Pesten

Iemand pesten is iemand treiteren, vervelend plagen, kwellen. Een betrekkelijk machteloze persoon wordt aangevallen, vernederd of buitengesloten door één of meerdere individuen.

Het woord is afgeleid van 'pest' en betekent eigenlijk 'een pest voor iemand zijn’. In het Engels heet pesten 'bullying'. Pesten heeft drie kenmerken:

1. het is opzettelijk;
2. het vindt herhaaldelijk en over een langere periode plaats. In 2018 kwam uit onderzoek naar voren dat 79 procent van de gepeste kinderen al meerdere schooljaren wordt gepest.
3. er is een machtsverschil tussen dader (groep van daders) en slachtoffer.

Pesten en plagen. Pesten kan gezien worden als een vorm van plagen, maar is niet hetzelfde. Bij plagen in de zin van elkaar op speelse wijze prikkelen met grapjes, zijn beide partijen (vrijwel) aan elkaar gelijk. De ene keer doet de een wat, de andere keer de ander. Het kan gebeuren dat de geplaagde het niet prettig vindt, en er kan zelfs ruzie van komen, maar zelfs dan geven beide partijen goed partij. Plagen kan een goedaardig karakter hebben, waarbij beide partijen erom kunnen lachen.

In tegenstelling tot bij plagen is er bij pesten geen gelijkwaardigheid meer. De pesterijen gebeuren (vaak) niet één op één, maar met een hele groep tegen één (soms twee of drie, maar vaak een minderheid). De gepeste kan zich niet goed verweren, en is altijd de sigaar.

Zonde. Pesten is een zonde, zondigen tegen een medemens en tegen diens Maker.

Manieren van pesten. Pesten kan de vorm aannemen van mishandeling, bedreiging en belaging. Pesten gebeurt soms geniepig, nauwelijks zichtbaar. Het vindt vaak plaats in groepen. Er is niet altijd een duidelijk onderscheid te maken tussen de pester en de gepeste en deze rollen kunnen ook omdraaien. Pesten vindt online (cyberpesten, bijvoorbeeld via sociale media op internet) en offline, bijvoorbeeld op het schoolplein of op het werk, plaats.

Uitgelachen worden om je sproeten, in je eentje op het toilet je boterhammetjes opeten, en nooit op een verjaardagsfeestje worden uitgenodigd. Het overkomt jaarlijks zo'n 400.000 kinderen in Nederland. Ze zijn het mikpunt van roddels, kunnen niet goed voor zichzelf opkomen, of voelen zich een puzzelstukje dat nergens tussen past. 

Bron: Icare ledenmagazine, lente 2018, blz. 21.  

Bij volwassenen gaat het meestal om buitensluiting. Iemand mag bijvoorbeeld niet mee uit eten, er wordt geen koffie voor hem of haar gehaald. Iemand 'er uit pesten' is iemand zó treiteren dat hij zijn baan opzegt, verhuist e.d. De Nederlandse wet verplicht werkgevers om iets tegen pesten te doen (anno 2018).

Cijfers. In 2017 was het aantal gepeste leerlingen op de Nederlandse basisscholen ruim 10 procent. In datzelfde jaar zei 5 procent van de middelbare scholieren in Nederland gepest te worden, in 2014 was dat 11 procent. Uit een onderzoek in de periode 2015-2017 onder 8000 kinderen bleek dat 69 procent van de kinderen aangaf niet gepest te worden. In 2010 was sprake van een percentage van 10 á 15% dat gepest wordt, eenzelfde percentage kinderen dat pest, en een kleinere groep van 5 á 7 % die zowel pest als gepest wordt.

Het aantal gepeste volwassenen neemt niet af, maar is (anno 2018) al jaren stabiel. In 2016 bleek dat zo'n 15 procent van de werkende Nederlanders te maken heeft met pestgedrag, dat zijn ruim 1,2 miljoen mensen. Pesten op het werk leidt (anno 2016) tot zeven extra verzuimdagen per slachtoffer per jaar, wat jaarlijks een schadepost van 1,7 miljard euro op voor werkgevers oplevert.

Slachtoffers. Kinderen en jongeren die gepest worden zwijgen erover. Een derde van de gepeste kinderen zegt dit niemand verteld te hebben (anno 2018).

Kinderen voelen zich niet veilig genoeg om erover te praten. Ze durven de juf of meester niet in te lichten, bang om gezien te worden als zielig of als een verklikker. Ze komen er niet voor uit en onderschatten de gevolgen van hun eigen gedrag.

Daders. Sommige pestkoppen onder kinderen zijn berekenend en willen hun positie in de groep verbeteren. Men kan ze berekenende of strategische pestkoppen noemen. Ze kiezen slachtoffers die er toch al een beetje uitliggen. Door de klas geliefde kinderen worden niet gauw gepest. Door hun pestgedrag hopen de daders door een deel van de klas leuk gevonden te worden, populair te worden. Ze zijn uit op status en populariteit. Populaire kinderen zijn vaak dominant en stoer. Door te pesten ben je nadrukkelijk aanwezig in de groep – en dus populair.

Daarnaast kan men pestende slachtoffers onderscheiden, want sommige pestkoppen zijn óók slachtoffer; hun pestgedrag komt eerder voort uit onhandigheid, gemis van bepaalde sociale vaardigheden.

Overige betrokkenen. Pesten blijft vaak ongezien door (andere) medeleerlingen, ouders en leraren. Signalen over pesten worden soms weggeredeneerd en pesten wordt gezien als (onschuldig) plagen. Erkennen dat er gepest wordt is lastig voor alle betrokkenen.

Gevolgen. De gevolgen bij gepesten kunnen ernstig en langdurig zijn: vreesachtigheid, eenzaamheid, neerslachtigheid. Volwassenen die in hun schooltijd gepest zijn denken veelal lager van zichzelf dan mensen die niet zijn gepest. Daarnaast vinden zij het vaak moeilijk om andere mensen te vertrouwen en hebben zij een grotere kans op psychische problemen. Wat de pesters betreft, de kans is groot dat zij, wanneer zij niet gecorrigeerd worden en volwassen zijn geworden, agressie en/of geweld zullen gebruiken om problemen op te lossen.

Aanpak. Scholen zijn verplicht iets tegen pesten te doen, bijvoorbeeld door afspraken te maken over de onderlinge omgang en door een antipest-programma te volgen. Voor ouders wier kind gepest wordt zijn de docent en de schoolleider het eerste aanspreekpunt. Een mogelijke vervolgstap is naar het schoolbestuur. Leraren in Nederland worden (anno 2017) getraind om pestgedrag te herkennen. Kinderen kunnen versterkt worden in een weerbaardheidstraining. Berekenende pestkoppen moeten anders aangepakt worden dan pestende slachtoffers.

Jezus en pesten

De Heer Jezus kan meevoelen met kinderen en volwassenen die gepest worden. Toen hij door de Hoge Raad (Sanhedrin) schuldig de dood schuldig werd bevonden, werd hij, vóórdat hij aan wereldlijke rechter, de stadhouder Pilatus, te worden overgeleverd, door raadsleden bespuwd en geslagen en uitgedaagd.

Mt 26:67 Toen spuwden zij Hem in het gezicht en sloegen Hem met vuisten, Mt 26:68 en zij gaven Hem kaakslagen en zeiden: Profeteer ons, Christus, wie is het die U heeft geslagen? (TELOS)

Hoewel de stadhouder geen kwaad in Jezus vond, leverde hij hem naar de uitdrukkelijke wil van het samengeschoolde volk over om gekruisigd te worden. Vóórdat hij terechtgesteld werd, werd de Heer bespot, gekweld en mishandeld door de hele plaatselijke legerafdeling van de Romeinen.

Mt 27:27 Toen namen de soldaten van de stadhouder Jezus mee in het pretorium en verzamelden tegen Hem de hele legerafdeling. Mt 27:28 En na Hem ontkleed te hebben deden zij Hem een scharlaken mantel om; Mt 27:29 en na een kroon van dorens gevlochten te hebben zetten zij die op zijn hoofd, en een rietstok in zijn rechterhand; en zij vielen op hun knieen voor Hem en bespotten Hem aldus: Gegroet, koning der Joden! Mt 27:30 En zij spuwden op Hem, namen de rietstok en sloegen op zijn hoofd. Mt 27:31 En toen zij Hem hadden bespot, deden zij Hem de mantel af en deden Hem zijn kleren aan; en zij leidden Hem weg om Hem te kruisigen. (TELOS)

Pesten vindt opzettelijk plaats. Dat was ook jegens Jezus het geval. Pesten vindt vaak herhaaldelijk plaats door een groep. De Heer werd door twee groepen, bij twee gelegenheden, bespuwd en geslagen. Dat gebeurde aan het eind van zijn leven op aarde. En tenslotte werd hij gehoond en gesmaad toen hij lijdend aan het kruis hing. Bij twee eerdere gelegenheden wilden mensen hem stenigen (Joh.8:59; 10:31).

Bij pesten is er een machtsverschil tussen de pestkop(pen) en het slachtoffer. Bij de Heer was er niet werkelijk, maar slechts ogenschijnlijk een machtsverschil. Dat hij machtiger was, werd kort betoond toen de menigte van soldaten en tempeldienaren op zijn woord "Ik ben [het]" achterover viel. Bovendien kon hij een beroep doen op de macht van de hemel. "Of meen je dat Ik mijn Vader niet kan bidden en Hij zal Mij dadelijk meer dan twaalf legioenen engelen terzijde stellen?" (Mt 26:53).

Hij echter maakte van zijn macht geen gebruik om zijn tegenstander uit te schakelen. Toen de kaalhoofdige profeet Elisa daarentegen werd bespot door een meute kleine jongens uit Bethel - "Die dreven de spot met hem en zeiden tegen hem: Kaalkop, ga op, kaalkop, ga op!" (2 Kon. 2:23) - vervloekte hij hen in de naam van Jahweh, waarna er twee beren uit het woud kwamen die tweeënveertig van die kinderen verscheurden (vers 24).

De Heer Jezus wist dat hij de smaad en mishandeling moest lijden. Daarom onthield hij zich van represaille en gaf hij zich vrijwillig over in de handen van zondaars. Ook in dit opzicht bleek dat Hij zichzelf ontledigd had.

Flp 2:7 maar Zichzelf ontledigd heeft, de gestalte van een slaaf aannemend, de mensen gelijk wordend. Flp 2:8 En uiterlijk als een mens bevonden heeft Hij Zichzelf vernederd, gehoorzaam wordend tot de dood, ja, tot de kruisdood. (TELOS)

Wie een vreemdeling is geweest, kan meevoelen met de vreemdeling.

Ex 23:9 ... u kent de gemoedsgesteldheid van de vreemdeling, omdat u vreemdelingen bent geweest in het land Egypte.

Wie zelf gepest is, kan meevoelen met de gepeste. De Heer Jezus kan meevoelen en helpen.

Heb 2:18 Want waarin Hijzelf geleden heeft toen Hij verzocht werd, kan Hij hun die verzocht worden te hulp komen. (TELOS)

Jes 53:4 Waarlijk, Hij heeft onze krankheden op Zich genomen, en onze smarten heeft Hij gedragen; doch wij achtten Hem, dat Hij geplaagd, van God geslagen en verdrukt was. Jes 53:5 Maar Hij is om onze overtredingen verwond, om onze ongerechtigheden is Hij verbrijzeld; de straf, die ons den vrede aanbrengt, was op Hem, en door Zijn striemen is ons genezing geworden. (SV)

De slachtoffers van pesten, die zich tot Hem wenden, zal Hij helpen.

Mt 12:20 een geknakt riet zal Hij niet verbreken en een walmende vlaspit zal Hij niet uitblussen, totdat Hij het oordeel uitvoert tot overwinning; (TELOS)

Geschiedenis

2012. In Nederland maken drie tieners, kort na elkaar, een einde aan hun leven omdat ze werden gepest. Het nieuws over deze zelfdodingen brengt pesten hoog op de maatschappelijke en politieke agenda te staan.

2013. In 2013 presenteren de Nederlandse staatssecretaris van Onderwijs en de Kinderombudsman een plan van aanpak met nieuwe maatregelen tegen pesten. Zij constateren dat er veel anti-pestprogramma's zijn, waarvan sommige niet effectief zijn "en sommige kunnen zelfs contraproductief werken. Scholen vinden zelf het wiel vaak opnieuw uit. In het voortgezet onderwijs lijkt nog geen beproefde aanpak voorhanden. Bovendien ontbreekt de systematische toepassing van programma’s. Het plan wil dat (1) erop duidelijk op gewezen wordt dat pesten onaanvaardbaar is en dat scholen en ouders een rol hebben in de aanpak van pesten, (2) ouders en leerlingen, leraren en scholen worden toegerust, (3) scholen worden verplicht pesten aan te pakken en de onderwijsinspectie meer mogelijkheden krijgt om toezicht uit te oefenen en te handhaven. "Wij gaan pesten aanpakken door pestgedrag op scholen beter te monitoren, meer aandacht voor het onderwerp te vragen, de samenwerking tussen scholen, ouders en leerlingen te bevorderen, pilots van anti-pestprogramma’s uit te breiden, de klachtenregeling te verbeteren, leraren beter toe te rusten, scholen te verplichten pesten te voorkomen en aan te pakken en de inspectie een grotere rol te geven."

2014. Een commissie, aangesteld door het Nederlandse ministerie van Onderwijs, concludeert dat van 61 anti-pestprogramma's er maar 9 goed werkten.

2015. In Nederland wordt een wet ingevoerd die scholen verplicht om pestgedrag aan te pakken.

2018. Wetenschappers stellen vast dat van tien veelgebruikte anti-pestprogramma's er vier goed werken. Ze ondervroegen 8000 kinderen; ongeveer 1 op de 14 kinderen zei meerdere keren per week te worden gepest.

Meer informatie

Pesten (gedrag), nl.wikipedia.org

Bronnen

Steeds minder middelbare scholieren gepest, nieuwsbericht op NOS.nl, 17 sept. 2018

Plan van aanpak tegen pesten. Brief van de staatssecretaris van Onderwijs en de Kinderombudsman, 25 maart 2013. Omvang: 8 pagina's.

Pesten (gedrag), nl.wikipedia.org. Enige tekst hiervan, bepaaldelijk betreffende het onderscheid tussen pesten en plagen, is onder wijziging verwerkt op 10 nov. 2018.