Ontferming

Ontferming is meegevoel met het lijden van een ander dat beweegt om de ander te helpen, zijn lijden te verminderen, zich over hem te ontfermen. Medelijden heeft men, maar met ontferming is men ook bewogen.

Thuisloos. Schilderij door Thomas Kennington (1890).

Ontferming beweegt je om iets te doen voor de ander. Zij zet aan tot actie. Dan kan je niet langer stil staan of stil zitten en je hoofd schudden en mompelen "erg, hè.” Mensen die slechts medelijden hebben met vluchtelingen beklagen ze wel, maar doen verder niets.

Verwante begrippen. Inhoudelijk verwant zijn de begrippen deernis, erbarming, mededogen en medelijden. Ontferming en deze begrippen geven alle het gevoel weer, dat door het lijden van een ander bij ons wordt opgewekt. Medelijden, mededogen en deernis geven te kennen, dat het lijden van anderen ons gevoelig aandoet of treft. Bij erbarming en ontferming denkt men aan een meerdere, die in staat is om degene, met wie hij deernis of medelijden voelt, te helpen.

In medelijden en mededogen geeft het eerste lid, mede, te kennen dat men met den ongelukkige voelt, lijdt of smart ondervindt. Deernis geeft eigenlijk alleen het leedgevoel, het leedwezen over het ongeluk van een ander te kennen, doch is ongeveer hetzelfde als medelijden; het wordt echter bijna alleen gebezigd in de hogere stijl.

Wie deernis gevoelt kan geheel lijdelijk blijven, ontferming en erbarming daarentegen onderstellen het aanwenden van een poging tot leniging van de smart. Een kind dat door zijn vertoornde vader gekastijd wordt, roept zijn ontferming in. d. i. smeekt hem, zich door zijn lijden te laten vertederen, en er de oorzaak van te doen ophouden. Gelijk uit dit voorbeeld blijkt, wordt ontferming bij voorkeur gebezigd van een medegevoel, dat niet bij de eerste aanblik ontstaat, maar eerst langzamerhand wordt opgewekt.

'Ferm'. De woorden barmhartigheid, erbarming en ontferming hebben een gemeenschappelijke oorsprong, te weten het woord arm. Het 'arm' is door samensmelting met het voorzetsel be in barm veranderd: barmhartig, erbarmen, erbarming. Bij het woord ontferming is 'arm' door de tussenkomende t in ferm overgegaan. De uitgang ing duidt de bedrijvende, dadelijke werking aan. Deze werking wordt wederom, door het voorzetsel ont, in zoverre gewijzigd, dat het gehele woord ontferming een begin der daad van medelijden te hebben en te betonen uitdrukt. Waar men dus wil te kennen geven, dat dit gevoel van medelijden niet reeds, op de eerste aanblik van de bedrukte, aanwezig is, maar eerst naderhand gewekt wordt, komt het woord ontferming wel inzonderheid te pas. Een vergramde baas bijvoorbeeld, of de beledigde Godheid, smeekt men om ontferming.

God. God is "de Vader der ontfermingen" (2 Cor. 1:3). De apostel Paulus, wie veel lijden is overkomen (2 Cor. 1:7v), schreef:

2Co 1:3 Gezegend zij de God en Vader van onze Heer Jezus Christus, de Vader der ontfermingen en de God van alle vertroosting, 2Co 1:4 die ons vertroost in al onze verdrukking, opdat wij hen kunnen vertroosten die in allerlei verdrukking zijn, door de vertroosting waarmee wijzelf door God vertroost worden. (TELOS)

Jezus Christus. Onze Heer en Heiland Jezus is tijdens zijn omwandeling op aarde meermalen met ontferming bewogen.

Lu 7:12  Toen Hij nu de stadspoort naderde, zie, een gestorvene werd uitgedragen, een eniggeboren zoon van zijn moeder, en zij was weduwe, en een aanzienlijke menigte uit de stad was bij haar. Lu 7:13  En toen de Heer haar zag, werd Hij met ontferming over haar bewogen en zei tot haar: Ween niet. (Telos)

Mt 9:36 Toen Hij nu de menigten zag, werd Hij met ontferming over hen bewogen, want zij lagen afgemat terneer als schapen die geen herder hebben. (Telos)

Mt 14:14 En toen Hij uit het schip ging, zag Hij een grote menigte en werd met ontferming over hen bewogen en genas hun zieken. (Telos)

Mt 15:32 Jezus nu riep zijn discipelen bij Zich en zei: Ik ben met ontferming bewogen over de menigte, want zij zijn al drie dagen bij Mij gebleven en hebben niets te eten; en Ik wil hen niet nuchter wegsturen, opdat zij niet misschien onderweg bezwijken. (Telos)

Mt 20:34 Jezus nu werd met ontferming bewogen, raakte hun ogen aan, en terstond konden zij weer zien, en zij volgden Hem. (Telos)

De Samaritaan met ontferming bewogen.

Mensen met ontferming. Ontferming is meer dan een gevoel voor het lijden van iemand anders, is meer dan medelijden. Een voorbeeld in de Bijbel is te vinden in Lucas 10:30v, waar sprake is van een slachtoffer van een roofoverval. Een man, door rovers geslagen en beroofd, wordt halfdood langs de weg achtergelaten. Een priester en later een leviet zien hem liggen en gaan aan de overkant voorbij. Mogelijk hadden ze wel enig menselijk meegevoel, maar waren er redenen om niet te helpen. Dan komt een derde persoon:

Lukas 10:33 Een Samaritaan echter, die op reis was, kwam bij hem en toen hij hem zag, werd hij met ontferming bewogen. Lukas 10:34 En hij ging naar hem toe, verbond zijn wonden, terwijl hij daar olie en wijn op goot, zette hem op zijn eigen rijdier, bracht hem naar een herberg en verzorgde hem. Lukas 10:35 En de volgende dag haalde hij twee denaren tevoorschijn, gaf ze aan de herbergier en zei: Verzorg hem, en wat u meer ten koste mocht leggen, zal ik u vergoeden wanneer ik terugkom. (TELOS)

De Samaritaan had medelijden èn kwam te hulp. Het bleef niet bij een gevoel voor het lijden van het slachtoffer.

In het verhaal van de verloren zoon wordt de vader met ontferming bewogen wanneer hij zijn zoon ziet terugkomen.

Lu 15:20 En hij stond op en ging naar zijn vader. Toen hij nu nog veraf was, zag zijn vader hem en werd met ontferming bewogen, en hij liep snel op hem toe, viel hem om de hals en kuste hem innig. Lu 15:21 De zoon nu zei tot hem: Vader, ik heb gezondigd tegen de hemel en voor u, ik ben niet meer waard uw zoon te heten. Lu 15:22 De vader echter zei tot zijn slaven: Haalt vlug het beste kleed tevoorschijn en trekt het hem aan, en doet een ring aan zijn hand en sandalen aan zijn voeten, Lu 15:23 en haalt het gemeste kalf, slacht het en laten wij eten en vrolijk zijn; (TELOS)

Ontferming over armen is lonend.

Spr 19:17 Wie zich ontfermt over de arme, leent uit aan de HEERE. Hij zal hem zijn weldaad vergelden. (HSV)

Zie ook

Barmhartigheid | Kyrie Eleison

Bronnen

Handwoordenboek van Nederlandsche Synoniemen (1908) s.v. Deernis — erbarming — mededoogen — medelijden — ontferming. Tekst hiervan is verwerkt op 27 juni 2018.

Barmhartigheid. Enige tekst hiervan is verwerkt op 27 juni 2018.