Origenes
Origenes (ca. 185 – ca. 254 na Chr.) was een omstreden invloedrijke kerkleraar, bijbelonderzoeker, systematisch theoloog en schrijver in de 3e eeuw. Hij werkte als kerkelijk leraar in Alexandrië (Egypte) en in Caesarea. Hij was betrokken bij de ontwikkelingen in de christelijke kerken van zijn tijd, deed mee aan interne kerkelijke discussies, keerde zich tegen dwalingen en verdedigde het christelijke geloof tegen intellectuele aanvallen van buiten. Hij kreeg te maken met toenemende botsingen met de Romeinse overheid. Hij werd gevangen genomen en gefolterd. Kort na zijn vrijlating is hij gestorven.
Levensloop
Origenes werd in 185 uit Christelijke ouders te Alexandrië geboren. Zijn bijnaam was Adamantius. Onder de leiding van zijn vader Leonidas, die waarschijnlijk rhetor was, en van Clemens Alexandrinus in de catechetenschool, werd hij grondig onderlegd. Reeds als knaap kende hij gehele hoofdstukken van de Heilige Schrift van buiten.
In 202 stierf zijn vader als martelaar. De jeugdige Origenes had hem in de gevangenis nog geschreven, dat hij ter wille van zijn gezin Christus niet verloochenen moest. Origenes had voorliefde voor het martelaarschap en zijn moeder kon hem slechts met moeite weerhouden, toen hij gedurende de vervolging onder de Romeinse keizer Severus het martelaarschap wilde zoeken.
Na de dood van zijn vader zorgde Origenes voor zijn moeder, die als een hulpeloze weduwe met zeven kinderen achterbleef, door les te geven in het Grieks en door het overschrijven van handschriften.
In 203 werd hij, nog maar achttien jaar oud, opvolger van Clemens Alexandrinus, die gevlucht was. Hij studeerde zelf nog met ijver en beoefende de filosofie onder leiding van de Neo-Platonist Ammonios Sakkas. Origenes was goed thuis in de Griekse wijsbegeerte.
Wat kerkhistoricus Eusebius (4e eeuw) verhaalt, dat Origenes zichzelf ontmand had, berust op geen genoegzame gronden. Hij was wel zeer ascetisch aangelegd.
Origenes legde zich ook toe op de studie van het Hebreeuws. Verschillende reizen ondernam hij o.a. naar Rome (211), Arabië, Palestina (215) en Griekenland.
In Palestina werd hij door twee bevriende bisschoppen Theoktistus van Cesarea en Alexander van Jeruzalem tot presbyter gewijd. Zijn eigen bisschop Demetrius gevoelde zich daardoor gekrenkt, riep hem naar Alexandrië terug en liet hem op twee synodes (231 en 232) wegens dwaalleer en verachting van de kerkelijke wetten uit zijn ambt zetten.
Ten tijde van de vijfde vervolging der christenen onder Severus (keizer van 193-211), welke in 202 uitbrak, onderwees Origenes zijn leerlingen zo krachtig in het geloof, dat later velen hun leven voor de christelijke godsdienst hebben overgegeven. Onder dezen waren: de eerste Plutarchus, dan twee mannen, waarschijnlijk gebroeders, Sereni genaamd en Hero. Toen Plutarchus naar de strafplaats werd geleid, om gedood te worden, was Origenes aan zijn zijde om hem te troosten, waarom hij voorzeker door de woedende schare zou doodgeslagen zijn geworden, als de goddelijke Voorzienigheid hem niet had beschermd.
Onder de Romeinse keizer Decius (keizer van 249 tot 251) werd hijzelf gevangen genomen en op 69-jarigen leeftijd, ca. 254 n.C, stierf hij ten gevolge van mishandelingen, hem te Tyrus aangedaan.
 |
Werk en leer
Origenes is een groot geleerde geweest. Hij behoorde tot de Alexandrijnse school. Hij was een inspirerende docent. Het was zijn doel om het geloof tot kennis te verheffen. Hij trachtte de Grieksche wijsheid dienstbaar te stellen aan de Christelijke leer, maar meer dan eens heeft hij de Griekse denkbeelden met een Christelijken tint overgoten en is daardoor van de orthodoxe leer der kerk afgeweken. De Rooms kerk heeft hem evenmin als Clemens Alexandrinus ooit heilig verklaard. Men hield hem altoos voor verdacht.
Origenes was een man van veelzijdige kennis. Hieronymus zegt, dat hij 2000 geschriften naliet. (Daaronder zullen zijn vele brieven wel afzonderlijk geteld zijn.)
Op het gehele gebied der godgeleerdheid heeft hij uitgemunt. Hij was de eerste systematische theoloog.
Op het gebied der tekstkritiek leverde hij zijn Hexapla. Hij moet aan dat werk 27 jaren gearbeid hebben.
Op het gebied der exegese leverde hij verklaringen van moeilijke plaatsen, homiliën en commentaren. Alleen die over Mattheus en Johannes zijn volledig tot ons gekomen. Zijn beide boeken over de opstanding zijn, uitgenomen enkele fragmenten, de Stromata, verloren gegaan. Origenes onderscheidde in elk Schriftwoord drieërlei betekenis: een letterlijke, een zedelijke en een mystieke betekenis.
Op het gebied der dogmatiek, de systematische geloofsleer, schreef hij zijn hoofdwerk Peri Archon, d. i. over de beginselen. Hij nam er vier aan: God, wereld, ziel en Schrift. Dit werk is helaas alleen in Latijnse vertaling door Rufinus tot ons gekomen. In dat werk komt uit, dat Origenes in menig stuk heterodox (onrechtzinnig) was. Hij leerde een tijdloze schepping, het voorbestaan der zielen (pre-existentie), de inkerkering van de ziel in het lichaam. Hij loochende de opstanding van het lichaam en hij leerde de wederherstelling van alle dingen in hun staat voor de zondeval.
Op het gebied der apologetiek heeft hij uitgemunt door zijn beroemd werk tegen de heidense filosoof Celsus, Contra Celsum. Celsus schreef een een fel antichristelijk werk getiteld Het ware woord, dat echter verloren gegaan is en dat alleen nog te kennen is door de aanhalingen en parafraseringen die Origenes ervan geeft.
Op het terrein der ethiek schreef hij ascetische werken, o.a. een opwekking tot het martelaarsschap en over het gebed. Zijn opvolger werd Herakles, die echter niet in alles met zijn grote voorganger instemde.
Enkele werken:
- Over de beginselen (Gr. Peri Archon, Lat. De principiis). Zijn hoofdwerk.
- De oratione
Bronnen
In de eerste versie van dit artikel is tekst verwerkt van J.H. Landwehr, Origenes, in: Christelijke Encyclopaedie voor het Nederlandsche volk. Kampen: J.H. Kok, 1925.
Adrianus Haemstede, Historie der martelaren; Die, om de getuigenis der evangelische waarheid, hun bloed gestort hebben, van Christus onze Zaligmaker af tot het jaar 1655. Amsterdam: 1671. Herziene druk 1881. Online: http://www.iclnet.org/pub/resources/...martelaren.htm. Hieraan is op 8 sept. 2013 enige tekst ontleend en verwerkt.