Calixtijnen

Calixtijnen, ook geschreven Kalixtijnen, afgeleid van het Latijnse Calixkelk, of Utraquisten, afgeleid van het Latijnsche sub utraque (= onder beide gedaanten), is een partij geweest onder de Hussieten.

Toen na de dood van Johannes Hus (1369-1415) een burgeroorlog uitbrak, omdat de stenden de Rooms-Duitse koning en keizer Sigismund (regeerde 1411-1437), die zijn woord jegens Hus verbroken had, niet als keizer wilden erkennen, waren de Hussieten aanvankelijk zeer gelukkig in de strijd. Er ontstond in hun boezem echter verdeeldheid. Daar waren velen, die wel met de Rooms-Katholieke Kerk wilden verzoenen. Dezen vormden de aristocratische partij der Calixtijnen of Utraquisten. De andere partij heette de Taborieten.

De Calixtijnen wilden terugkeren in de schoot der kerk, wanneer aan vier voorwaarden voldaan werd:

1° moest het avondmaal onder twee gedaanten (sub utraque) bediend worden, dus met brod èn wijn;

2° moest het evangelie in de landstaal gepredikt worden;

3° moest de kerkelijke tucht op de clerici streng worden toegepast;

4° moesten de clerici afstand doen van de kerkelijke goederen.

Op het concilie van Bazel (1433) werden na een dispuut met afgevaardigden van de Hussieten de vier eisen ingewilligd. Deze overeenkomst, compactaten geheten, was de oorzaak, dat de Calixtijnen in de schoot der kerk terugkeerden.

In 1462 werd de overeenkomst echter door Pius II ingetrokken.

Bron

F. W. Grosheide, J.H. Landwehr, C. Lindeboom, J.C. Rullmann, Christelijke Encyclopaedie voor het Nederlandsche volk. Kampen: J.H. Kok, 1925-1931. Zes delen. Tekst van het lemma 'Calixtijnen' is onder wijziging verwerkt op 30 april 2022.