huidige gebied bij Arnhem en Oosterbeek, op de landgoederen Warnsborn en Vijverberg bevinden zich grafheuvels uit ca. 2000 v.C. De vier grafheuvels op de hei van de Vijverberg dateren uit de Vroege en Midden Bronstijd (2150 - 1200 v. C.). In het graf werden overledenen begraven in kisten gemaakt uitgeholde boomstammen. In een andere en oudere grafheuvel is een vrouwenskelet gevonden, met daarbij een vuursteen en een standvoetbeker. Deze voorwerpen zijn, denkt men, gemaakt rond 3.000 - 2.500 v. C.<ref>De inhoud van dit graf is te bezichtigen in het Historisch Museum in Arnhem. Bron: Informatiebord van Geldersch Landschap en Kastelen, aande Harderwijkerweg ten noorden van Oosterbeek. </ref>
[[Bestand:Grafheuvel Vijverberg.jpg|geen|miniatuur|1024x1024px|Grafheuvel op landgoed Vijverberg, ten noorden van Oosterbeek (2020).]]
ca. 300 v.C.: Vanuit Duitsland dringen de Germanen het land binnen.
Regel 148 ⟶ 152:
± 1100: ontstaan van de dienstadel. Tot ongeveer 1100 waren de meeste burchten van hout, nadien werden ze uit steen gebouwd.
De volgende video vertelt iets over het leven van Rotta, een nederzetting aan de rivier Rotte, die zou uitgroeien tot de havenstad Rotterdam. Men vertelt in het bijzonder iets over de nagebouwde boerderij uit het begin van de 11e eeuw.
<youtube width="768" height="432">zXWPa2dYKMg</youtube><BR>''Hoe leefden de bewoners van Rotta''. Youtube.com: Rijnmond, 25 aug. 19. Duur: 2 min. 53 sec.
De volgende video laat Oudnederlands horen, de taal die men in de 11e eeuw sprak.<ref>Zie de uitgebreidere inleiding op de video: https://joop.bnnvara.nl/kijk-nou/zo-klonk-het-nederlands-duizend-jaar-geleden</ref>
<youtube width="768" height="432">https://www.youtube.com/watch?v=0hVdz9gyGX4</youtube><BR>''Taal in Rotta. Hoe klonk het Oudnederlands in elfde-eeuws Rotterdam?'' Youtube.com: Archeologie Rotterdam, 15 mei. Duur: 5 min. 41 sec. Over het Oudnederlands; vertelling in het Oudnederlands over het leven in Rotta.
== 12e eeuw ==
Regel 317 ⟶ 329:
1550: De Inquisitie hier te lande ingevoerd. Karel V belooft aan ieder, die een ketter aanbrengt, de helft van diens bezittingen.
1551: Willem van Oranje trouwt met Anna van Buren in het plaatsje Buren in de Betuwe. Het huwelijk wordt gesloten in de kerk.
1555: Karel V doet afstand van de regering aan zijn zoon, Filips II (III), die hem in de Nederlanden ('Heer der Nederlanden') en in Spanje opvolgt.
Regel 330 ⟶ 344:
1565: Compromis of Verbond der edelen.
1566: Prins Willem van Oranje en de Graaf van Hoorne verlaten het Hof der Landvoogdes.
5 april. Smeekschrift der Edelen. Aan landvoogdes Margaretha van Parma wordt een smeekschrift van meer dan 200 edelen aangeboden onder leiding van Hendrik van Brederode. Zij veroordelen de Inquisitie en smeken de vervolging van protestanten te staken.
Opkomst der Geuzen en ontstaan van hun naam. Hagepreken, Beeldenstorm.
1567-73 Alva landvoogd.
Regel 348 ⟶ 366:
1573: Haarlem door de Spanjaarden belegerd en ingenomen. Van Alkmaar begint de victorie; daar worden de Spanjaarden teruggeslagen. Slag op de Zuiderzee. Vertrek van Alva. Requesens volgt hem op.
1574: Slag op de
1575: Stichting van de Leidsche Hogeschool, start van de opleiding van predikanten. Beroemde tocht van de Spanjaarden door de wateren tussen Tolen en Duiveland. Mondragon. ln Breda met vruchteloze onderhandelingen begonnen.
Regel 545 ⟶ 563:
1669: Rembrandt sterft.
'''1672''': Oorlog met Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen: derde oorlog met Engeland, eerste met Frankrijk en Keulen en Münster. In het voorjaar worden de Nederlanden overrompeld door Keulse, Munsterse en Franse troepen. Vernietiging van het Eeuwig Edict. Willem III in allerlijl tot stadhouder benoemd.
20 aug.: de gebroeders De Wit vermoord. In augustus is het al dagen onrustig in 's Gravenhage. Geteisterd door oorlog en honger keert het volk zich tegen de gebroeders Johan en Cornelis de Witt. Wanneer Johan zijn broer in de Gevangenpoort opzoekt, worden hij en Cornelis door de opgehitste menigte op gruwelijke wijze vermoord.<ref>Bron: https://twitter.com/WillemdePrater/status/1693171128041078949</ref> De lijken werden bij het Groene Zoodje opgehangen. Hun bebloede kledingstukken werden verkocht: hoe meer bloed, des te hoger de prijs. Hun vingers, tenen, oren en neuzen werden afgesneden en verkocht<ref>Bron: https://twitter.com/WillemdePrater/status/1693178681101840582</ref>. Maria van Berkel, de vrouw van Cornelis, ontvluchtte de stad<ref>Bron: https://twitter.com/WillemdePrater/status/1693188561330229530</ref>.
[[Bestand:Johan en Cornelis de Witt overvallen in hun kamer in de Gevangenpoort, 1672, RP-P-OB-82.233.jpg|geen|miniatuur|940x940px|Cornelis (in bed) en Johan overvallen in hun kamer in de Gevangenpoort.]]
1674: Vrede met Engeland, Munster en Keulen.
Regel 692 ⟶ 712:
1864: Op 8 december 1864 wordt het eerste christelijke gymnasium in Nederland gesticht in het dorp Zetten (Over-Betuwe) door de predikant F.P.L.C. van Lingen. De school zou vijfentwintig jaar lang de enige christelijke school voor voortgezet onderwijs in Nederland zijn.
1870: Afschaffing van de doodstraf.
In de jaren na 1870 komt de handel en industrie tot grote bloei. Daarmee gaat een bittere sociale strijd gepaard: tégen kinderarbeid, vóór een menswaardig bestaan van arbeiders en steun bij ziekte, invaliditeit en ouderdom.
1873: Begin van de oorlog met Atjeh.
Regel 770 ⟶ 792:
Op 8 november overlijdt Abraham Kuyper.
1922: Bij de verkiezingen op 5 juli 1922 mogen vrouwen voor het eerst hun gang naar de stembus maken. Drie jaar eerder was het kiesrecht hiervoor uitgebreid. — Een impressie van drukke straten van Amsterdam geeft deze video: [https://www.youtube.com/watch?v=6tykGHGhC00 A Trip Through the Streets of Amsterdam], 1922 (Youtube.com: Denis Shiryaev, 20 mart 2020. Duur: 9 min. 52 sec.)
1925: Einde van de eerste feministische golf (ca. 1880-1925). Zie het jaar 1880.
Regel 781 ⟶ 803:
In de jaren 30 is een crisis.
<youtube width="
'''1931
'''1934
'''1935
'''1937
'''1938
6 september. 40-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina.
29 april. Aansluiting van Oostenrijk bij het Duitsland van Adolf Hitler.
'''1939.''' De kinderbijslagwet voor loontrekkenden wordt van kracht: een extra uitkering in geld als men kinderen te zijnen laste heeft.
In juni '39 doet de NSB mee aan de Gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam, de enige plaats waar de NSB meedoet.
1 september. Duitsland valt buurland Polen binnen. Daarop verklaren Engeland en Frankrijk op 3 september de oorlog aan Duitsland. De Tweede Wereldoorlog is begonnen. Nederland hoopt neutraal te blijven, net als in de Eerste Wereldoorlog.
Oktober 1939. Vanaf oktober houdt een Duits beroepsofficier, kolonel Hans Oster, de Nederlandse militaire attaché in Berlijn, majoor G.J. Sas, die sinds 1930 met Oster bevriend was, doorlopend op de hoogte van Hitlers voornemen om het Westen te overvallen, en Sas lichtte de Nederlandse regering in. Omdat Hitler enige malen een reeds vastgestelde aanvalsdatum zal uitstellen, zal majoor Sas op een gegeven ogenblik niet meer geloofd worden.<ref name=":4">Karel Kreuning, [https://web.archive.org/web/20130630103204/http://www.kampamersfoort.nl/besloten/webbeheer/artikelen/200701_dienst_voor_speciale_hulpverlening_van_het_nederlandse_rode_kruis.pdf Geschiedenis van Dienst voor Speciale Hulpverlening van het Nederlandse Rode Kruis] (webarchief). Stichting Nationaal Monument Kamp Amersfoort, 2007.</ref>
=== Jaren '40 ===
==== 1940 ====
10 januari 1940. Een verdwaald Duits vliegtuig, een Messerschmitt-108, maakt een noodlanding bij het Belgische dorpje Maasmechelen. Aan boord zijn documenten van een Duits plan om luchtlandingstroepen te droppen in België, ten westen van de Maas. Ook wordt er geschreven van een grootscheepse aanval op Frankrijk, er staan plannen in voor de bezetting van Nederland.
12 januari 1940. Generaal I.H. Reijnders, de opperbevelhebber van de Nederlandse land- en zeemacht, wordt ingelicht over de gevonden documenten met de plannen voor Nederland. Ondanks deze bekendmaking en eerdere waarschuwingen gelooft hij niet in een Duitse aanval op het Westen. Nadat hij door de Belgische militaire attaché in Den Haag is ingelicht, antwoordt hij: “Dank u, maar ik geloof het niet. Het is steeds weer die zenuwoorlog. En ik zal morgen doen alsof er niets gebeurd is.”<ref>Aangehaald in: Karel Kreuning, [https://web.archive.org/web/20130630103204/http://www.kampamersfoort.nl/besloten/webbeheer/artikelen/200701_dienst_voor_speciale_hulpverlening_van_het_nederlandse_rode_kruis.pdf Geschiedenis van Dienst voor Speciale Hulpverlening van het Nederlandse Rode Kruis] (webarchief). Stichting Nationaal Monument Kamp Amersfoort, 2007.</ref>
De gevolgen van de vermelde noodlanding noodzaken de Duitsers hun grote aanval op het Westen, gepland voor 17 januari, uit te stellen.
13 januari 1940. Het leger van Nederland (en dat van België) wordt in paraatheid gebracht.
6 februari 1940. Generaal Reijnders wordt opgevolgd door generaal H.G. Winkelman.
9 april 1940. Het Duitse leger valt Denemarken en Noorwegen binnen. De landen worden onder de voet gelopen.
19 april 1940. In Nederland, waar de oorlogsdreiging gevoeld wordt, wordt de Staat van Beleg afgekondigd. Met de Staat van Beleg kan de overheid bijvoorbeeld burgers evacueren en spullen vorderen.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1384074310705242113, 19 april 2021.</ref>
9 mei 1940. Hitler geeft bevel om het Westen aan te vallen. Majoor G.J. Sas, eerder door generaal Reijnders nog een ‘paniekzaaier’ genoemd, brengt op omstreeks 9.00 uur de Nederlandse regering in Den Haag op de hoogte van de te verwachten Duitse aanval.<ref name=":4" />
10 mei 1940. Het Duitse leger valt Nederland plotseling binnen. De volgende video gaat over deze invasie.
<Youtube width="768" height="432">m6lvYMGl3k4</youtube><BR>''1940 Invasie Duitsers 10 mei'' Youtube.com: Robbert Dijkman, 9 feb. 2015. Duur: 9 min. 46 sec.
Op 10 en 11 mei komen Franse troepen in Zeeland en Brabant om Nederland te helpen<ref name=":4" />.
11 mei 1940. De Slag om de Grebbeberg begint. Bij de hevige gevechten vallen ruim 400 Nederlandse en 275 Duitse doden. Na drie dagen stand te hebben gehouden trekt het Nederlandse leger zich terug.
12 mei 1940. De Slag om de Afsluitdijk begint: het enige Nederlandse succes in deze meidagen. De Duitsers worden tegengehouden bij de stelling Kornwerderzand en de Afsluitdijk wordt behouden.
De Koninklijke familie en het kabinet vluchten naar Londen. Voor haar vertrek vertrouwt Prinses Juliana haar leiding van het Nederlandse Rode Kruis toe aan de eerste ondervoorzitter Mr. W.J. baron van Lynden. Zij houdt hem voor om volgens de traditie van het Rode Kruis de gewonden te verzorgen, onverschillig of zij tot het Nederlandse dan wel tot het vijandelijke leger behoren<ref name=":4" />.
14 mei 1940. De stad Rotterdam wordt gebombardeerd.
15 mei 1940. Nederland capituleert. Zeeland is uitgezonderd, daar wordt doorgevochten.
17 mei 1940. De Zeeuwse stad Middelburg wordt gebombardeerd. Er vallen 22 doden en een groot deel van de binnenstad wordt verwoest.
27 mei 1940. De strijd in Zeeland komt tot een einde.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1394206067031216135, 17 mei 2021.</ref>
'''1940-45'''. Nederland bezet door Duitsland.
<
In de bezettingsjaren hebben zo'n 25.000 Nederlanders gediend in de Waffen-SS.
In 1939/40 leven in Nederland 160.000 Joden, van wie 140.000 de Nederlandse nationaliteit hebben<ref name=":1">[https://nos.nl/artikel/2320304-excuses-rutte-overheid-schoot-tekort-tijdens-de-holocaust.html Excuses Rutte: overheid schoot tekort tijdens de Holocaust], NOS.nl, nieuwsbericht van 26 jan. 2020.</ref>. De overigen zijn meest Joden die zijn gevlucht uit Duitsland. Stap voor stap voert de Duitse bezetter in de bezettingsjaren anti-Joodse maatregelen in. In twee jaar tijd voltrektt zich een ontwikkeling, die in nazi-Duitsland zelf acht jaar heeft geduurd. Er worden 107.000 Joden weggevoerd naar de vernietigingskampen, van wie er 102.000 het niet overleven<ref name=":1" />. Dat is naar verhouding het hoogste aantal Joodse slachtoffers in de door Hitler-Duitsland bezette landen in West-Europa. Uit Den Haag zijn in de oorlog 10.000 Joden naar de concentratiekampen gebracht. Uit Deventer, waar in 1942 590 personen als Joodse ingezetenen geregistreerd stonden, zijn 401 in de holocaust omgekomen<ref>[http://www.timesofisrael.com/restaurant-owner-evicts-dutch-jewish-community-from-synagogue/ Restaurant owner evicts Dutch Jewish community from synagogue], nieuwsbericht op TimesofIsrael.com, 31 juli 2018.</ref>.
28 mei 1940. België capituleert. De herinnering aan het optreden van de Duitsers in België tijdens de Eerste Wereldoorlog, doen zo’n anderhalf miljoen Belgen na de capitulatie op de vlucht slaan.
Uit Nederland (naar bijvoorbeeld Frankrijk) gevluchte Joden mochten van de Duitsers niet meer naar Nederland terugkeren. [[Bestand:Razzia Meijerplein februari 1941.jpg|miniatuur|564x564px|Razzia op Joden, Jonas Daniël Meijerplein te Amsterdam. De eerste razzia op Joden. Op zaterdagmiddag 22 februari 1941 verscheen een colonne Duitse vrachtwagens in de buurt van het Waterlooplein. De omgeving werd geheel afgezet. Op meedogenloze wijze werden jonge joodse mannen op het Jonas Daniël Meijerplein bijeen gedreven. Ook op de dag daarop werden vele joodse mannen opgepakt. In totaal 427 joden tussen de twintig en vijfendertig jaar werden afgevoerd naar het kamp Schoorl.]]30 mei. Hitler besluit om de Nederlandse krijgsgevangenen vrij te laten.
9 juni. Nederlandse krijgsgevangenen, op bevel van Hitler vrijgelaten, komen aan bij de Nederlandse grens.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1398890680215298051, 30 mei 2021.</ref>
1 juli. Invoering van de eerste anti-Joodse maatregel ingevoerd: Joden mogen niet meer bij de Luchtbeschermingsdienst werken. Later volgen nog vele maatregelen.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1410504730783240196, 1 juli 2021.</ref>
Op 28 juli begint Radio Oranje, met uitzendingen om het bezette Nederland moed in te spreken. De uitzending wordt geopend met een toespraak van Koningin Wilhelmina vanuit Londen. Zij zal in de oorlogsjaren 31 toespraken houden. In drie ervan zal zij het lot van de ‘Joodse landgenoten’ noemen. Radio Oranje is de spreekbuis van de regering in ballingschap in Londen.
Op 11 sept. wordt de Nederlandsche SS opgericht. Dit onderdeel van de NSB zal aansluiting zoeken bij de Duitse SS.
Op 26 sept. verbieden de Duitse bezetters alle Joodse bladen. Alleen de Joodsche Raad mag een blad uitgeven: Het Joodsche Weekblad.
==== 1941 ====
Op 7 jan. sluit de Nederlandse Bioscoopbond Joden uit van toegang tot bioscopen.
Op 10 jan. verordent Rijkscommissaris Seyss-Inquart de registratie van alle joodse inwoners van Nederland bij het Bevolkingsregister. De gegevens zijn trouwens al bekend bij de Joodse gemeentes en het bevolkingsregister. Toch is de registratie, die een gulden kost, verplicht. Een jood die dit weigert kan een gevangenisstraf tot vijf jaar krijgen. <ref name=":3">Bron: Oorlogsbronnen.nl.</ref>
Op 17 jan. komt de eerste politieke gevangene uit Nederland in concentratiekamp Dachau in Duitsland. Tussen 1941 en 1945 zitten ruim tweeduizend Nederlanders, voornamelijk politieke gevangenen, in dat kamp.
Op 25 en 26 februari is als protest tegen de razzias op Joden in Amsterdam een staking. Deze 'februaristaking' begon, op initiatief van communisten, in Amsterdam en uitbreidde zich uit naar de Zaanstreek, Haarlem, Velsen, Hilversum en de stad Utrecht en directe omgeving. Het was de eerste grootschalige verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland. De staking was het enige massale en openlijke protest tegen de Jodenvervolging in heel bezet Europa.<ref>Artikel [https://nl.wikipedia.org/wiki/Februaristaking Februaristaking] op Wikipedia.nl. Enige tekst hiervan is overgenomen op 21 feb. 2016.</ref>
Vanaf april moet iedereen vanaf 14 jaar een persoonsbewijs (een identiteitsbewijs) bij zich hebben, zodat de Duitse bezetter de bevolking beter kan controleren. In het persoonsbewijs van een jood werd een grote letter J gestempeld. Alle joden moeten ster op hun kleding dragen.
Mei 1941. De Duitsers besluiten om in Amersfoort een concentratiekamp op te richten, een ''Polizeiliches Durchgangslager''.
Op 22 juni valt Duitsland de Sovjet-Unie binnen: 'operatie Barbarossa'.
Op 10 juli 1941 wordt, vlak na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie, het Vrijwilligerslegioen Nederland opgericht. De vrijwilligers zullen met de Duitsers meevechten.
18 augustus 1941. In het nieuwe concentratiekamp in Amersfoort, het ''Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort,'' komt de eerste groep van 195 gevangenen, uit Schoorl, aan.
Vanaf 1 sept. - in Amsterdam vanaf 1 okt. - moeten Joodse kinderen naar aparte scholen, ze mogen niet meer naar openbare scholen.<ref name=":3" />
Op 15 september wordt de Joden de toegang tot parken, dierentuinen, restaurants, cafés, schouwburgen, bioscopen, bibliotheken, musea en andere openbare gelegenheden verboden.
In het najaar worden 22 communisten veroordeeld tot 10 jaar 'Tuchthuis' (Du. ''Zuchthaus)'' wegens het organiseren van de Februaristaking [[Bestand:Stolpersteinen Borculo.jpg|miniatuur|564x564px|Gedenkstenen ('stolpersteinen') in een straat van de Nederlandse plaats Borculo ter herinnering aan twee vermoordde Joden.]]
In 1941 vertrekt het eerste bataljon vrijwilligers van de Weerbaarheidsafdeling van de NSB om als soldaten in het oostfront te vechten tegen de Bolsjewieken.<ref>Video: [https://www.youtube.com/watch?v=Eq_1Xwtsm04 Waffen SS first Dutch volunteers 1941 speech Mussert NSB WA translation east front]. Youtube.com: ItsEasyForYou, 23 mei 2009. Speelduur: 6 min. 16 sec. Eedaflegging aan Adolf Hitler, toespraak van Mussert, defilé. </ref>
==== 1942 ====
Op 8 maart geven de Nederlandse strijdkrachten in Nederlands-Indië zich over aan Japan, dat de Nederlandse kolonie bezet. Japan is een bondgenoot van Duitsland.
April 1942. Het Rode Kruis krijgt toestemming om kampen en gevangenissen te bezoeken en hulp te bieden, nadat dit vanaf december 1940 al in het gevangeniscomplex in Scheveningen mogelijk was.
Vanaf 3 mei wordt de Joden het dragen van een Jodenster verplicht gesteld. De ster dient zichtbaar op de borst gedragen te worden. De ster wordt gedistribueerd door de Joodsche Raad en kost 4 cent per stuk.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1389132637508358144, 3 mei 2021.</ref>
Joden moeten een Jodenster dragen, Joden moeten hun fiets afgeven, Joden mogen niet in de tram. Joden mogen niet in de auto. Joden moeten op Joodse scholen gaan en al dergelijke meer. — Anne Frank, 20 juni 1942.
Zomer 1942. Begonnen wordt, naar het voorbeeld van de Duitse kampen, met de bouw van het enige officiële concentratiekamp in Nederland: Kamp Vught.
[[Bestand:Westerbork, Netherlands, Jews boarding a deportation train to Auschwitz.jpg|miniatuur|563x563px|Joden gaan in de trein die in Westerbork vertrekt richting Duitsland.]]
In 1942 worden Joodse mannen opgeroepen om zich te melden bij een van de ruim vijftig Joodse werkkampen in Nederland, zoals De Vanenburg in Putten, waar de gevangenen moesten werken aan de wegen in de omgeving van Putten en aan de droogmaking van de Zuiderzee. Later werden gevangenen weggevoerd naar Duitsland. Een schreef aan zijn vrouw: "Beste vrouw schrik niet en wees sterk. Zo-even is de Grüne Polizei in het kamp gekomen. Wij moeten morgen naar Westerbork en van daaruit naar Duitsland. Niets aan te doen. Hou je goed."<ref name=":0">[http://nos.nl/artikel/2155135-joods-monument-in-putten-onthuld-voor-vergeten-werkkamp.html Joods monument in Putten onthuld voor vergeten werkkkamp], nieuwsbericht op NOS.nl, 27 jan. 2017. </ref> In het najaar worden alle Joodse burgers van Harlingen in de provincie Friesland weggevoerd; ze zijn nooit meer teruggekeerd<ref>Bron: https://twitter.com/Eliezeryair/status/1043862828484968449</ref>.
Op 15 juli vertrekt uit het doorgangskamp Westerbork in Drenthe het eerste transport richting Polen. Van 1942 tot 1944 worden vanuit Kamp Westerbork 107.000 Joden, 245 Sinti en Roma en enkele tientallen verzetsstrijders naar concentratie- en vernietigingskampen in het oosten gedeporteerd; slechts 5000 zielen keerden terug. Op
Op 26 juli gaat in de rooms-katholieke kerk een herderlijk schrijven uit, waarmee wordt geprotesteerd tegen jodendeportaties en de arbeidsdienst.
Op 2 aug. vindt als reactie op het herderlijke schrijven van 26 juli een razzia op zo'n 400 katholieke Joden plaats. Via Westerbork worden zij naar Auschwitz gedeporteerd.
Op 3 sept. komen Joodse mannen uit Amsterdam in werkkamp Joods Palästina. Hier worden Nederlandsche SS'ers opgeleid op landgoed Avegoor bij het Gelderse Ellecom. De Joodse mannen dienen als proefkonijnen voor de opleiding van de SS'ers. Drie van hen overleven het niet.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1433817095817531436, 3 sept. 2021.</ref>
Op 11 nov. worden tijdens een razzia bij confectiefabriek 'Hollandia Kattenburg' in Amsterdam-Noord 367 Joodse medewerkers opgepakt. Samen met hun familieleden worden ze weggevoerd naar Duitse concentratiekampen.<ref>https://www.oorlogsbronnen.nl/thema/Razzia%20Hollandia-Kattenburg%20in%20Amsterdam. Geraadpleegd op 11 nov. 2021.</ref>[[Bestand:Een joodse ziekenverzorgster heeft zich vrijwillig aangemeld op het sportcomplex op het Amsterdamse Olympiaplein.jpg|miniatuur|563x563px|Amsterdam, Olympiaplein, 20 juni 1943. Een joodse ziekenverzorgster heeft zich vrijwillig aangemeld op het sportcomplex op het Olympiaplein. Haar bejaarde patiënten waren eerder die dag opgegepakt. Zij verkoos bij hen te blijven en liet zich samen met haar patiënten naar Westerbork afvoeren. De vrouw overleefde de oorlog niet. ]]
==== 1943 ====
13 januari 1943. Vanaf deze dag worden in het eerste kwartaal van 1943 ca. 2850 personen groepsgewijs naar Kamp Vught overgebracht. Dit kamp, waarvan de bouw in de zomer van 1942 is gebonnen, is nog lang niet gereed. Zo ontbraken verlichting en verwarming, dekens, voedsel en water.<ref name=":4" />
17-18 januari 1943. In de nacht van 17 op 18 januari bezwijken de eerste gevangenen, binnen enkele maanden volgden ruim 200 anderen<ref name=":4" />.
21-22 januari 1943. In de nacht van 21 op 22 januari wordt “Het Apeldoornsche Bosch” geruimd, een instelling voor Joodse psychiatrische patiënten en verstandelijk gehandicapte kinderen, de enige Joodse instelling in Nederland waar Joden met een psychische aandoening zijn ondergebracht<ref name=":2">[https://nos.nl/artikel/2320418-herinneringscentrum-voor-1300-gedeporteerde-joden-uit-psychiatrisch-centrum.html Herinneringscentrum voor 1300 gedeporteerde Joden uit psychiatrisch centrum], NOS.nl, nieuwsbericht van 26 jan. 2020</ref>. Claartje van Aals, een jonge verpleegkundige, schrijft een laatste briefje aan haar hartsvriendin Aagje<ref>Aangehaald in [https://www.rijksoverheid.nl/regering/bewindspersonen/paul-blokhuis/documenten/toespraken/2020/01/20/toespraak-paul-blokhuis-herdenking-ontruiming-het-apeldoornsche-bosch Toespraak van staatssecretaris Paul Blokhuis bij de herdenking van de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch], 20 jan. 2020.</ref>:
''“Vandaag gaan we foetsie. Waarheen weten we nog niet. Alles moet ik achterlaten, alleen het hoogstnoodzakelijke kan ik meenemen. Als ik wil, kan ik duiken, maar ik voel me verplicht om met de mensen mee te gaan, want daar gaat je hart toch wel naar uit. Agie, ik schei er uit.”''
Claartje heeft haar brief niet kunnen afmaken, want ze moest mee. Alle patiënten en Joods personeel worden gedeporteerd naar Auschwitz, waar zij bijna allemaal binnen 24 uur worden vermoord<ref name=":2" />. Sommige personeelsleden gingen met de patiënten mee, anderen sloegen op de vlucht<ref name=":2" />. Bijna niemand van de zeker 1278 mannen, vrouwen en kinderen keerde terug.
Op 5 februari 1943 wordt generaal Hendrik Seijffardt, die collaboreert met de Duitsers en leider is van het Nederlands vrijwilligerslegioen neergeschoten door verzetsstrijders. Een dag later bezwijkt hij aan zijn verwondingen.<ref>De begrafenis is te zien op [https://www.youtube.com/watch?v=od6OVbW-eQA De begrafenis van luitenant-generaal H.A. Seyffardt], Youtube.com: Thirstypioneer, 26 maart 2015. Speelduur 23 min 35 sec.</ref> Het vrijwilligerslegioen bestaat uit Nederlanders die met de Duitsers meevechten tegen de Bolsjewieken ofwel Russen. De dood van Seijffardt wordt een van de aanleidingen tot de grootschalige Duitse represailles in bezet Nederland vanaf 1943.
Alle voormalige Nederlandse militairen moeten zich melden om opnieuw in krijgsgevangenschap te worden gevoerd.
Vanaf mei '43 worden alle mannen van 18 tot 35 jaar verplicht zich aan te melden voor arbeidsdienst in Duitsland. Wie zich niet aanmeldt wordt gestraft.
Op 26 mei '43 moeten 7.000 Joden zich melden op de Amsterdamse Polderweg in Oost. Vijfhonderd van hen geven gehoor aan de oproep. Ze weggevoerd naar Kamp Westerbork.
Op 20 juni vindt in Amsterdam een grote razzia plaats.
Op 17 juli laten Amerikaanse bommenwerpers hun lading vallen boven Amsterdam-Noord. Het doelwit is de Fokkerfabriek, maar de bommen komen op omliggende woonwijken terecht. Hierbij komen ruim 200 burgers om het leven.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1416302926444830723, 17 juli 2021.</ref>
Op 20 juli worden zover bekend 2197 mensen, Joden, op transport gezet naar Sobibor, een vernietigingskamp in het oosten van Polen<ref name=":3" />.
==== 1944 ====
15 januari 1044. In kamp Vught moeten 87 vrouwen voor straf een nacht staande doorbrengen in een bunker. De volgende morgen blijken 10 vrouwen te zijn gestorven. Mevrouw Loes van Overeem, die namens het Rode Kruis, het kamp mocht bezoeken licht de bevelhebber van de Sicherheitspolizei, met als gevolg dat Rauter, een van de voornaamste leiders van het Duitse bestuur van Nederland, ingreep en het kamp een andere commandant kreeg.<ref>Familiebericht van 27 okt. 1980 in het NRC, https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=KBNRC01:000027020:mpeg21:a0032</ref>
Op 16 mei 1944 worden 576 ‘zigeunerachtige personen’ door heel Nederland opgepakt. Van hen worden er 245 op transport gesteld van Kamp Westerbork naar Auschwitz. 32 keren na de oorlog terug.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1393874782601555969, 16 mei 2021.</ref>
Op 4 aug. 1944 wordt Anne Frank gearresteerd in Het Achterhuis, waar ze is vanaf 6 juli 1942 is ondergedoken.
Op 13 sep. 1944 is het laatste transport van Joden vanuit Westerbork.
Op 14 sept. 1944 wordt de eerste Nederlandse stad bevrijd: Maastricht, de hoofdstad van de Nederlandse provincie Limburg. Het zal nog negen maanden duren voordat op 11 juni 1945 de bevrijding van Nederland is voltooid.
Op 17 sept. 1944 begint de ''Slag om Arnhem'', een deel van ''Operatie Market Garden.'' De geallieerden proberen via Nijmegen Arnhem te bereiken, de Duitse troepen te verdrijven en vandaar door te trekken naar het Duitse Ruhrgebied, waar de Duitse oorlogsindustrie is gevestigd. Op deze manier wil men Duitsland tot overgave dwingen en de oorlog tot een einde brengen. Dan zullen ook het westen en noorden van Nederland vrij zijn. De geallieerde operatie heet 'Market Garden'. Meer dan 10.000 Britse en Poolse soldaten worden uit vliegtuigen neergelaten om de Rijnbrug bij Arnhem te veroveren en de weg vrij te maken voor de geallieerde legers.
De luchtlandingen beginnen op in de middag van 17 september. 's Avonds komen de Britse soldaten aan bij de Rijnbrug.
Op 18 en 19 september landen Poolse airbornes tussen Heelsum en Wolfheze, ten westen van Arnhem.
Het lukt de geallieerden niet de brug in Arnhem te veroveren, de vermaarde 'Brug te ver'.
Op 23 sept. geven de Duitsers het bevel tot ontruiming van Arnhem. Meer dan 90.000 inwoners vertrekken. De Duitsers plunderen de verlaten huizen.
De slag om Arnhem is voor de Duitsers de laatste overwinning in de Tweede Wereldoorlog. Er komen meer geallieerden om dan bij de geallieerde invasie op de kust van Normandië. Operatie Market Garden is grotendeels mislukt. Voor meer informatie, zie voetnoot<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=gllSvpLxGmc Duitse soldaten over de Slag bij Arnhem]. Youtube.com: Thirstypioneer, 12 okt. 2016. Speelduur: 29 minuten. Beelden afgewisseld met gesprekken met twee Duitse soldaten die bij Arnhem hebben gevochten en een Duitse historicus.</ref>.
<u>Razzia in Putten.</u> Op 2 oktober 1944 voert de Duitse bezetter een razzia uit in Putten en pakt 659 mannen op, het grootste deel van de mannelijke beroepsbevolking. De razzia is een represaillemaatregel voor de aanslag door een groep verzetsstrijder. Diezelfde avond gaan zo'n 110 woningen in vlammen op. Op die dag spreekt de plaatselijke hervormde predikant C. B. Holland (1878-1948) de mannen toe in de Oude Kerk en bidt met hen. Vervolgens verzoekt hij allen om samen [https://psalmboek.nl/zingen.php?psID=84&psvID=3#psvs Psalm 84 vers 3 en 4] te zingen. Volgens getuigen heeft de predikant zichzelf aangeboden om in plaats van de mannen te worden weggevoerd, wat werd afgeslagen. De mannen worden weggevoerd naar kamp Amersfoort en daarna afgevoerd naar diverse concentratiekampen, de meesten van hen, 606 in getal, naar concentratiekamp Neuengamme. Zeshonderd mannen zullen niet meer terugkeren.<ref name=":02">[http://nos.nl/artikel/2155135-joods-monument-in-putten-onthuld-voor-vergeten-werkkamp.html Joods monument in Putten onthuld voor vergeten werkkkamp], nieuwsbericht op NOS.nl, 27 jan. 2017. </ref><ref>Tijs van den Brink, [https://www.rd.nl/opinie/ds-holland-bood-zichzelf-aan-bij-razzia-putten-om-wegvoering-te-voorkomen-1.1598143 Ds. Holland bood zichzelf aan bij razzia Putten om wegvoering te voorkomen], RD.nl, 30 sept. 2019.</ref><ref>Informatiebord in de herdenkingshof bij het beeld 'Vrouw van Putten'. </ref>[[Bestand:Vrouw van Putten beeld.jpg|Standbeeld ter nagedachtenis van de razzia in Putten. Het werd op 1 oktober 1949 onthuld door koningin Juliana. De vrouw, in klederdracht, met een zakdoek in haar rechterhand, kijkt in de richting van de Oude Kerk, van waaruit de opgepakte mannen werden weggevoerd.|alt=|geen|omkaderd]]
[[Bestand:Vrouw van Putten onderschrift.jpg|Woorden onder op het standbeeld 'Vrouw van Putten'. "En God zal alle tranen van hunne oogen afwisschen," aangehaald uit Opb. 21:4a.|alt=|geen|omkaderd]]In de nacht van 23 op 24 oktober worden 123 Airbornes, soldaten van de luchtlandingen die waren ondergedoken, in het geheim de Rijn overgezet, om bij de geallieerden te komen.
<u>Razzia van Rotterdam.</u> Op 10 en 11 november vindt in Rotterdam een grote razzia plaats. Zo'n 52.000 mannen worden opgepakt en afgevoerd naar werkkampen in Oost Nederland of naar Duitsland in het kader van de Arbeidsinzet. De 'Razzia van Rotterdam' zal de grootste razzia in bezet Nederland zijn.<ref>https://www.oorlogsbronnen.nl/thema/Razzia%20van%20Rotterdam. Geraadpleegd 11 nov. 2021.</ref>
<u>Hongerwinter.</u> Terwijl het deel van Nederland beneden de rivieren is bevrijd, moet Noord-Nederland nog een half jaar wachten. In de hongerwinter van 1944-45 sterven in het onbevrijde deel van Nederland ruwweg 20.000 Nederlanders door honger, uitputting en kou, waarvan 9000 geregistreerde gevallen. Met 'operatie manna' werpen Britse bommenwerpers voedselpakketten af ten behoeve van de hongerende bevolking in het westen en midden van Nederland.
==== 1945 ====
Maart. Rauter raakt zwaar gewond bij een aanslag bij Woeste Hoeve (tussen Arnem en Apeldoorn).
31 maart 1945. Anne Frank komt om in het Duitse concentratiekamp Bergen-Belsen.
17 april 1945. Het dorp Ede wordt bevrijd door de Canadezen met Sherman tanks (foto van zo'n tank hieronder).
[[Bestand:Ede gld bevrijding bord.jpg|442x442px]] [[Bestand:Ede gld Sherman tank.jpg|493x493px]]
19 april 1945. Van Duitse zijde wordt officieel bekend gemaakt dat kamp Amersfoort is overgedragen aan de gevolmachtigde van het Nederlandse Rode Kruis, mevrouw Van Overeem<ref>Een heldin van het Rode Kruis. Over haar, zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Loes_van_Overeem</ref>. Het kamp telt dan 475 bewoners, zieken inbegrepen<ref>Jos M. Th. Govaert s.s.s., ''Ondergedoken in het concentratiekamp. Priesterleven in het P.D.A.'' (Utrecht, Nijmegen: Dekker & Van de Vegt N.V., 1949), blz. 220. </ref>.
20 april 1945. De Duitsers laten kamp Amersfoort in de steek.
In mei wordt Nederland bevrijd van de Duitsers. In West-Nederland organiseren, onder toelating door de Canadezen, 120.000 Duitsers hun eigen aftocht.
5 mei 1945. Om 8 uur gaat de wapenstilstand voor heel Nederland in.
7 mei 1945. Duitse militairen openen het vuur op de feestende menigte op de Dam. Hierbij komen 32 burgers komen om het leven. De Canadese bevrijders zijn dan nog niet aangekomen. — Anton Mussert, de leider van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (NSB), wordt gevangen genomen.
'''Meer informatie over de bezettingsjaren'''
Jos M. Th. Govaert s.s.s., ''Ondergedoken in het concentratiekamp. Priesterleven in het P.D.A.'' Utrecht, Nijmegen: Dekker & Van de Vegt N.V., 1949. Pagina's: 229. De roomskatholieke priester wordt gevangen genomen en in kamp Amersfoort geplaatst. Hij verhaalt zijn ervaringen en geeft een veelzijdig beeld van het kampleven. Kwaden en goeden, wreedheid en barmhartigheid worden getekend. Met medegevangen broeders van roomskatholieke en protestantse signatuur is hij in staat medegevangenen geestelijk te dienen. Een recensent schreef: "Er leeft geen haat in dit boek; integendeel, steeds meer wordt de lezer gewaar welk een grote naastenliefde deze schrijver bijgebleven is, ook onder de vernederendste strafbehandelingen. Een waarlijk christelijke geest komt uit deze bladzijden de lezer tegemoet. Te midden van al de ellenden der gevangenschap ontbreekt niet de diepe en sterkende kracht die ook voor anderen zulk een kracht ten goede werd."<ref>Bron: ''Streven'', jrg. 3 (1949-1950), p. 95. https://www.dbnl.org/tekst/_str005194901_01/_str005194901_01_0092.php</ref>
9 mei 1945. In de Portugese synagoge in Amsterdam wordt de eerste dienst na de holocaust gehouden, waarin gedankt wordt voor de bevrijding. Het is de eerste grote uiting van het joodse openbare leven in Nederland na de oorlog. Honderden mensen zijn aanwezig, maar nog veel meer worden gemist. Ook opperrabbijn Justus Tal, die de bijeenkomst leidt, weet niet of zijn enige zoon, die 1943 naar Sobibór is afgevoerd, nog in leven is. Tal zegt onder meer: ""Het is in verschillende vormen altijd weer hetzelfde: de vijanden van Israël komen, in waan en waanzin, in woede en verdorvenheid en slaan en moorden, vernietigen en verpletteren, de ene al wreder dan de ander. Ze willen Israël vernietigen en uitroeien en eindelijk liggen ze zelf op den grond, vernietigd en verslagen, en Israël, het onsterfelijke, richt zich weer op."<ref>Bron: https://nos.nl/75jaarbevrijding/bericht/2333294-emotionele-dankdienst-in-amsterdamse-synagoge.html</ref>
11 juni 1945. Als laatste wordt Schiermonnikoog bevrijd. Nederland is nu volledig bevrijd.
7 juli 1945. De Duitse SD'er en folteraar Ernst Knorr wordt dood aangetroffen in zijn cel in het Oranjehotel. Hij heeft een stuk touw om z'n hals: zelfmoord.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1412679056034762756, 7 juli 2021.</ref>
15 aug. 1945. Japan capituleert. Daarmee komt een einde aan een periode van bezetting van Nederlands-Indië waarin zo'n 140.000 Nederlandse burgers en militairen vastzaten in Japanse kampen. Zeker 25.000 van hen kwamen om. — In New York vindt de oprichting van de United Nations Organization (UNO) plaats, met als doel de handhaving van vrede en veiligheid.
In de Tweede Wereldoorlog zijn bijna 18.000 Nederlanders omgekomen als militair of bij het verzet<ref>Bron: https://nos.nl/artikel/2473806-staten-generaal-herdenken-18-000-omgekomen-militairen-en-verzetsstrijders</ref>.
==== 1946 ====
7 mei. Anton Mussert, de leider van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (NSB) wordt schuldig bevonden aan hoogverraad, ter dood veroordeeld en op 7 mei, precies een jaar na zijn gevangenneming, geëxecuteerd.
1 okt. De voormalige Duitse Rijkscommissaris van Nederland in het bezette Nederland, Seyss-Inquart, wordt tijdens het Proces van Neurenberg op 1 oktober 1946 schuldig bevonden aan oorlogsmisdrijven en misdaden tegen de menselijkheid, en ruim twee weken later ter dood gebracht.
==== 1948 ====
Koningin Wilhelmina doet om gezondheidsredenen afstand van de troon. Haar oudste dochter Juliana volgt haar op.
==== 1949 ====
Unieverdrag: Nederland draagt de soevereiniteit over aan 'De Republiek der Verenigde Staten van Indonesië'. — Op 1 oktober onthult koningin Juliana in het Gelderse Putten een monument ter nagedachtenis van de slachtoffers van de razzia op 2 oktober 1944.
=== Jaren '50 ===
Regel 877 ⟶ 1.057:
1962: Prinses Wilhelmina, die 14 jaar eerder afstand van de troon had gedaan, overlijdt op 28 november.
1964: Er komt een tweede TV-zender: Nederland 2.
1965: Kiesgerechtigde leeftijd volgens het actief kiesrecht wordt verlaagd van 24 naar 21 jaar.
Regel 884 ⟶ 1.064:
1967: In juni barst in Israël een oorlog met Arabische buurlanden los, die zes dagen zal duren ('Zesdaagse oorlog'). Nederland staat pal achter Israël<ref>[https://www.npo.nl/andere-tijden/20-05-2017/VPWON_1267534 Pal achter Israël], documentaire in de serie Andere tijden, 20 mei 2017. Duur: 30 minuten. Andere Tijden is in Nederland het geschiedenisprogramma van de NTR en de VPRO.</ref>. Joodse Nederlanders trekken naar Israël om te helpen. Nederland zendt munitie en wapens. - In dit jaar doen kleurentv's hun intrede.
1968: Met 92 stemmen voor en 22 stemmen neemt de Tweede Kamer een voorstel aan, om in het nieuwe Burgerlijk Wetboek de bekende bepaling weg te laten, dat de man het hoofd van de echtvereniging is.
=== Jaren '70 ===
1970: Vanaf 1 jan. komt de bepaling dat de man het hoofd is van de echtvereniging niet meer voor in het Burgerlijk Wetboek. — Opkomstplicht voor de verkiezingen afgeschaft.
1971: De eerste abortuskliniek in Nederland opent op 27 februari haar deuren in Arnhem, negen jaar voordat de abortuswet in de Tweede Kamer wordt aangenomen (1980).
1972: De kiesgerechtigde wordt verlaagd van 24 naar 21 jaar.
Regel 913 ⟶ 1.095:
In de jaren '90 raken Nederlanders ontgoocheld door neo-liberalisme, commercie en 'hyper-individualisme' en krijgen zij meer behoefte aan nieuwe opvattingen over de samenleving en wat het goede leven inhield. De belangstelling voor filosofie neemt toe.
'''1994
'''1995.''' Koningin Beatrix brengt een bezoek aan Israël, waarbij zij erkent Israël dat Nederland in de bezettingsjaren tekort is geschoten<ref>[https://nos.nl/artikel/2320391-kabinet-worstelde-met-excuses-voor-tekortschieten-bij-holocaust.html Kabinet worstelde met excuses voor tekortschieten bij Holocaust], NOS.nl, nieuwsbericht van 26 jan. 2020</ref>.
'''1996
'''1997
Voor de recente geschiedenis van Nederland, zie [[Nederland]].
| |||