k
geen bewerkingssamenvatting
kGeen bewerkingssamenvatting |
kGeen bewerkingssamenvatting |
||
| (14 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
Regel 4:
13,8 miljard jaar geleden: 'big bang' of 'oerknal', het ontstaan van het heelal uit een enorm heet punt, met een oneindig grote dichtheid. Tegelijkertijd met de oerknal ontstaan ruimte en tijd.
{{Geologische tijdschaal}}
4,56 miljard - 542 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Precambrium, dat met het ontstaan van de aarde begint.
Regel 17 ⟶ 19:
700 miljoen jaar geleden: Grote IJstijd
635-542 miljoen jaar geleden: tijdperk van het Ediacarium, waarin de eerste complexe, meercellige organismen ontstonden, in zee.
570 miljoen jaar geleden<ref name=":4">[https://www.volkskrant.nl/wetenschap/stammen-wij-af-van-de-blobwezens-van-een-half-miljard-jaar-geleden-zou-zomaar-kunnen~b625577d/ Stammen wij af van de blobwezens van een half miljard jaar geleden? Zou zomaar kunnen], op: Volkskrant.nl, 1 juli 2022. Paleontologisch nieuwsbericht.</ref>: ontstaan van de Ediacaraanse dierenwereld. De zeebeesten, die enkele millimeters tot meters groot waren, hadden allerlei vormen, van schijfjes en varenachtige structuren tot vormen als mini-luchtbedjes. "Het moet de vredigste tijd uit de geschiedenis van het dierenrijk zijn geweest: van jacht was niet of nauwelijks sprake. Ze brachten hun leven waarschijnlijk vooral door met stilliggen en rondschuifelen, terwijl ze zich kalmpjes tegoed deden aan algen en bacteriematten."<ref name=":4" /> De meeste wetenschappers menen (anno 2012) dat deze organismen de voorouders waren van de dieren in het Cambrium. Andere geleerden denken dat ze een doodlopende tak in de evolutiestamboom vormen, omdat ze zo weinig lijken op de dieren die we nu kennen.
Aan het einde van het Ediacarium bestaan er complexe gemeenschappen, maar de soortenrijkdom lijkt, gezien de fossielen, af te nemen. Sommige wetenschappers verklaren dit uit een uitstervingsgolf, mogelijk door een nog onbekende milieuramp. Anderen wijzen als oorzaak de verdere ontwikkeling en onderlinge concurrentie van soorten.<ref name=":4" />
Er blijft (anno 20220 veel onduidelijk over waar de Ediacaraanse wezens te plaatsen zijn op de stamboom van het dierenleven.<ref name=":4" />
Dat is opvallend, omdat de soortenrijkdom in de gevonden fossielen tegen het einde juist lijkt af te nemen.
542 - 251 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Paleozoicum.
Regel 23 ⟶ 33:
542,0 - 488,3 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Cambrium, onderdeel van het Paleozoïcum
500 miljoen jaar geleden: de eerste planten en insecten verschijnen op het land
488,3 - 443,7 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Ordovicium, onderdeel van het Paleozoïcum. Ongeveer 385 miljoen jaar geleden begint het land op aarde vol te groeien met hoge bomen en bossen. Tot dan toe zijn er alleen groene struikachtige planten met ondiepe wortels, die geen bloemen hebben. Met deze landplanten is de aarde bezaaid.<ref>Bron: https://scientias.nl/veel-minder-co2-dan-gedacht-in-atmosfeer-400-miljoen-jaar-geleden-zet-klimaatmodellen-op-zijn-kop/ Nieuwsbericht 24 dec. 2022.</ref>
443,7 - 416,0 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Siluur, onderdeel van het Paleozoïcum.
Regel 33 ⟶ 43:
416,0 - 359,2 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Devoon, onderdeel van het Paleozoïcum.
ca. 380 miljoen jaar geleden:
359,2 - 299,0 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Carboon, onderdeel van het Paleozoïcum.
299,0 -
252 - 201 miljoen jaar: geologisch tijdvak van het Trias, eerste periode van het Mesozoïcum. Zowel het Trias als de Jura zijn overwegend erg warme en vochtige tijdperken. Maar in het Trias was een streek op 71 graden noorderbreedte waar het regelmatig vroor.<ref name=":5" />
231 miljoen jaar geleden: dinosauriërs verschijnen op aarde, ergens op het zuidelijk halfrond<ref name=":5" />. Er is nog maar één continent: Pangea.
214 miljoen jaar geleden: dinosauriërs komen in het verre noorden, waar ze zich aanpassen aan het koudere klimaat.<ref name=":5" />
210 miljoen jaar geleden<ref name=":4" />: eerste zoogdieren.
202 miljoen jaar geleden: Trias-Jura-uitsterving. Tot dan is de wereld buiten het gebied van de noordpolen het domein van krokodillen, reptielen en andere prehistorische beesten. Dinosaurussen waren een onbeduidende groep, alleen te vinden boven de poolcirkel. Grote krokodillen en andere reptielen overheersten.<ref name=":5" />
Toen het Trias overging in de Jura-periode sterven soort massaal uit. Dit komt doordat er in deze tijd steeds steeds langere ijsperiodes zijn, eerst alleen bij de polen, maar later ook rond de evenaar. Hierdoor sterven de koudbloedige reptielen uit, terwijl de dinosaurussen, die zich al aan de kou hadden aangepast in de Arctische gebieden, zich verder kunnen verspreiden over de aarde.<ref name=":5" />
201 - 145 miljoen jaar geleden: geologische tijdvak van het Jura.
145,5 - 65,5 miljoen jaar geleden: geologisch tijdvak van het Krijt, onderdeel van het Mesozoïcum. Het krijt is een tijd met zeer hoge concentraties broeikasgassen.
135 - 66 miljoen jaar geleden: tijdperk van de dinosauriërs.
ca. 100 - 65,5 miljoen jaar geleden: tijdperk van het Laat Krijt. In deze periode leeft de eendensnaveldinosauriër oftewel hadrosauriër, waarvan er zo'n 50 soorten zijn. Deze dinosaurussen waren herbivoren en gedijen goed in dit tijdperk.<ref>[https://www.nu.nl/wetenschap/5988925/grootste-dinosaurus-ooit-gevonden-in-japan-blijkt-onontdekte-soort.html Grootste dinosaurus ooit gevonden in Japan blijkt onontdekte soort], Nu.nl, nieuwsbericht dd. 7 sept. 2019. </ref>
Regel 49 ⟶ 75:
67,5 tot 66 miljoen jaar geleden leefde de tyrannosaurus rex, een van de grootste vleeseters die op aarde heeft rondgelopen.
60 miljoen jaar gelegen: pinguïns verliezen hun vermogen om te vliegen, vóór de vorming van de poolijskappen, ten gunste van duiken met twee vleugels.<ref name=":6">https://koninkrijksrelaties.nu/wetenschappers-hebben-het-dna-van-een-pinguin-geanalyseerd-en-iets-heel-fascinerends-gevonden/ Nieuwsbericht 22 juli 2022.</ref>
58 miljoen jaar geleden: door een inslag van een meteoriet in het westen van Groenland ontstaat de 31 km brede Hiawathakrater<ref>https://scientias.nl/flinke-inslagkrater-op-groenland-blijkt-toch-geen-stille-getuige-van-menselijk-lijden, 9 maart 2022.</ref>.
14 miljoen jaar geleden: de voorouders van moderne pinguïns – de coronale pinguïns – verschijnen<ref name=":6" />.
ca. 7 miljoen jaar geleden evolueren de voorouders van de mens naar een meer rechtopstaande houding<ref>[https://www.welingelichtekringen.nl/geen-categorie/3144091/__trashed-2.html Waarom hebben zoveel mensen rugpijn?] op: Welingelichtekringen.nl, 26 dec. 2021.</ref>.
ca. 3,5 miljoen jaar geleden: Australopithecus, een oude menssoort, leeft in Zuid-Afrika. Overblijfselen zijn bewaard gebleven in de kalksteengrotten in het huidige Sterkfontein, zo'n 50 kilometer ten noordwesten van Johannesburg. De grotten staan (anno 2022) om de veelheid van Australopithecus-fossielen bekend als de bakermat van de mensheid.<ref>[https://www.nu.nl/wetenschap/6209493/fossielen-van-onze-vroege-voorouders-miljoen-jaar-ouder-dan-gedacht.html Fossielen van onze vroege voorouders miljoen jaar ouder dan gedacht], nieuwsbericht op Nu.nl, 30 juni 2022</ref>
ca. 3,2 miljoen jaar geleden: een vrouw, behorend tot ''Australopithecus afarensis'', een van de oudste bekende mensachtigen, leefde toen in het land dat tegenwoordig Ethipië heeft. Haar skelet werd in 1974 gevonden. Archeologen gaven haar de naam Lucy. Ze is (anno 2022) de bekendste Afrikaanse voorouder van de mens.
ca. 2 miljoen jaar geleden: de '''mens '''verschijnt
Regel 57 ⟶ 95:
ca. 350.000 tot 300.000 jaar geleden. De scheiding tussen Neanderthaler en de moderne mens: de Afrikaanse en de Europese tak scheidden zich van elkaar, waarbij de Afrikaanse versie zich ontwikkelde tot de moderne mens en de Europese tot de Neanderthaler<ref>[http://www.nu.nl/wetenschap/2884641/neanderthaler-mogelijk-toch-geen-seks-met-moderne-mens.html Neanderthaler mogelijk toch geen seks met moderne mens], nieuwsartikel op Nu.nl, 14 aug. 2012</ref>.
ca. 230.000 jaar geleden. De oudste fossiele resten van Homo sapiens zijn gevonden in Oost-Afrika en dagtekenen van die tijd<ref>https://scientias.nl/oudste-fossiele-resten-van-onze-voorouders-blijken-nog-veel-ouder-dan-gedacht/. Bericht dd. 12 jan. 2022.</ref>.
ca. 200.000 jaar geleden. De oudste fossiele resten van Denisovamensen, gevonden in een grot in het zuiden van Siberië, dateren van deze tijd.<ref>https://scientias.nl/mysterieuze-denisovamensen-waren-200-000-jaar-geleden-al-in-deze-grot-te-vinden, 30 nov. 2021.</ref>
[[Bestand:Mensen verspreiding oertijd.jpg|geen|miniatuur|920x920px|"Tot 40.000 jaar geleden woonden alleen de neanderthalers in Europa" (NOS.nl: 24 feb. 2018)]]
ca. 158.000 jaar geleden leefden er mensen op de Tibetaanse hoogvlakte: de mensensoort denisovamens, een zustersoort van de neanderthalers<ref>Nieuwsbericht van 1 mei 2019 op NOS.nl: https://nos.nl/artikel/2282873-uitgestorven-mensensoort-tienduizenden-jaren-geleden-al-op-dak-van-wereld.html </ref>.
Regel 63 ⟶ 105:
Ca. 80.000 - 50.000 geleden. Moderne mensen (homo sapiens) verlaten Afrika<ref name=":3" />. Ze komen in Europa en elders Neanderthalers tegen en vermengen zich met hen, waardoor moderne mensen het DNA van Neanderthalers hebben.
Ca. 23.000 en 14.000 jaar geleden: het Magdalenische tijdperk, een vroege jagers- en verzamelaarscultuur. Deze wordt gekenmerkt door de bloei van vroege kunst, waaronder grotschilderingen, de versiering van gereedschappen en wapens en het graveren van stenen en botten.<ref>[https://scientias.nl/prehistorische-kunstenaars-werkten-s-nachts-en-zagen-dan-mogelijk-dingen-die-er-niet-waren/ 'Prehistorische kunstenaard werken 's nachts en zagen mogelijk dingen die er niet waren'], op Scientas.nl, 21 april 2022.</ref>
16.000 v.C.: De laatste ijstijd bereikt zijn hoogtepunt<ref name=":1" />.▼
ca. 18.000 v.C. proto-schrift van jager-verzamelaars<ref name=":7">Bron: https://nos.nl/artikel/2458891-londense-amateurarcheoloog-lost-mysterie-uit-ijstijd-op</ref>. Deze mensen in de IJstijd zijn de eersten waren die een systematische kalender gebruiken "met daarin aanduidingen om grote ecologische gebeurtenissen aan te geven."<ref name=":7" />
ca. 11.000-3000 v.C. Neolithicum of Nieuwe Steentijd, vertoont technische en sociale veranderingen, voortkomend uit de overgang van een samenleving van jager-verzamelaars met een rondtrekkend bestaan, naar een agrarische samenleving van mensen die in nederzettingen wonen. De voornaamste vernieuwingen - 'de neolithische revolutie' genoemd - waren landbouw en veeteelt, het gebruik van werktuigen van gepolijste steen en aardewerk. Er zijn bewijzen van collectief geweld gevonden. "In veel regio’s vierden geweld en conflict hoogtij. Het betekent dat geweld en oorlog wijdverspreid waren in veel neolithische gemeenschappen in Noordwest-Europa, een theorie die indruist tegen de heersende opvattingen over deze periode."<ref>Bron: https://scientias.nl/eerste-boeren-waren-weinig-vreedzaam-zo-blijkt-uit-analyse-van-meer-dan-2300-skeletten/ dd. 20 jan. 2023.</ref>
ca. 9.000 v.C.: De mens veredelt wilde planten<ref name=":1" />. Een stukje menselijk gevonden op de Maasvlakte in Nederland zou meer dan 9000 jaar oud te zijn. Daarmee is het een van de oudste vondsten van de mens in Nederland<ref>[http://nos.nl/video/601645-bot-op-maasvlakte-9000-jaar-oud.html Bot op Maasvlakte 9000 jaar oud], nieuwsbericht op NOS.nl, 24 jan. 2014.</ref>.
| |||