Kerstboom
Een kerstboom is een spar die traditioneel rond Kerstmis in huis wordt gehaald en met kaarsjes, ballen, slingers, engelenhaar, uiteenlopende decoratieve figuren zoals engelen, rendieren, pakjes, en eventueel een piek wordt versierd. De traditie van de kerstboom is allengs uitgebreid tot verlichte en versierde bomen op pleinen en in parken, straten en tuinen. In veel steden en dorpen wordt een grote verlichte kerstboom neergezet, meestal op een markt, plein of andere centrale plaats.
In plaats van de fijnspar (Picea abies) wordt ook wel de zilverspar (Abies alba) en andere naaldsoorten gebruikt. De zilverspar heet in het Duits Tanne[nbaum], in het Nederlands verbasterd tot dennenboom, te horen in het lied "Oh denneboom. Oh, denneboom. Oh, denneboom. Wat zijn je takken wonderschoon".
De kerstboom heeft oorspronkelijk niets met het feest van Christus' geboorte te maken.
Het gebruik van de kerstboom vindt zijn oorsprong in de boomverering, die zeer oud is. Het is waarschijnlijk de voortzetting van een boomcultus (levensboom, meiboom, spijkerboom) die veel verder teruggaat[1].
Vóór vele eeuwen reeds kwam in Egypte de heilige boom, in Brits-Indië de boom met lichtjes voor. Het geven van geschenken en het versieren van de huizen met bosjes maretak stamt uit Oud-Keltische tijden. De Germanen vierden het heidens Joelfeest ter eer van het licht dat weer doorbrak. Het was het Germaanse winterzonnewendefeest, dat twaalf dagen duurde. De kortste dag van het jaar was de belangrijkste dag. Bij het Joelfeest werd de altijd groene naaldboom rondgedragen, en in de besneeuwde grond voor de deuren van de huizen gezet, met brandende kaarsen versierd als een symbool van het groeiende licht. Ook in de IJslandse sagen wordt gerept van een boom, die in Joelnacht van al zijn takken zulk een fel licht uitstraalde, dat geen wind het kon uitblazen.
In de Franse gedichten uit de 12e en 13e eeuw wordt reeds gesproken van een kerstboom met een naakt kindje in de top. Het gebruik van de kerstboom vindt zijn oorsprong in de Elzas in de 16de eeuw en wordt voor het eerst vermeld in Straatsburg in 1521. In de 17de eeuw kwam de lichtboom in Duitsland in gebruik. Hij vond daar zo grote ingang, dat de in Zuid-Europa gebruikelijke kerstkribbe er door verdrongen werd. Met de Lutherse kerk is de kerstboom zó samengeweven dat daar een kerstfeest zonder lichtboom zich nauwelijks laat denken. Wel heeft men dat heidense symbool godsdienstig getint en met een christelijk sausje overgoten.
Het gebruik heeft pas rond 1835 in Nederland via Duitse middenstanders, met name banketbakkers ingang gevonden; in 1837 in Frankrijk, en nog later in België.
In Nederland maakte de kerstboom niet een vrolijke entree. Van de zijde der Gereformeerden werden steeds ernstige bedenkingen tegen het gebruik ervan ingebracht. Onder oppervlakkig godsdienstige mensen nam de bekoring van de lichtboom al meer toe. Hij werd het pronkstuk op het kerstfeest van de vrijzinnige zondagsscholen. Het meest werd hij in ere gehouden in kringen, waar men met het geloof aan het grote wonder van Bethlehems kribbe geheel gebroken heeft. Men richtte daar een kinderfestijn aan. Een feest van barmhartigheid, waarop men aan arme kinderen weldoet, maar volstrekt geen besef heeft van de barmhartigheid, waarmee de Opgang uit de hoogte ons bezocht heeft (Luc. 1:78).
Evenwel waren en zijn er tal van gezinnen, waar men aan het Kindje van Bethlehem geloofde en geen bezwaar zag in de kerstboom.
De kerstboom is een voluit-werelds artikel. In de etalage van de winkels, in kroeg en café, in bioscoop en discotheek staat de kerstboom en zijn kerstlichtjes. Tot zelfs in Joodse gezinnen drong de kerstboom door.
De kerstboom en de kerstman zijn invloedrijke factoren geweest in de verwereldlijking van het Kerstfeest.
Door de groei van het aantal moslims in het Westen ontstaat hier en daar de behoefte om het reeds vergaand verwereldlijkte kerstfeest nog verder te ontkerstenen door de uitdrukking "kerstdagen" te vervangen door "feestdagen" en de kerstboom achterwege te laten. In 2009 baarde De Haagse Hogeschool opzien met de maatregel om dat jaar voor het eerst geen kerstboom te plaatsen, vanwege het 'internationale karakter en de diversiteit' binnen de school. De school vond een kerstboom 'redelijk gerelateerd (...) aan een christelijk feest' en hing alleen slingers en lampjes op, naar het thema 'licht en warmte', dat volgens de directie door iedereen op zijn eigen manier kon worden ingevuld. Studenten besloten daarop zelf kerstbomen in het schoolgebouw neer te zetten. In Brussel stuitten eind 2012 plannen om de traditionele kerstboom op de Grote Markt te vervangen door een object met lichtgevende kubussen, op veel weerstand.
Beoordeling
Hoeveel zinspelingen op Christus men ook maken moge, de kerstboom is slechts menselijk verzinsel. Trouwens, het kerstfeest zelf is een menselijke instelling. Over het gebruik van de kerstboom wordt onder christenen verschillend gedacht.
Voor veel Gereformeerden is de kerstboom in de huiskamer en op het zondagsschoolfeest contrabande, op principiële en pedagogische gronden. De kerstboom is een heidens attribuut. De uiterlijke opluistering van het Kerstfeest door middel van de lichtboom doet, volgens een predikant[2], aan de viering grote innerlijke schade. Ontegenzeggelijk trekt die stralende boom met zijn geschenken volgens hem de aandacht af van wat op het kerstfeest het grote middelpunt zijn moet. De kinderen behoren, zo stelt hij, op het kerstfeest zich niet maar te verblijden met geschenken van ouders of vrienden ontvangen, maar allereerst en allermeest over de gave van God, in Christus Jezus genadig geschonken. Hoe soberder de kerstfeestviering is, hoe rijker de eigenlijke betekenis van het grote heilsfeit zal worden gevoeld.
Andere gelovigen gebruiken de kerstboom louter als sfeerverhogend middel in donkere dagen, eventueel naast kandelaar en kaars, en leggen geen verband met het feest van Christus' geboorte.
Bronnen
Christelijke Encyclopaedie voor het Nederlandsche Volk (Kampen: Kok, 1925-1931) s.v. Kerstboom. Hieruit is op 26 dec. 2017 tekst genomen en verwerkt.
Microsoft Encarta ® Winkler Prins Encyclopedie 2007 (1993-2006 Microsoft Corporation/Het Spectrum) s.v. kerstboom
Kerstboom, nl.wikipedia.nl. Hiervan is enige tekst verwerkt op 26 dec. 2017