Illuminaten

Illuminaten, d.i. verlichten, zo werden de leden van vier verschillende verenigingen genoemd.

1. In de eerste plaats waren het personen, die zich beroemden op een onmiddellijke kennis van God, wat zij noemden inwendig licht.

2. Daartoe behoorden ten tweede in de 16e eeuw de Alombrados in Spanje (1575) en de Guerinets in Frankrijk (1625).

3. Ten derde de Mystieken in België in de 2e helft van de 18e eeuw.

4. Ten laatste behoorden er toe sinds 1 mei 1776 de leden van de orde der Illuminati.

Illuminati

Deze orde, die pantheïstisch-mystisch was, verschilde zeer van de reeds genoemde drie groepen Illuminaten. Zij werd in 1776 gesticht door Adam Weishaupt, professor in de rechten in Ingolstadt. Deze werd nu de orde Spartacus genoemd. Hij arbeidde in gemeenschap met Freiherr von Knigge, die in de orde „Philo" genoemd werd, en die een boek schreef over de kunst, om met mensen om te gaan.

De orde had vormen aan de vrijmetselarij ontleend. Er bestond in haar midden een tucht als bij de Jezuïeten en het doel was een gezelschap te vormen van volkomen zedelijke mensen. Vandaar de naam Perfectibilisten. Weishaupt was een vijand van de leer der Jezuïeten. Hij wilde een heerschappij van de rede en staatkundige en godsdienstige verlichting. Het kerkgeloof en de bestaande eredienst moesten vernietigd worden en er moest een natuurlijke godsdienst ingevoerd worden. Men trachtte de hogere ambten alle in handen van leden der orde te spelen. De lagere graden waren blinde werktuigen van de hogere graden. In haar bloeitijd telde de orde circa 2000 leden. Door onenigheden tussen Weishaupt en von Knigge kwam het gevaarlijke van deze orde naar voren. Vele adellijken, zelfs vorsten, behoorden tot de orde.

In Beieren, waar zij ontstaan was, werd de orde in 1785 opgeheven. Weishaupt werd afgezet en verbannen. Op zijn hoofd werd een premie gesteld. Hij ontkwam naar Gottha, waar hij een toevlucht vond bij hertog Ernst. In 1830 stierf hij.

De orde schijnt in het eerste kwart van de 20e eeuw weer opgekomen te zijn in Dresden en bezat weer rechtspersoonlijkheid. Velen, die er vroeger toe behoorden, zijn bij de Vrijmetselaars terecht gekomen, op wie zij ook het meest leken.

Complotdenken. Rondom de orde is complotdenken ontstaan.

Bron

F. W. Grosheide, J.H. Landwehr, C. Lindeboom, J.C. Rullmann, Christelijke Encyclopaedie voor het Nederlandsche volk. Kampen: J.H. Kok, 1925-1931. Zes delen. Tekst van het lemma 'Illuminaten' is onder wijziging verwerkt op 17 aug. 2018.