Afweer
Afweer is een woord met twee betekenissen[1]: 1. de daad van afweren, 2. natuurlijke bescherming tegen infecties.
Woorden. Synoniem: immuniteit. Omdat de afweer door het menselijke lichaam een ingewikkeld proces met allerlei spelers, spreekt men van afweersysteem of immuunsysteem.
Het lichaam van de mens heeft afweer tegenover ziekteverwekkers (pathogenen). Het is de taak van het afweersysteem om ziekteverwekkers op te sporen en vervolgens te op te ruimen.
Bij de afweer kan men onderscheiden:
- aangeboren immuniteit. Voorbeelden: macrofagen en het complement-systeem dat in het bloed aanwezig is.
- verworven immuniteit. Voorbeelden: antilichamen uit T-cellen en B-cellen.
Ons lichaam stelt zich op verschillende manieren teweer tegen ziekteverwekkers. Dit zijn de belangrijkste manieren:
- De mechanische (niet biochemische) afweer: de (onbeschadigde) huid en de slijmvliezen vormen voor verreweg de meeste soorten micro-organismen een niet te nemen barrière. Onze huid is een beschermhoes door God aangebracht;
- De biochemische afweer: voorbeelden zijn de natuurlijk aanwezige bacteriën op de huid en in de darmen, het zuur in de maag en de zuurgraad van de schede;
- De cellulaire afweer: sommige witte bloedcellen kunnen bacteriën insluiten en zo onschadelijk maken (fagocytose);
- De humorale afweer: in bloed en lichaamsvloeistof zitten antistoffen bevinden die bacteriën, virussen en lichaamsvreemde eiwitten onschadelijk maken;
Witte bloedcellen zijn verdedigers in het bloed. Een kubieke millimeter (mm3) bloed bevat circa 5000 witte bloedcellen. Ze doden de ziekteverwekkers die in het bloed terechtkomen. Ze kunnen namelijk van vorm veranderen en door omvloeiing de ziekteverwekker insluiten en opnemen. Dode witte bloedcellen vormen samen met de opgenomen schadelijke stoffen de vloeistof etter; ze kunnen in die vorm de schadelijke stoffen het lichaam uit werken.
Verdediginslinies
De afweer wordt over het algemeen ingedeeld in drie verdedigingslinies of barrières:
- de eerste afweer wordt gevormd door de huid, de slijmvliezen, de zure gebieden, de trilharen in de luchtwegen en de darmbacterieën.
- de tweede, aspecifieke afweer
- de derde, specifieke afweer
De eerste en de tweede afweer zijn de algemene afweer.
Eerste afweer
De huid is (op een paar plekken als mond en ogen na) een gesloten orgaan. Ziekteverwekkers kunnen er moeilijk doorheen. Talgklieren in de huid scheiden talg (vet) af, dat de huid waterafstotend maakt en bestendig tegen micro-organismen. De van nature aanwezige bacteriekolonies op de huid maken het ziekmakende bacteriën moeilijk zich te handhaven. Deze natuurlijk aanwezige bacteriën worden onderscheiden in residente (blijvende) en transiënte (voorbijgaande) populaties. Ook na zorgvuldig wassen van de handen blijft de residente populatie aanwezig. Deze populatie vormt de uitwendige, niet-specifieke afweer.
Ook slijmvliezen en zure gebieden vallen onder de eerste afweer. Slijmvliezen scheiden antistoffen uit die mogelijke ziekteverwekkers uitschakelen. In zure gebieden kunnen de meeste micro-organismen niet overleven. Ook trilharen in de luchtwegen en micro-organismen in de darmen vallen onder de eerste barrière.
Tweede afweer
Als indringers erin slagen de eerste barrière te passeren (bijvoorbeeld via ingenomen voedsel of via ingeademde vergiftigde lucht) stuiten ze op de tweede barrière. Deze afweer bestaat uit stoffen en cellen die zich niet specifiek richten tegen één soort ziekteverwekker. Daarom wordt deze afweer aspecifiek genoemd.
De aspecifieke afweer omvat verschillende soorten witte bloedcellen (macrofagen, granulocyten en naturalkillercellen) die de ziekteverwekkers of de door hen aangetaste lichaamscellen omsluiten en verteren. Ze worden fagocyten genoemd. Deze witte bloedcellen plaatsen eventueel een molecuul op hun membraan om een specifieke afweer op te wekken. Zo'n molecuul wordt een antigeen genoemd.
Derde afweer
De derde afweer is specifiek gericht tegen een zekere ziekteverwekker. Deze specifieke afweer wordt opgewekt door de tweede, aspecifieke afweer. Hij bestaat uit B- en T-cellen. Fagocyten, van de tweede afweer, eten de ziekteverwekkers op door ze in te sluiten. De fagocyt is nu een antigeen presenterende cel geworden (APC). De APC gaat dan naar de lymfeklieren, om zijn antigeen te presenteren aan t-helpercellen. Is er een t-helpercel die zich aan de APC kan binden, dan kunnen de B-cellen en de T-cellen, twee typen witte bloedcellen van de derde afweer, worden geactiveerd. De T- en B-cellen, oftewel T- en B-lymfocyten, beginnen zich te vermenigvuldigen. De B-cellen worden dan getransformeerde plasmacellen. Iedere plasmacel kan antilichamen vormen. Hij is in staat tot een massaproductie van wel 2000 antilichamen per seconde! De T-cellen gaan na hun vermenigvuldiging cytokinen produceren. Cytokinen zijn erg belangrijk, want zij stimuleren de B-cellen. Daarnaast activeren de cytokinen de fagocyten (de verslindende witte bloedcellen) en een bepaalde groep die ook tot de T-cellen behoort, die de gehele immuunreactie in balans houdt.
T-cellen ofwel T-lymfocyten dienen alleen bij de bestrijding van virussen. Ze binden zich aan het eiwit van een geïnfecteerde cel door middel van de receptor van de lymfocyt, zodat die geïnfecteerde cel dood gaat.
B-cellen maken antistoffen die zich hechten aan de ziekteverwekker. Bij de bestrijding van virussen zorgen de antistoffen ervoor dat de indringers worden geneutraliseerd, zodat ze geen cellen meer binnen kunnen gaan. Bij de bestrijding van ongewenste bacteriën zorgen ze er samen met complementfactoren voor, dat de cel direct kapotgaat of makkelijk vernietigd kan worden door de verslindende witte bloedcellen (fagocyten). Bij de aanpak van toxinen (giftige stoffen, die ook worden gemaakt door bacteriën) zorgen de antistoffen ervoor dat die geneutraliseerd worden.
Bron
Afweer, nl.wikipedia.org. De tekst hiervan is onder wijziging verwerkt op 23 jan. 2021.