k
→Jaren '40
k (→1946) |
k (→Jaren '40) |
||
Regel 803:
<youtube width="768" height="432">ID5Kcogqksk</youtube><BR>''Crisis in de jaren dertig (Histoclip). Youtube.com: Wereldtijdpad, 2 feb. 2015. Duur: 14 min. 4 sec..''
'''1931
'''1934
'''1935
'''1937
'''1938
6 september. 40-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina.
1939: De kinderbijslagwet voor loontrekkenden wordt van kracht: een extra uitkering in geld als men kinderen te zijnen laste heeft. — In juni '39 doet de NSB mee aan de Gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam, de enige plaats waar de NSB meedoet. ▼
29 april. Aansluiting van Oostenrijk bij het Duitsland van Adolf Hitler.
Op 1 september valt Duitsland buurland Polen binnen. Daarop verklaren Engeland en Frankrijk op 3 september de oorlog aan Duitsland. Nederland hoopt neutraal te blijven, net als in de Eerste Wereldoorlog.▼
▲'''1939
In juni '39 doet de NSB mee aan de Gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam, de enige plaats waar de NSB meedoet.
▲
Oktober 1939. Vanaf oktober houdt een Duits beroepsofficier, kolonel Hans Oster, de Nederlandse militaire attaché in Berlijn, majoor G.J. Sas, die sinds 1930 met Oster bevriend was, doorlopend op de hoogte van Hitlers voornemen om het Westen te overvallen, en Sas lichtte de Nederlandse regering in. Omdat Hitler enige malen een reeds vastgestelde aanvalsdatum zal uitstellen, zal majoor Sas op een gegeven ogenblik niet meer geloofd worden.<ref name=":4">Karel Kreuning, [https://web.archive.org/web/20130630103204/http://www.kampamersfoort.nl/besloten/webbeheer/artikelen/200701_dienst_voor_speciale_hulpverlening_van_het_nederlandse_rode_kruis.pdf Geschiedenis van Dienst voor Speciale Hulpverlening van het Nederlandse Rode Kruis] (webarchief). Stichting Nationaal Monument Kamp Amersfoort, 2007.</ref>
=== Jaren '40 ===
==== 1940 ====▼
10 januari 1940. Een verdwaald Duits vliegtuig, een Messerschmitt-108, maakt een noodlanding bij het Belgische dorpje Maasmechelen. Aan boord zijn documenten van een Duits plan om luchtlandingstroepen te droppen in België, ten westen van de Maas. Ook wordt er geschreven van een grootscheepse aanval op Frankrijk, er staan plannen in voor de bezetting van Nederland.
12 januari 1940. Generaal I.H. Reijnders, de opperbevelhebber van de Nederlandse land- en zeemacht, wordt ingelicht over de gevonden documenten met de plannen voor Nederland. Ondanks deze bekendmaking en eerdere waarschuwingen gelooft hij niet in een Duitse aanval op het Westen. Nadat hij door de Belgische militaire attaché in Den Haag is ingelicht, antwoordt hij: “Dank u, maar ik geloof het niet. Het is steeds weer die zenuwoorlog. En ik zal morgen doen alsof er niets gebeurd is.”<ref>Aangehaald in: Karel Kreuning, [https://web.archive.org/web/20130630103204/http://www.kampamersfoort.nl/besloten/webbeheer/artikelen/200701_dienst_voor_speciale_hulpverlening_van_het_nederlandse_rode_kruis.pdf Geschiedenis van Dienst voor Speciale Hulpverlening van het Nederlandse Rode Kruis] (webarchief). Stichting Nationaal Monument Kamp Amersfoort, 2007.</ref>
De gevolgen van de vermelde noodlanding noodzaken de Duitsers hun grote aanval op het Westen, gepland voor 17 januari, uit te stellen.
13 januari 1940. Het leger van Nederland (en dat van België) wordt in paraatheid gebracht.
6 februari 1940. Generaal Reijnders wordt opgevolgd door generaal H.G. Winkelman.
9 april 1940. Het Duitse leger valt Denemarken en Noorwegen binnen. De landen worden onder de voet gelopen.
9 mei 1940. Hitler geeft bevel om het Westen aan te vallen. Majoor G.J. Sas, eerder door generaal Reijnders nog een ‘paniekzaaier’ genoemd, brengt op omstreeks 9.00 uur de Nederlandse regering in Den Haag op de hoogte van de te verwachten Duitse aanval.<ref name=":4" />
10 mei 1940. Het Duitse leger valt Nederland binnen. Op 10 en 11 mei komen Franse troepen in Zeeland en Brabant om Nederland te helpen<ref name=":4" />.
11 mei 1940. De Slag om de Grebbeberg begint. Bij de hevige gevechten vallen ruim 400 Nederlandse en 275 Duitse doden. Na drie dagen stand te hebben gehouden trekt het Nederlandse leger zich terug.
12 mei 1940. De Slag om de Afsluitdijk begint: het enige Nederlandse succes in deze meidagen. De Duitsers worden tegengehouden bij de stelling Kornwerderzand en de Afsluitdijk wordt behouden.
De Koninklijke familie en het kabinet vluchten naar Londen. Voor haar vertrek vertrouwt Prinses Juliana haar leiding van het Nederlandse Rode Kruis toe aan de eerste ondervoorzitter Mr. W.J. baron van Lynden. Zij houdt hem voor om volgens de traditie van het Rode Kruis de gewonden te verzorgen, onverschillig of zij tot het Nederlandse dan wel tot het vijandelijke leger behoren<ref name=":4" />.
14 mei 1940. De stad Rotterdam wordt gebombardeerd.
15 mei 1940. Nederland capituleert. Zeeland is uitgezonderd, daar wordt doorgevochten.
17 mei 1940. De Zeeuwse stad Middelburg wordt gebombardeerd. Er vallen 22 doden en een groot deel van de binnenstad wordt verwoest.
27 mei 1940. De strijd in Zeeland komt tot een einde.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1394206067031216135, 17 mei 2021.</ref>
'''1940-45'''. Nederland bezet door Duitsland.
Regel 824 ⟶ 866:
In de bezettingsjaren hebben zo'n 25.000 Nederlanders gediend in de Waffen-SS.
In 1939/40 leven in Nederland 160.000 Joden, van wie 140.000 de Nederlandse nationaliteit hebben<ref name=":1">[https://nos.nl/artikel/2320304-excuses-rutte-overheid-schoot-tekort-tijdens-de-holocaust.html Excuses Rutte: overheid schoot tekort tijdens de Holocaust], NOS.nl, nieuwsbericht van 26 jan. 2020.</ref>. De overigen zijn meest Joden die zijn gevlucht uit Duitsland. Stap voor stap voert de Duitse bezetter in de bezettingsjaren anti-Joodse maatregelen in. In twee jaar tijd voltrektt zich een ontwikkeling, die in nazi-Duitsland zelf acht jaar heeft geduurd. Er worden 107.000 Joden weggevoerd naar de vernietigingskampen, van wie er 102.000 het niet overleven<ref name=":1" />. Dat is naar verhouding het hoogste aantal Joodse slachtoffers in de door Hitler-Duitsland bezette landen in West-Europa. Uit Den Haag zijn in de oorlog 10.000 Joden naar de concentratiekampen gebracht. Uit Deventer, waar in 1942 590 personen als Joodse ingezetenen geregistreerd stonden, zijn 401 in de holocaust omgekomen<ref>[http://www.timesofisrael.com/restaurant-owner-evicts-dutch-jewish-community-from-synagogue/ Restaurant owner evicts Dutch Jewish community from synagogue], nieuwsbericht op TimesofIsrael.com, 31 juli 2018.</ref>.
28 mei 1940. België capituleert. De herinnering aan het optreden van de Duitsers in België tijdens de Eerste Wereldoorlog, doen zo’n anderhalf miljoen Belgen na de capitulatie op de vlucht slaan.
▲==== 1940 ====
▲Op 9 april valt het Duitse leger Denemarken en Noorwegen binnen. — Op 19 april wordt in Nederland, waar de oorlogsdreiging gevoeld wordt, de Staat van Beleg afgekondigd. Met de Staat van Beleg kan de overheid bijvoorbeeld burgers evacueren en spullen vorderen.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1384074310705242113, 19 april 2021.</ref>
Uit Nederland (naar bijvoorbeeld Frankrijk) gevluchte Joden mochten van de Duitsers niet meer naar Nederland terugkeren. [[Bestand:Razzia Meijerplein februari 1941.jpg|miniatuur|564x564px|Razzia op Joden, Jonas Daniël Meijerplein te Amsterdam. De eerste razzia op Joden. Op zaterdagmiddag 22 februari 1941 verscheen een colonne Duitse vrachtwagens in de buurt van het Waterlooplein. De omgeving werd geheel afgezet. Op meedogenloze wijze werden jonge joodse mannen op het Jonas Daniël Meijerplein bijeen gedreven. Ook op de dag daarop werden vele joodse mannen opgepakt. In totaal 427 joden tussen de twintig en vijfendertig jaar werden afgevoerd naar het kamp Schoorl.]]30 mei. Hitler besluit om de Nederlandse krijgsgevangenen vrij te laten.
Op 28 juli begint Radio Oranje, met uitzendingen om het bezette Nederland moed in te spreken. De uitzending wordt geopend met een toespraak van Koningin Wilhelmina vanuit Londen. Zij zal in de oorlogsjaren 31 toespraken houden. In drie ervan zal zij het lot van de ‘Joodse landgenoten’ noemen. Radio Oranje is de spreekbuis van de regering in ballingschap in Londen.
Regel 854 ⟶ 895:
Vanaf april moet iedereen vanaf 14 jaar een persoonsbewijs (een identiteitsbewijs) bij zich hebben, zodat de Duitse bezetter de bevolking beter kan controleren. In het persoonsbewijs van een jood werd een grote letter J gestempeld. Alle joden moeten ster op hun kleding dragen.
Mei 1941. De Duitsers besluiten om in Amersfoort een concentratiekamp op te richten, een ''Polizeiliches Durchgangslager''.
Op 22 juni valt Duitsland de Sovjet-Unie binnen: 'operatie Barbarossa'. ▼
Op 10 juli 1941 wordt, vlak na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie, het Vrijwilligerslegioen Nederland opgericht. De vrijwilligers zullen met de Duitsers meevechten.
18 augustus 1941. In het nieuwe concentratiekamp in Amersfoort, het ''Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort,'' komt de eerste groep van 195 gevangenen, uit Schoorl, aan.
Vanaf 1 sept. - in Amsterdam vanaf 1 okt. - moeten Joodse kinderen naar aparte scholen, ze mogen niet meer naar openbare scholen.<ref name=":3" />
Regel 868 ⟶ 913:
==== 1942 ====
Op 8 maart geven de Nederlandse strijdkrachten in Nederlands-Indië zich over aan Japan, dat de Nederlandse kolonie bezet. Japan is een bondgenoot van Duitsland.
April 1942. Het Rode Kruis krijgt toestemming om kampen en gevangenissen te bezoeken en hulp te bieden, nadat dit vanaf december 1940 al in het gevangeniscomplex in Scheveningen mogelijk was.
Vanaf 3 mei wordt de Joden het dragen van een Jodenster verplicht gesteld. De ster dient zichtbaar op de borst gedragen te worden. De ster wordt gedistribueerd door de Joodsche Raad en kost 4 cent per stuk.<ref>Bron: https://twitter.com/Oorlogsbronnen/status/1389132637508358144, 3 mei 2021.</ref>
Zomer 1942. Begonnen wordt, naar het voorbeeld van de Duitse kampen, met de bouw van het enige officiële concentratiekamp in Nederland: Kamp Vught.
[[Bestand:Westerbork, Netherlands, Jews boarding a deportation train to Auschwitz.jpg|miniatuur|563x563px|Joden gaan in de trein die in Westerbork vertrekt richting Duitsland.]]
In 1942 worden Joodse mannen opgeroepen om zich te melden bij een van de ruim vijftig Joodse werkkampen in Nederland, zoals De Vanenburg in Putten, waar de gevangenen moesten werken aan de wegen in de omgeving van Putten en aan de droogmaking van de Zuiderzee. Later werden gevangenen weggevoerd naar Duitsland. Een schreef aan zijn vrouw: "Beste vrouw schrik niet en wees sterk. Zo-even is de Grüne Polizei in het kamp gekomen. Wij moeten morgen naar Westerbork en van daaruit naar Duitsland. Niets aan te doen. Hou je goed."<ref name=":0">[http://nos.nl/artikel/2155135-joods-monument-in-putten-onthuld-voor-vergeten-werkkamp.html Joods monument in Putten onthuld voor vergeten werkkkamp], nieuwsbericht op NOS.nl, 27 jan. 2017. </ref> In het najaar worden alle Joodse burgers van Harlingen in de provincie Friesland weggevoerd; ze zijn nooit meer teruggekeerd<ref>Bron: https://twitter.com/Eliezeryair/status/1043862828484968449</ref>.
Regel 884 ⟶ 933:
==== 1943 ====
13 januari 1943. Vanaf deze dag worden in het eerste kwartaal van 1943 ca. 2850 personen groepsgewijs naar Kamp Vught overgebracht. Dit kamp, waarvan de bouw in de zomer van 1942 is gebonnen, is nog lang niet gereed. Zo ontbraken verlichting en verwarming, dekens, voedsel en water.<ref name=":4" />
In de nacht van 21 op 22 januari wordt “Het Apeldoornsche Bosch” geruimd, een instelling voor Joodse psychiatrische patiënten en verstandelijk gehandicapte kinderen, de enige Joodse instelling in Nederland waar Joden met een psychische aandoening zijn ondergebracht<ref name=":2">[https://nos.nl/artikel/2320418-herinneringscentrum-voor-1300-gedeporteerde-joden-uit-psychiatrisch-centrum.html Herinneringscentrum voor 1300 gedeporteerde Joden uit psychiatrisch centrum], NOS.nl, nieuwsbericht van 26 jan. 2020</ref>. Claartje van Aals, een jonge verpleegkundige, schrijft een laatste briefje aan haar hartsvriendin Aagje<ref>Aangehaald in [https://www.rijksoverheid.nl/regering/bewindspersonen/paul-blokhuis/documenten/toespraken/2020/01/20/toespraak-paul-blokhuis-herdenking-ontruiming-het-apeldoornsche-bosch Toespraak van staatssecretaris Paul Blokhuis bij de herdenking van de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch], 20 jan. 2020.</ref>: ▼
17-18 januari 1943. In de nacht van 17 op 18 januari bezwijken de eerste gevangenen, binnen enkele maanden volgden ruim 200 anderen<ref name=":4" />.
▲21-22 januari 1943. In de nacht van 21 op 22 januari wordt “Het Apeldoornsche Bosch” geruimd, een instelling voor Joodse psychiatrische patiënten en verstandelijk gehandicapte kinderen, de enige Joodse instelling in Nederland waar Joden met een psychische aandoening zijn ondergebracht<ref name=":2">[https://nos.nl/artikel/2320418-herinneringscentrum-voor-1300-gedeporteerde-joden-uit-psychiatrisch-centrum.html Herinneringscentrum voor 1300 gedeporteerde Joden uit psychiatrisch centrum], NOS.nl, nieuwsbericht van 26 jan. 2020</ref>. Claartje van Aals, een jonge verpleegkundige, schrijft een laatste briefje aan haar hartsvriendin Aagje<ref>Aangehaald in [https://www.rijksoverheid.nl/regering/bewindspersonen/paul-blokhuis/documenten/toespraken/2020/01/20/toespraak-paul-blokhuis-herdenking-ontruiming-het-apeldoornsche-bosch Toespraak van staatssecretaris Paul Blokhuis bij de herdenking van de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch], 20 jan. 2020.</ref>:
''“Vandaag gaan we foetsie. Waarheen weten we nog niet. Alles moet ik achterlaten, alleen het hoogstnoodzakelijke kan ik meenemen. Als ik wil, kan ik duiken, maar ik voel me verplicht om met de mensen mee te gaan, want daar gaat je hart toch wel naar uit. Agie, ik schei er uit.”''
| |||