Synecdoche

Een synecdoche is in de grammatica en de retorica een stijlfiguur waarbij een klein deel en een groter geheel met elkaar in verband worden gebracht. Synecdoche is een vorm van beeldspraak en kan worden opgevat als metonymie.

Woord. Het woord komt van het Griekse woord συν-εκδοχή, iets wat samen met iets anders wordt verstaan

Vormen. Er zijn twee tegengestelde vormen:

Een deel duidt in werkelijkheid een groter geheel aan.
Een groter geheel duidt juist een deel aan.

Deel duidt geheel aan

Voorbeelden:

Ze hadden vele monden te voeden. Met 'monden' wordt bedoeld 'mensen', De mond is een deel van de mens.
Aan het einde van het schoolreisje moest de juffrouw neuzen tellen. De neus is een deel van de mens.
Tijdens de verhuizing hebben we een hoop extra handjes nodig. De handen zijn leden van de mens.
Met een vloot van slechts twintig zeilen was hij bij voorbaat kansloos. Met 'zeilen' wordt bedoeld 'schepen'.
Den Haag vaardigt een wet uit voor meer blauw op straat. Blauw is de kleur van het uniform dat agenten dragen.

Een voorbeeld uit de Bijbel

Joz 1:4 Van de woestijn en deze Libanon af tot aan de grote rivier, de rivier de Eufraat, heel het land van de Hethieten, en tot de Grote Zee, waar de zon ondergaat, zal uw gebied zijn. (HSV)

Met het 'het land van de Hethieten' wordt het land Kanaän bedoeld, waar de Hethieten een machtige volksstam waren. 'Hethieten' staat voor alle bewoners van Kanaän.

Men spreekt ook van pars pro toto, 'deel (staat) voor geheel'.

Een term die een deel van iets aangeeft, wordt in de taalkunde een meroniem genoemd: in dit verband is bijvoorbeeld 'mond' dus een meroniem van 'mens'.

Geheel duidt deel aan

Andersom is als een geheel eigenlijk slechts een deel van dat geheel aanduidt:

Engeland behaalde bij Gibraltar de overwinning. Niet de gehele natie van Engeland, maar een deel ervan, het Engelse leger, dat de natie vertegenwoordigde, behaalde de overwinning.
Den Haag vaardigt een wet uit voor meer blauw op straat. 'Den Haag' staat voor slechts de regering die daar zetelt.
In 1939 viel Duitsland Polen binnen. Niet het hele volk der Duitsers viel Polen binnen, het was alleen het leger.

Men spreekt ook van totum pro parte, 'geheel (staat) voor deel'.

Bron

Synecdoche, nl.wikipedia.nl. Tekst hiervan is onder wijziging verwerkt op 25 aug. 2020.