Cel: verschil tussen versies

Toegevoegde inhoud Verwijderde inhoud
VisueelWikitekst
kGeen bewerkingssamenvatting
Regel 12: Regel 12:
De streng is opgerold en bij de deling van een cel nog meer opgerold. Het opgerold-zijn is mogelijk dankzij verpakkingseiwitten, de ''histonen''. De DNA-streng zit hierom heen gedraaid. Wanneer de cel niet in deling is, noemen we het DNA samen met de histonen: ''chromatine''.
De streng is opgerold en bij de deling van een cel nog meer opgerold. Het opgerold-zijn is mogelijk dankzij verpakkingseiwitten, de ''histonen''. De DNA-streng zit hierom heen gedraaid. Wanneer de cel niet in deling is, noemen we het DNA samen met de histonen: ''chromatine''.


Het DNA kun je beeldsprakig noemen 'het kookboek voor de vorming van een mens'. In het 'kookboek' staan de recepten voor eiwitten. Deze recepten worden 'genen' genoemd; een enkel 'recept' heet een 'gen'. Elk gen 'codeert' voor een of meer eiwitten. Al de genen van iemand samen heten zijn of haar 'genoom'.
Het DNA kun je beeldsprakig noemen 'het kookboek voor de vorming van een mens'. In het 'kookboek' staan de recepten voor eiwitten. Deze recepten worden 'genen' genoemd; een enkel 'recept' heet een 'gen'. Elk gen 'codeert' voor een of meer eiwitten. Al de genen van iemand samen heten zijn of haar ''genoom''.


De genen die een cel niet nodig heeft, blijven uitgeschakeld. Een spiercel bijvoorbeeld hoeft geen gal aan te maken. De genen voor de aanmaak van gal blijven uitgeschakeld. Een spiercel moet samentrekken, een hersencel niet. De genen voor samentrekking in een hersencel blijven uitgeschakeld.
De genen die een cel niet nodig heeft, blijven uitgeschakeld. Een spiercel bijvoorbeeld hoeft geen gal aan te maken. Daarom blijven de genen voor de aanmaak van gal uitgeschakeld. Een spiercel moet samentrekken, een hersencel niet. Daarom blijven de genen voor samentrekking in een hersencel uitgeschakeld.


DNA is samengesteld uit nucleotiden. Een nucleotide is de bouwsteen van DNA. Een nucleotide bestaat uit een fosfaatgroep, een suiker en een base. De nucleotiden zijn verbonden tot een lange ketting. De ketting bestaat uit twee gedraaide strengen. De basen van de nucleotiden van de ene streng zijn verbonden met de basen van nucleotiden van de andere streng. Elke verbinding tussen de basen is een 'waterstofbrug'. Er zijn vier basen:
DNA is samengesteld uit nucleotiden. Een nucleotide is de bouwsteen van DNA. Een nucleotide bestaat uit een fosfaatgroep, een suiker en een base. De nucleotiden zijn verbonden tot een lange ketting. De ketting bestaat uit twee gedraaide strengen. De basen van de nucleotiden van de ene streng zijn verbonden met de basen van nucleotiden van de andere streng. Elke verbinding tussen de basen is een 'waterstofbrug'. Er zijn vier basen:
Regel 27: Regel 27:
Er is een vijfde base, Uracil (U), die alleen in RNA voorkomt. Uracil in RNA is een vervanging van Thymine.
Er is een vijfde base, Uracil (U), die alleen in RNA voorkomt. Uracil in RNA is een vervanging van Thymine.


De basen vormen de 'letters' van de 'recepten' voor eiwitten. De opeenvolgende letters vormen de woorden van een bepaald recept. Het lezen van een recept (gen) heet 'transcriptie'. Het maken van het eiwit heet 'translatie'.
Alleen de basen vormen de 'letters' van de 'recepten' voor eiwitten. De opeenvolgende letters vormen de woorden van een bepaald recept. Het lezen van een recept (gen) heet 'transcriptie'. Het maken van het eiwit heet 'translatie'.


Het DNA van een mens vertoont zich als 23 paar chromosomen, totaal 2 x 23 = 46 chromosomen. Een chromosoom bestaat uit een reeks genen. Van elk paar chromosomen is één afkomstig van de vader en één van de moeder. De chromosomen 1 t/m 22 heten autosomen. De chromosomen van het 23e paar zijn de geslachtschromosomen. De geslachtschromosomen van iemand bepalen zijn of haar geslacht (man of vrouw). De geslachtschromosomen van een man worden aangeduid door de letters XY, die van een vrouw door XX.
Het DNA van een mens vertoont zich als 23 paar chromosomen, totaal 2 x 23 = 46 chromosomen. Een chromosoom bestaat uit een reeks genen. Van elk paar chromosomen is één afkomstig van de vader en één van de moeder. De chromosomen 1 t/m 22 heten autosomen. De chromosomen van het 23e paar zijn de geslachtschromosomen. De geslachtschromosomen van iemand bepalen zijn of haar geslacht (man of vrouw). De geslachtschromosomen van een man worden aangeduid door de letters XY, die van een vrouw door XX.
Regel 39: Regel 39:


=== Lezen en overbrengen van een eiwitrecept (transcriptie) ===
=== Lezen en overbrengen van een eiwitrecept (transcriptie) ===
Hoe weet een eiwitfabriek (ribosoom) welk eiwit gemaakt moet worden? Het DNA komt niet uit de celkern. Wie of wat brengt het eiwitrecept over? Dat doet de boodschapper genaamd 'messenger RNA' (mRNA). Er wordt een kopietje gemaakt van de enkele streng van het DNA. Hiervoor splijt het DNA een stukje open: de strengen gaan op een zeker stuk uit elkaar, waarna het mRNA een kopietje maakt. Dit gebeuren heet ''transcriptie''. Bijvoorbeeld het stukje ACATCAGC wordt gekopieerd naar UGUAGUCG; dus niet naar TGTAGTCG, want U vervangt T. Het mRNA verlaat de celkern en gaat naar een eiwitfabriek.
Hoe weet een eiwitfabriek (ribosoom) welk eiwit gemaakt moet worden? Het DNA komt niet uit de celkern. Wie of wat brengt het eiwitrecept over? Dat doet de boodschapper genaamd 'messenger RNA' (mRNA). Er wordt een kopietje gemaakt van de enkele streng van het DNA. Hiervoor splijt het DNA een stukje open: de strengen gaan op een zeker stuk uit elkaar, waarna het mRNA een kopietje maakt. Dit kopïeren heet ''transcriptie''. Het kopïeren gaat door tot stopteken, de zogenaamde stop-codon. Bijvoorbeeld het stukje ACATCAGC wordt gekopieerd naar UGUAGUCG; dus niet naar TGTAGTCG, want U vervangt T. Het kopietje (mRNA) verlaat de celkern, terwijl het DNA zich weer sluit. Het kopietje gaat naar een eiwitfabriek in het cytoplasma.


=== Lezen van een recept en produceren van het eiwit (translatie) ===
=== Lezen van een recept en produceren van het eiwit (translatie) ===
Van het RNA worden codes voor aminozuren afgelezen. Er zijn twintig soorten aminozuren, doch slechts 4 basen. Een enkele base kan geen aminozuur aanduiden. Drie basen samen kunnen dat wel. Drie basen die samen een aminozuur aanduiden heten een ''codon''. Bijvoorbeeld, UGU codeert voor Cysteïne; AGU voor Serine. De aminozuren worden als kralen in een ketting geregen tot een eiwit. Dit gebeuren heeft ''translatie''.
Het ribosoom in het cytoplasma leest het RNA. Van het RNA worden codes voor aminozuren afgelezen. Er zijn 20 aminozuren, doch slechts 4 basen. De basen kunnen afzonderlijk alle aminozuren aanduiden. Combinaties van drie basen kunnen dat wel. Drie basen die samen een aminozuur aanduiden heten een ''codon''. Er bestaan 64 verschillende codons. Sommige codons staan voor hetzelfde aminozuur. Er zijn codons die aan het ribosoom een startsignaal geven (''startcodon'') of een stopsignaal (''stopcodon''). Het ribosoom begint te lezen bij het startcodon en gaat door met het lezen van de drieletterwoorden tot het stopcodon. Het ribosoom leest 'woorden' (codons) van drie letters, UGU, AGU, enz. De combinatie UGU codeert voor het aminozuur Cysteïne; AGU voor Serine. De aminozuren worden als kralen in een ketting geregen tot een eiwit. Het maken van het eiwit heet ''translatie''. De aanmaak van het eiwit stopt als het stopcodon is tegengekomen. Het eiwit is klaar.


== Deling van een cel ==
== Deling van een cel ==
Een cel kan zich delen. Daarvoor moet eerst het DNA worden verdubbeld (''replicatie''). Uit één DNA-molecuul ontstaan er twee. Om te verdubbelen splijt de dubbele DNA-streng en worden de enkele strengen weer aangevuld tot een dubbele. Elk van de twee nieuwe DNA-moleculen bevat daardoor een streng van het oude DNA-molecuul. Na de verdubbeling van het DNA bevat een cel 2 x 46 = 92 chromosomen.
Een cel kan zich delen. Daarvoor moet eerst het DNA worden verdubbeld (''replicatie''). Uit één DNA-molecuul ontstaan er twee. Om te verdubbelen splijt de dubbele DNA-streng en worden de enkele strengen weer aangevuld tot een dubbele. Elk van de twee nieuwe DNA-moleculen bevat daardoor een streng van het oude DNA-molecuul. Na de verdubbeling van het DNA bevat een cel 2 x 46 = 92 chromosomen.


Bij het verdubbelen kunnen mutaties optreden. Mutaties kunnen ontstaan bij het kopiëren als typfoutjes; daarnaast kunnen ze veroorzaakt worden door bijvoorbeeld roken en straling. De cel heeft verschillende mechanismen om foutjes te repareren. Gebeurt dit niet, dan wordt de cel door het afweersysteem herkend als afwijkend en daarom vernietigd. Wordt een afwijkende cel niet vernietigd, dan kan bijvoorbeeld kanker ontstaan.
'''Mutatie.''' Bij het verdubbelen kunnen mutaties optreden: als het ware de verandering van een of meer letters A, T, C of G. Een verandering van de lettercode leidt tot een verandering van het eiwit. Mogelijk ontstaat er door de mutatie een onwerkzaam eiwit. Mutaties kunnen ontstaan bij het kopiëren als typfoutjes; daarnaast kunnen ze veroorzaakt worden door bijvoorbeeld zonlicht, straling en roken. De cel heeft verschillende mechanismen om foutjes te repareren. Bij grote schade kan de cel zichzelf vernietigen (apoptose). Vind er geen reparatie plaats, dan wordt de cel door het afweersysteem herkend als afwijkend en daarom vernietigd. Wordt een afwijkende cel niet vernietigd, dan kan bijvoorbeeld kanker of een erfelijke aandoening ontstaan. Mutaties kunnen ook leiden tot veranderingen in een soort levend wezen.


Na de verdubbeling van het DNA kan de cel gaan delen. Er zijn twee soorten van deling. De meest voorkomende deling is voor de groei of reparatie van kapotte cellen. Deze soort deling wordt ''mitose'' genoemd. De identieke dochtercellen krijgen elk 46 chromosomen mee.
Na de verdubbeling van het DNA kan de cel gaan delen. Er zijn twee soorten van deling. De meest voorkomende deling is voor de groei of reparatie van kapotte cellen. Deze soort deling wordt ''mitose'' genoemd. De identieke dochtercellen krijgen elk 46 chromosomen mee.
Regel 59: Regel 59:


[https://www.youtube.com/watch?v=cBQV3omYA-g Genetica 2: celdeling en erfelijkheid]. Youtube.com: JufDanielle, 19 aug. 2016. Duidelijke uiteenzetting over replicatie, mutatie, celdeling en erfelijkheid.
[https://www.youtube.com/watch?v=cBQV3omYA-g Genetica 2: celdeling en erfelijkheid]. Youtube.com: JufDanielle, 19 aug. 2016. Duidelijke uiteenzetting over replicatie, mutatie, celdeling en erfelijkheid.

[https://www.youtube.com/watch?v=hY_IGPkWh-s Van DNA naar eiwit: transcriptie en translatie.] Youtube.com: JufDanielle, 14 sept. 2018. Duidelijke uiteenzetting over de productie van eiwitten op grond van de informatie in het DNA.
Overgenomen van "https://www.christipedia.nl/wiki/Cel"