Cel: verschil tussen versies

Het DNA kun je beeldsprakig noemen 'het kookboek voor de vorming van een mens'. In het 'kookboek' staan de recepten voor eiwitten. Deze recepten worden 'genen' genoemd; een enkel 'recept' heet een 'gen'. Elk gen 'codeert' voor een of meer eiwitten. Al de genen van iemand samen heten zijn of haar ''genoom''.

De genen die een cel niet nodig heeft, blijven uitgeschakeld. Een spiercel bijvoorbeeld hoeft geen gal aan te maken. DeDaarom blijven de genen voor de aanmaak van gal blijven uitgeschakeld. Een spiercel moet samentrekken, een hersencel niet. DeDaarom blijven de genen voor samentrekking in een hersencel blijven uitgeschakeld.

DeAlleen de basen vormen de 'letters' van de 'recepten' voor eiwitten. De opeenvolgende letters vormen de woorden van een bepaald recept. Het lezen van een recept (gen) heet 'transcriptie'. Het maken van het eiwit heet 'translatie'.

Hoe weet een eiwitfabriek (ribosoom) welk eiwit gemaakt moet worden? Het DNA komt niet uit de celkern. Wie of wat brengt het eiwitrecept over? Dat doet de boodschapper genaamd 'messenger RNA' (mRNA). Er wordt een kopietje gemaakt van de enkele streng van het DNA. Hiervoor splijt het DNA een stukje open: de strengen gaan op een zeker stuk uit elkaar, waarna het mRNA een kopietje maakt. Dit gebeurenkopïeren heet ''transcriptie''. Het kopïeren gaat door tot stopteken, de zogenaamde stop-codon. Bijvoorbeeld het stukje ACATCAGC wordt gekopieerd naar UGUAGUCG; dus niet naar TGTAGTCG, want U vervangt T. Het kopietje (mRNA) verlaat de celkern, terwijl het DNA zich weer sluit. Het enkopietje gaat naar een eiwitfabriek in het cytoplasma.

Het ribosoom in het cytoplasma leest het RNA. Van het RNA worden codes voor aminozuren afgelezen. Er zijn twintig soorten20 aminozuren, doch slechts 4 basen. EenDe enkelebasen basekunnen kanafzonderlijk geenalle aminozuuraminozuren aanduiden. DrieCombinaties basenvan samendrie basen kunnen dat wel. Drie basen die samen een aminozuur aanduiden heten een ''codon''. BijvoorbeeldEr bestaan 64 verschillende codons. Sommige codons staan voor hetzelfde aminozuur. Er zijn codons die aan het ribosoom een startsignaal geven (''startcodon'') of een stopsignaal (''stopcodon''). Het ribosoom begint te lezen bij het startcodon en gaat door met het lezen van de drieletterwoorden tot het stopcodon. Het ribosoom leest 'woorden' (codons) van drie letters, UGU, AGU, enz. De combinatie UGU codeert voor het aminozuur Cysteïne; AGU voor Serine. De aminozuren worden als kralen in een ketting geregen tot een eiwit. DitHet gebeurenmaken heeftvan het eiwit heet ''translatie''. De aanmaak van het eiwit stopt als het stopcodon is tegengekomen. Het eiwit is klaar.

'''Mutatie.''' Bij het verdubbelen kunnen mutaties optreden: als het ware de verandering van een of meer letters A, T, C of G. Een verandering van de lettercode leidt tot een verandering van het eiwit. Mogelijk ontstaat er door de mutatie een onwerkzaam eiwit. Mutaties kunnen ontstaan bij het kopiëren als typfoutjes; daarnaast kunnen ze veroorzaakt worden door bijvoorbeeld rokenzonlicht, straling en stralingroken. De cel heeft verschillende mechanismen om foutjes te repareren. GebeurtBij ditgrote nietschade kan de cel zichzelf vernietigen (apoptose). Vind er geen reparatie plaats, dan wordt de cel door het afweersysteem herkend als afwijkend en daarom vernietigd. Wordt een afwijkende cel niet vernietigd, dan kan bijvoorbeeld kanker of een erfelijke aandoening ontstaan. Mutaties kunnen ook leiden tot veranderingen in een soort levend wezen.