k
→1517-1648 Reformatie en Contra-reformatie
| (5 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
Regel 48:
'''Rijksdag te Spiers (1526).''' De Hervorming breidde zich snel uit en van de uitvoering van het edict van Worms (1521) kwam niets. In 1526 zag men zich genoodzaakt op de rijksdag te Spiers te bepalen, dat men zich tegenover de Hervormden gedragen zou, zoals men het voor God en de keizer zou kunnen verantwoorden. Zuid-Duitsland was overwegend Rooms-Katholiek, maar in Noord-Duitsland was men zeer reformatorisch-gezind.
'''Protest op rijksdag te Spiers (1529).''' Drie jaar later was er opnieuw een rijksdag te Spiers. De Hervormden dienden er een ''protest'' in tegen de genomen besluiten. Daarom heetten zij voortaan ''Protestanten''. <blockquote>Op de rijksdag waren de Rooms-Katholieken in de meerderheid. Zij maakten zeer bezwarende bepalingen voor de Hervormden, o.a dat in de Katholieke landen het edict van Worms (1521) moest worden uitgevoerd, en dat in de Evangelische landen niet verder mocht gegaan worden met de Reformatie. Toen dienden de Hervormden een protest in, waarin zij uitspraken dat een ieder in de zaken, die de ere Gods en de zaligheid van de ziel raakten, vrij moest blijven, om te handelen, gelijk hij voor God en zijn geweten verantwoorden kon. Dit protest werd door de keurvorst van Saksen, de landgraaf van Hessen en tal van andere vorsten ondertekend. </blockquote>'''Luthers catechismussen (1529).''' Het was voor een rustige ontwikkeling van de Reformatie nodig, dat er meer kennis verspreid werd van de leer van het heil. De onwetendheid was groot. Daarom schreef Luther twee catechismussen, een voor de leraars (''Grote Catechismus'') en een voor het volk (''Kleine Catechismus''). Ze verschenen in het jaar 1529.
'''Hervorming en religiestrijd in Zwitserland.''' Toen de Hervorming in Duitsland reeds vele harten veroverd had, ontstond in Zwitserland een beweging, die met de Duitse Reformatie veel overeenkomst vertoonde. Daar trad [[Ulrich Zwingli]] op de voorgrond. Tussen Luther en Zwingii bestond, hoezeer zij ook in vele geloofsstukken overeenstemden, verschil over het [[avondmaal]].
Regel 54:
Er ontstond in Zwitserland een religiestrijd tussen de Rooms-Katholieke en de Hervormde kantons. Deze liep eerst in het voordeel van de Hervormden uit, maar later werden deze verslagen en werd Zwingli gedood. Wat was er gebeurd? In de vijf kantons Schwyz, Uri, Unterwalden, Zug en Luzern hadden de Rooms-Katholieken de meerderheid. Het kwam tot een oorlog tussen deze kantons en de Hervormden. Laatstgenoemden overwonnen. Bij de vrede van Kappel (1529) moesten de Roomse kantons toestaan, dat de prediking vrij zou zijn. Later ontbrandde de strijd weer en wel op een ogenblik, dat de Hervormden onvoorbereid waren. Deze werden dan ook verslagen. Zwingii viel in de strijd. Bij de tweede vrede van Kappel (1531) werden de gunstige bepalingen, bij de eerste vrede gemaakt, vernietigd en nu konden de Roomsen de Reformatie vrij onderdrukken.
'''Rijksdag van Augsburg; Augsburgse confessie (1530).''' In het jaar 1530 had de beroemde rijksdag van Augsburg plaats, waar de ''Augsburgse confessie'' van Melanchton en andere protestantse godgeleerden aan de Rooks-Duitse keizer Karel V (regeerde 1519-1556) werd aangeboden. Het besluit van de rijksdag was, dat aan de Protestanten nog tijd van beraad werd gegeven. De dag van de bloedige beslissing was dus nog uitgesteld. <blockquote>Melanchton had met nog andere godgeleerden op last van de keurvorst een belijdenis opgesteld om op de rijksdag te overhandigen. Dit geschiedde te Torgau en de belijdenis heette de ''Torgause artikelen''. Maar, toen Melanchton in Augsburg aangekomen was en het begin van de rijksdag vertraagd werd, omdat de keizer op zich liet wachten, werkte hij de Torgause artikelen om tot de ''Augsburgse confessie''. Deze werd op de rijksdag voorgelezen. De keizer benoemde enkele Rooms-Katholieke godgeleerden, om deze confessie te weerleggen. Deze stelden een ''Confutatie-geschrift'' op. Melanchton beantwoordde dit geschrift nog in een ''Apologie'', maar deze werd op de rijksdag niet voorgelezen. </blockquote>'''Verbond te Schmalkalden (1531) en tegenverbond te Neurenberg (1538).''' De Evangelische vorsten sloten nu een verbond te Schmalkalden (1531) en later sloten de Katholieke vorsten een verbond genaamd ''de heilige ligue'' te Neurenberg (1538). <blockquote>In Schmalkalden sloten in 1531 de Evangelische vorsten een verbond van verdediging voor zes jaren. Daardoor was het Protestantisme in Duitsland een politieke partij geworden. Eerst maakte dit verbond grote indruk. Toen de Reformatie telkens groter vorderingen maakte, sloten ook de Katholieke vorsten een verbond, „de heilige ligue", om het Protestantisme te onderdrukken. De keizer Karel V deed intussen veel moeite om de paus te bewegen tot verbetering van de Rooms-Katholieke kerk. Het concilie van Trente werd in 1545 geopend. </blockquote>'''Schmalkaldische oorlog (1546-1547).''' Eindelijk brak de langverwachte oorlog uit. De Schmalkaldische oorlog liep aanvankelijk zeer ongunstig af voor de Hervormden. <blockquote>De Rooms-Duitse keizer Karel V deed plotseling de keurvorst van Saksen en de landgraaf van Hessen in de rijksban. De Protestanten maakten zich gereed tot de oorlog. Hertog Maurits van Saksen, die de Evangelische belijdenis was toegedaan, maar om politieke redenen de zijde van de keizer gekozen had, bezette een deel van Saksen. Hij werd wel teruggedrongen, maar de keizer snelde te hulp en de keurvorst Johan Frederik werd bij Mühlberg verslagen (1547).
{{Tijdbalk kerkgeschiedenis 1500-1599}}▼
De landgraaf van Hessen gaf zich nu ook over. Kort, voordat de oorlog begonnen was, was Luther op 63 jarigen leeftijd gestorven. </blockquote>'''Augsburgs interim (1548)'''. Omdat de paus draalde met de toegezegde verbeteringen aan te brengen, begon de keizer zelf de kerkelijke zaken te regelen bij het ''Augsburgse interim'' (1548). <blockquote>De paus had het concilie van Trente verlegd naar Bologna omdat hij de oppermacht van de keizer begon te vrezen. Nu regelde de keizer de kerkelijke zaken zelf. In het Augsburgse interim werd vastgesteld, dat het Katholieke geloof moest gehandhaafd worden. Dit interim werd met dwang in gevoerd, maar overal stuitte men op tegenstand. </blockquote>'''Wederdopers.''' In vele landen van Europa openbaarde zich binnen het protestantisme een nieuwe richting, de richting van de ''[[Anabaptisten]]'' of ''Wederdopers''. <blockquote>De Anabaptisten leerden geheel iets anders dan de Reformatoren. Zij predikten dat door de zonde de mens, het huisgezin, de kerk, de maatschappij en de staat zo verdorven waren dat er iets nieuws moest geschapen worden. Geen herschepping, maar een ''nieuwe'' schepping. De Reformatoren leerden dat de genade herschept, maar dat weerspraken de Anabaptisten. Zij verwierpen de kinderdoop, eisten een kerk van louter heiligen, wilden geen staatsdiensten verrichten, verboden de eed enz.
Zij traden het eerst op in Zwitserland (Coenraad Grebel en Balthasar Hubmaier). Uit dat land verjaagd, verspreidden zij zich door Duitsland, Oostenrijk, Italië en andere landen. Hun invloed was op vele plaatsen groter dan die der Reformatie.</blockquote>Het toppunt van de dwaling van de Anabaptisten bemerkten wij in het nieuwe Jeruzalem, dat zij in Münster wilden stichten onder de heerschappij van Jan van Leiden, 'de koning van Sion'. <blockquote>De Anabaptisten hadden ook in Nederland veel aanhangers. Twee aan twee trokken hun apostelen erop uit, om te prediken en te dopen. Twee van hen, namelijk Jan Matthysz, een bakker uit Haarlem en Jan Beukelsz, een kleermaker uit Leiden, gingen zelfs over de grenzen en wisten in de stad Münster grote opgang te maken. De bisschop werd verjaagd en de stad werd geheel en al naar de zin van de Anabaptisten geregeerd. Jan van Leiden heerste als koning. De grootste gruwelen echter vonden er plaats. De stad werd echter ingenomen en Jan van Leiden werd gedood en in een ijzeren kooi aan de toren opgehangen. Jan Matthysz was al eerder in de strijd gevallen. Hiermede was deze 'nieuwe schepping' te midden van de oude wereld een mislukking gebleken. </blockquote>[[Bestand:Spread of the Anabaptists 1525-1550.png|thumb|Verspreiding van het anabaptisme over West-Europa in de periode 1525-1550{{Legenda|violet|Nederlandse [[Doopsgezinden]] (verspreid vanuit Emden (Nedersaksen).}}{{Legenda|lightblue|Zuid- en Centraal-Duitse anabaptisten (verspreid vanuit Königsberg in Franken)}}{{Legenda|lightgreen|[[Zwitserse Broeders]] (verspreid vanuit Zürich (stad).}}{{Legenda|yellow|[[Hutterieten]] (verspreid vanuit Nikolsburg)}}|geen|626x626px]]'''Calvijn.''' Een weinig later dan in Duits-Zwitserland begon de Reformatie in Frans-Zwitserland met de beroemde Hervormer [[Johannes Calvijn|Johan(nes) Calvijn]] (1509-1564). Hij was geboren in Frankrijk, studeerde theologie, rechten en Grieks. In Parijs trad hij in de bres voor de reformatorische beginselen. In 1535 verliet hij Frankrijk en ging hij naar Basel, waar hij zijn beroemd boek „de Institutie van de christelijke godsdienst" schreef.
In het jaar 1536 kwam Calvijn te Genève en bleef daar op aandringen van de prediker Willem Farel, totdat hij in 1538 die stad moest verlaten. Calvijn deed op een van zijn reizen Genève aan. Farel, die daar met Viret al gearbeid had in reformatorischen geest, bezwoer Calvijn, dat hij in die stad zou blijven. Calvijn gehoorzaamde en begon met de beide genoemde predikers krachtig te arbeiden aan de reformatie der kerk, maar de strenge tucht, welke Calvijn oefende, beviel aan vele inwoners niet. De Libertijnen zochten zijn val en in 1538 werd Calvijn met zijn ambtsbroeders Farel en Viret uit Genève verdreven.
Hij ging nu naar Straatsburg, waar hij door bemiddeling van zijn vrienden hoogleraar werd.
In 1541 keerde Calvijn op aandrang van de raad der stad naar Genève terug. De verwarring was in Genève, sinds Calvijn de stad verlaten had, zo groot geworden, dat de magistraat in 1840 besloot Calvijn terug te roepen. Eerst in 1541 voldeed hij aan het verzoek. Toen begon zijn reformatorische arbeid eerst voor goed. Hij gaf in hetzelfde jaar zijn „Ordonnances ecciésiastiques" ("Kerkelijke ordonanties") uit, waarin hij zijn beginselen voor de kerkregeering blootlegde. Onder veel tegenstand zette hij de hervorming door. Niet alleen het kerkelijke, maar ook het huiselijk en maatschappelijk leven werd naar de Heilige Schrift geregeld. Ontzettend groot was de werkkracht die Calvijn ontwikkelde. Hij predikte zondags en in de week, hij gaf college aan vele studenten, hij schreef vele boeken en hij gaf mondelinge en schriftelijke adviezen aan honderden. In 1564 stierf hij. {{Tijdbalk kerkgeschiedenis 1500-1549}}
=== Tijdtafel van gebeurtenissen ===
Regel 65 ⟶ 75:
1521-1522. Het verblijf van Luther op de Wartburg.
1522. De Zwickauer profeten in Wittenberg. — Luthers vertaling van het Nieuwe Testament in het Duits wordt gedrukt.
1523. Luthers strijd met Hendrik VIII. De eerste martelaren:
1524. Erasmus tegen Luther. Bond te Regensburg.
1525. Anabaptisme in Zwitserland. Avondmaalsstrijd. Luthers huwelijk. Thomas Münzer onthoofd.
1526. Bond te Torgau. Rijksdag te Spiers. Dispuut te Baden.
1527.
1528. De zaak Pack. Dispuut te Bern.
1529. Rijksdag te Spiers. Colloquium te Marburg. Eerste vrede van Kappel.
Regel 92 ⟶ 102:
1548. Augsburgse Interim. Adiaphoristische strijd.
1549. Consensus tigurinus.
'''Augsburgse godsdienstvrede (1555).''' Plotseling trad nu als redder van het bedreigde Protestantisme op Maurits van Saksen, die door zijn handelwijze de oorzaak werd van de Augsburgse godsdienstvrede (1555). <blockquote>Maurits van Saksen had een groot leger onder zijn bevel. Hij had in opdracht om Maagdenburg, het bolwerk der Protestanten, te tuchtigen. Toen de stad veroverd was, keerde Maurits plotseling zijn zwaard tegen de keizer, omdat deze zijn woord niet gehouden had jegens de landgraaf van Hessen. De keizer, op de oorlog niet voorbereid, moest in 1555 de vrede van Augsburg sluiten. Bij die vrede werden aan Katholieken en Protestanten gelijke rechten toegekend. </blockquote>'''Uitbreiding van de Reformatie.''' Gedurende al de jaren van strijd had de Reformatie zich uitgebreid in de Noordelijke landen, Denemarken, Noorwegen, Zweden en de Oost-zee-provincies. In al deze landen kwam de nieuwe leer tot heerschappij.
1551-1552. Heropening van het concilie van Trente.
1551. Majoristische strijd.
Regel 117 ⟶ 128:
1589. Patriarchaat te Moskou.
1598. Edict van Nantes: Hugenoten mogen vrij hun geloof belijden.
1609. De majesteitsbrief.
| |||