Clemens van Alexandrië

Clemens van Alexandrië (±125/150 - 215), geboren als Titus Flavius Clemens, was kerkleraar, kerkelijk schrijver, het eerste lid van de kerk van Alexandrië en hoofd van de Catechetenschool van Alexandrië. Zijn leraarschap was toonaangevend.

Zijn Griekse naam is Κλήμης Ἀλεξανδρεύς, Klemes Alexandreus.

Zijn levensloop

Titus Flavius Clemens werd geboren in een heidens Grieks gezin in het midden van de 2e eeuw, waarschijnlijk in Athene. Na zijn bekering tot de Heer Jezus Christus maakte hij vele reizen en bezocht vele christelijke leraren. Een van zijn favoriete leermeesters was Pantaenus, de leider van een christelijk filosofische catechetenschool in Alexandrië. Clemens bleef bij hem en werd uiteindelijk in ca. 190 zijn opvolger.

Toen in 202/203 zware vervolgingen uitbraken, verliet hij Alexandrië en kwam er nooit meer terug. Kort voor het jaar 216 stierf hij in Klein Azië.

Zijn betekenis

Het Egypte van de 2^e eeuw was een smeltkroes van Gnosticisme. Vele gnostieke leiders leerden hun theorieën in Egypte. In tegenstelling daartoe was Pantaenus één van de belangrijkste vertegenwoordigers  van het orthodoxe Christendom in Egypte, die wij kennen. Tegenover de overweldigende invloed van de gnosis, stelden zij het eenvoudige geloof, zonder zich bezig te houden met allerlei verwarrende vraagstellingen. Pantaenus en na hem Clemens legden zich toe op een orthodoxie die levenskrachtig en intellectueel was.  Ze toonden aan, dat het mogelijk was filosofisch intellectueel onderzoek te doen, zonder in ketterijen te belanden.

De werken van Clemens werden opgevolgd door Origines, die nog veel meer succes had. 

Zijn werken

Zijn bijnaam was :”de zendeling van de intellectuele elite.” De drie hoofdwerken die Clemens schreef zijn:

• Vermaning aan de Grieken. In het Grieks: Protreptikos. Een apologetisch werk in de trant van de vroeg 2^e eeuwse apologeet Justinus, maar op een aanzienlijk hoger plan.
• Leermeester. In het Grieks: Paidagogos. Dit is een boekwerk met instructies voor pas bekeerden. Het is een gids voor christelijk gedrag ter voorbereiding op diepere geestelijke onderrichtingen. Het pleit voor een strenge en eenvoudige leefwijze, als middenweg tussen extreme luxe en ascetisme.
• Lapwerk. In het Grieks: Stromateis. Eeen complex en vreemd werk waarin Clemens zijn geestelijk onderwijs uiteen zet. Waar voor Tertullianus gold: “alles wat we nodig hebben is geloof,” was dit voor Clemens pas de eerste stap. Geloof is het fundament waarop verdere kennis wordt gebouwd. Hij presenteert hierin het ideaal van de christelijke “kennis” (gnosis), de voortgang van geloof naar diepere kennis. Hij pleitte voor een sterk allegorische uitleg van de Bijbel, hoewel hij die ook zeer letterlijk nam. Niet zuiver academische kennis, maar vereist zijn ethische zuiverheid en een diepere beschouwing van God.

Beoordeling van zijn werk

Het doel van Clemens werken was de Griekse filosofen kennis aan te reiken die hen uiteindelijk tot Jezus Christus zou leiden. Zoals de Oude testament de Joden voorbereidde  op de komst van Christus, zo dienden zijn werken om uiteindelijk Christus te tonen aan een Grieks intellectuele wereld. Clemens omarmde in sterke mate het Griekse wereldbeeld maar wees de populaire Gnostiek af. Hoewel Clemens een orthodox christelijk alternatief wilde bieden voor Gnosticisme, slaagde hij er toch niet in om de deur volledig gesloten te houden voor Gnostieke gedachten.

Het gevolg is dat Clemens' werken door de kerkgeschiedenis heen met de nodige scepsis werd benaderd. Hoewel hij ijverde het evangelie zo te presenteren dat het ook aanvaardbaar was voor de Griekse intelligentia, deed hij daardoor ook wel wat water bij de wijn en is zijn werk niet wars van het Griekse denken.

Ook in de allegorische benadering van de Bijbel, vooral in zijn 3e werk "Stromateis," ging hij soms wel erg ver in zijn gevolgtrekkingen.

Dank zij het werk van Clemens en anderen zoals hij, kreeg het Egyptische christendom tegen de 4^e eeuw een krachtig orthodox stempel.