Febe

Febe (= Stralend, Lichtend) ook geschreven Phebe, was een gelovige vrouw, die te Kenchreeën, een havenstad nabij Korinthe, dienares (diakones) van de christelijke gemeente was. Paulus beveelt haar zijn geloofsgenoten te Rome aan. Wellicht heeft zij de brief van de apostel daarheen overgebracht, aangezien hij de Romeinen verzoekt haar te ontvangen.

Ro 16:1 Ik beveel nu Febe aan, onze zuster, die ook een dienares is van de gemeente die in Kenchreeën is,  Ro 16:2  opdat u haar ontvangt in de Heer, op een wijze de heiligen waardig, en haar bijstaat in elke zaak waarin zij u nodig mocht hebben; want ook zijzelf heeft bijstand verleend aan velen, ook aan mijzelf. (Telos)

Naam

In het Grieks van het Nieuwe Testament is haar naam φοιβη, Phoibe, van phoibos (= helder), waarschijnlijk verwant aan de grondvorm van het woord φως, phos = licht. De naam betekent "stralend, lichtend" en komt alleen voor in Rom. 16:1. Het Strongnummer is G5402.

Beschermvrouw

Paulus schrijft dat zij "bijstand heeft verleend" aan velen, inclusief Paulus, en vraagt de Romeinse gelovigen haar bij te staan.

Prostatis. In het Grieks staat dat zij een 'prostatis', letterlijk 'voorstandster' (Statenvertaling), 'voorstanderes', "dit is beschermster of verzorgster" van velen is geweest. Dit woord komt in het Nieuwe Testament alleen voor in de aangehaalde plaats Rom. 16:2. Dit zeldzame woord prostatis is de – vóór Romeinen 16:2 niet aangetroffen – vrouwelijke vorm van het mannelijke prostatès, dat in het Nieuwe Testament niet voorkomt. Prostatès hangt samen met het werkwoord prohistamai, dat letterlijk betekent ‘gaan staan voor’. Dat voorstaan kan zijn:

1. voorstaan in de zin van: aan het hoofd staan, het bestuur of opzicht voeren. Het werkwoord prohistamai komt in deze zin als ‘leiding geven’ voor in Romeinen 12:8 en 1 Thessalonicenzen 5:12; als ‘besturen’ in 1 Timotheüs 3:4-5, 12; 5:17.
2. voorstaan in de zin van: ijver betonen voor, met zorg behartigen. Als ‘zich toeleggen op’ in de zin van ‘zich toewijden aan’ komt het voor in Titus 3:8, 14.

In het klassieke en postklassieke Grieks is het mannelijke prostatès een eervolle titel, die het equivalent is van het Latijnse patronus, de titel van een burger in bijv. Athene die de belangen behartigde van de mensen zonder burgerrecht. Een beschermheer of patroon dus.

Febe een beschermvrouw. De door Paulus gebruikte vrouwelijke vorm van het woord suggereert dan ook dat Febe een invloedrijke vrouw was, die waardevolle diensten verrichtte voor velen en voor Paulus zelf. Omdat zij anderen heeft geholpen en beschermd, vraagt Paulus aan de Romeinse gelovigen haar ‘bij te staan’. In het Grieks wordt voor dit bijstaan het werkwoord parhistamai gebruikt, het normale woord voor ‘bijstaan’, ‘helpen’. Parhistamai en prohistamai lijken op elkaar. Paulus maakt een woordspeling met het eervollere woord prohistamai, dat hij voor de werkzaamheid van Febe gebruikt. Op bedekte wijze geeft hij haar een compliment. Die woordspeling doen sommige vertalingen uitkomen, zoals in de Telos-vertaling: "haar bijstaat in elke zaak ... want ook zijzelf heeft bijstand verleend aan velen". Misschien is de dienst aan haar 'in elke zaak', waarom de apostel vraagt, de tegenhanger van haar dienst 'aan velen'.

Geen leidster

Sommigen lezen in Rom. 16:1 dat Febe leiding heeft gegeven, dat zij een leidende rol in de gemeente speelde. Tegen deze interpretatie kan worden ingebracht:

1. Bijbelvertalers brengen 'prostatis' hier niet in verband met leiding geven, maar ze vertalen in termen van beschermen, bijstaan. Nederlandse vertalingen hebben: "is een voorstandster geweest" (SV), "is eene voorstanderes geweest" (Vissering), "is tot hulp geweest" (Leidse vertaling), "is een beschermvrouwe geweest" (Brouwer), "heeft goede diensten bewezen" (Canisius), "heeft bijstand verleend" (NBG51, Telos, HSV), "heeft bijstand bewezen" (Lutherse vertaling), "is tot bijstand geweest" (Jonge), "is een hulp in nood geweest" (Groot Nieuws Bijbel), "is een bijstand geweest" (NaB), "was een hulp" (Peshitta NL), "is een echte beschermengel geweest" (Willibrord 1978) "is een beschermster geweest" (Willibrord 2017), "heeft heel veel voor andere mensen gedaan" (BasisBijbel).

2. Uit het zinsverband blijkt niet zozeer dat de dienares (!) Febe een leidster van velen en van Paulus is geweest, als wel hun beschermster en verzorgster, een beschermvrouw, een patrones. Zowel de aanduiding 'dienares', als de vermelding 'aan velen, ook aan mijzelf', als de woordspeling van Paulus met prohistamai (zie boven) wijzen daarop.

3. In het Nieuwe Testament is slechts sprake van mannelijk, niet van vrouwelijk leiderschap. Vrouwen kunnen mannen raad geven of zelfs een verbetering voorstellen, maar niet vervangen of in hun plaats treden als leiders in de gemeente van God.

Bronnen

P.J. Gouda Quint, Woordenboek des Bijbels, inzonderheid ten gebruike bij de Statenvertaling. Haarlem: De erven F. Bohn, 1866. Tekst van het lemma 'Phebe' is op 24 april 2019 onder wijziging verwerkt.

Grieks-Nederlands Lexicon, onderdeel van de Online Bible, een uitgave van Importantia.

Gerard Kramer, 'Woordstudie: Wat deed Febe precies?' in: Rechtstreeks; maandblad voor evangelisatie en geloofsopbouw, jaargang 17, nr. 10, oktober 2020 (pdf). Enige tekst hiervan is met toestemming verwerkt, onder wijziging, op 1 okt. 2020.

D. Harting, Grieks Woordenboek op het Nieuwe Testament (1861-1863). Opgenomen als Grieks-Nederlands handwoordenboek op het Nieuwe Testament in Online Bible (uitgeverij Importantia). Enige tekst van het lemma Prostatis is onder wijziging verwerkt op 1 okt. 2020.