Het probleem van het kwaad is misschien wel de moeilijkste kwestie binnen het Christendom. Als God goed is en almachtig, waarom laat Hij dan lijden in de wereld toe? De oplossing van het vraagstuk is gelegen in de wijsheid van God.
Vraagstuk
Het probleem van het kwaad is een vraagstuk dat een mens heel erg kan dwarszitten. Als God, die almachtig is, echt zó veel van ons houd, waarom zijn er dan zoveel problemen als hongersnood, aids, natuurrampen, oorlogen? Waarom laat God dat toe als Hij zo van alle mensen houdt?
Het is een kwestie die christenen erg dwars kan zitten. Ongelovigen kunnen het probleem opwerpen, maar dan lijkt het meer een afweermiddel of dooddoener tegen het geloof, dan een kwestie waarmee ze persoonlijk worstelen en waarop ze een antwoord begeren.
Kwaad en lijden zijn zaken waarmee we als gelovigen dagelijks geconfronteerd worden, tenminste als we het nieuws volgen of in een rampgebied wonen of met de gevolgen van kwaad moeten leven.
Het is ook een moeilijk probleem. Wie heeft er een bevredigend antwoord op? Er is al veel over gedacht en geschreven. Het blijft moeilijk. Als je een algemeen antwoord hanteert, kun je het soms nog niet goed toepassen op een concrete situatie, bijvoorbeeld een kind dat overlijdt aan de gevolgen van kanker.
Hoe komt het dat we het “probleem van het kwaad” hebben? Waarom hebben sommige mensen (christenen) daar meer mee te worstelen dan anderen? Het probleem ontstaat bijvoorbeeld doordat we de volgende redenering hebben:
God heeft alle mensen lief.
Als iemand de ander liefheeft, doet hij de ander goed en geen kwaad, als het in zijn vermogen ligt.
God heeft de macht om alle mensen goed te doen en het kwaad te voorkomen of weg te nemen.
Conclusie: God doet alle mensen goed.
Een ander goed doen houdt in hem of haar voor alle kwaad behoeden, zover het in je macht ligt.
Conclusie: God behoedt ons voor alle kwaad.
Echter, in feite treft het kwade ons allen.
Antwoord
Logische verdediging. De logische verdediging laat de redenen die God heeft om kwaad toe te laten buiten beschouwing (omdat wij ze niet kennen) en tracht alleen aan te tonen dat er geen tegenspraak, geen logische tegenstelling is tussen het bestaan van kwaad en het bestaan van God, die heilig is, algoed, alwetend en almachtig.[1]
Alvin Plantinga heeft een verdediging op grond van de vrije wil geformuleerd[2]. Hij stelt dat God niet iets kan dat logisch onmogelijk is. Hij kan logisch onmogelijk veroorzaken dat ik vrijwillig iets doe. Als Hij de óórzaak is dat ik bijvoorbeeld 100 euro aan mijn kerk geef, dan is mijn gift niet uit vrije wil gedaan. Wilsvrijheid sluit de logische mogelijkheid in om iets verkeerds te doen.
Iemand kan toestemmen dat het logisch denkbaar is dat er, ondanks het kwaad in de wereld, nochtans een goede, almachtige God bestaat, maar dat het kwaad het onwaarschijnlijk maakt dat er zo'n God bestaat. Een gelovige kan daarop antwoorden dat hij de redenen van God niet kent, maar het kwaad maakt het niet onwaarschijnlijk dat God een reden heeft om het kwaad toe te laten.[2]
Theodicee. Een antwoord op de vraag "Waarom laat God het kwaad toe?" dat God rechtvaardigt, wordt een theodicee genoemd. Anders gezegd, een theodicee is een algemene verstandelijke oplossing of verklaring voor het probleem van het kwaad in de wereld, die (goede) redenen opgeeft die God zou hebben om het kwaad toe te laten.
Bij het nadenken over het probleem van het kwaad moeten wij niet in de eerste plaats naar God kijken, maar naar onszelf. Hoeveel ellende is er niet te wijten aan ons mensen, hoeveel lijden niet een gevolg van menselijke dwalingen, boze begeerten, verkeerde beslissingen en handelingen. Wij mensen hebben het lijden in de wereld gebracht en elkaar leed berokkend.
Om in de buurt van een antwoord te geraken, moeten wij van het volgende uitgaan:
De zonde. Het onheil (kwaad, ellende) is door de zonde van de eerste mensen in de wereld gekomen. De aarde ligt onder een vloek.
Keuzevrijheid. Wij mensen zijn vrije wezens, we kunnen kiezen. Zo kiezen we helaas ook om anderen kwaad te doen: diefstal, aanranding, moord, terrorisme, abortus, oorlog. God heeft ons die vrijheid gegeven en staat toe dat wij die vrijheid misbruiken.
Gevolgen van onverstand. Voorbeeld: roken is onverstandig en kan de oorzaak worden van longkanker of longemfyseem.
Adolf Eichmann wandelend in de binnenplaats van de Ayalongevangenis in Israël, 1961.Gevolgen van onze zonden. De mens zondigt met alle gevolgen van dien, gevolgen die God niet altijd wegneemt. Voorbeeld: (1) een dief wordt gepakt en krijgt gevangenisstraf; (2) een losbandig seksueel gedrag met als gevolg een geslachtsziekte of een andere ziekte (bijvoorbeeld Aids); (3) hongersnood als gevolg van een burgeroorlog.
De ernst van onze zondestaat inzien. Oorlogen en massamoorden bewijzen hoe verdorven, hoe zondig de mens is; ze houden ons een spiegel voor. De Holocaust, de stelselmatige massamoord op Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog, is daarvan een verschrikkelijk bewijs. Adolf Eichmann was medeverantwoordelijk voor de massamoord op de Joden. Hij werd in 1961 in Israël, dat hem in Argentinië had opgepakt, terechtgesteld. Een Joodse man die Eichmann tijdens diens proces in de ogen had gezien, schreef in zijn memoiries: "ik besefte, toen ik Eichmann zag, dat Eichmann in ieder van ons is"[3]. Onderzoekers hebben ontdekt dat mensen die een volkerenmoord (mede) bedreven hebben 'gewone mensen' waren[3].
God straft soms in dit leven al. Soms laat Hij ellende gebeuren als straf (vergelding of tuchtiging). Voorbeeld: Het volk Israël had soms te kampen met droogte als straf op de boosheid van de Israëlieten, Ps. 107:34. God zond het Assyrische leger om de tien stammen van Israël te straffen, en het Babylonische leger om de twee stammen (Juda en Benjamin) te straffen. Het zenden of laten gebeuren van ellende als straf doet Hij overigens niet van harte, want Hij heeft geen lust in het kwaad, juist omdat Hij liefdevol is.
Duivel. Er zijn geestelijke machten (satan, demonen) die schade berokkenen, ook vandaag de dag.
God laat niet àlles toe. God laat in zijn liefde niet alle ellende toe, hij staat niet alles toe. Hij laat deze of gene ellende toe en voorkomt andere ellende. Bij deze mens kan hij een aanrijding toelaten, bij een andere mens voorkomen. Stefanus werd gestenigd, doch Petrus werd uit de gevangenis door een engel bevrijd. Hij liet ziekte toe, doch heeft het menselijk lichaam ook begiftigd met een wonderlijk afweersysteem, dat veel ziektekiemen, oorzaken van kwaad (kwalen, ziekten), effectief bestrijdt. Hij liet toe dat miljoenen Joden werden gedood door het Nazi-regiem, maar liet niet toe dat de Nazi's hun plan om alle Joden uit te roeien, voltooiden. Duitsland werd zwaar gebombardeerd, verslagen, en Joden en andere gevangenen werden bevrijd uit concentratiekampen. Nazi-misdadigers werden gestraft.
God lijdt. God ondergaat zelf smart. Het smartte hem aan zijn hart toen hij zag hoezeer de mensen zondigden. Bovendien, de Zoon van God is mens geworden en heeft geestelijk en lichamelijk erg geleden. Hij heeft Zichzelf niet buiten de gevolgen van het kwaad gehouden, maar Zich als mens eraan blootgesteld.
God laat zijn kinderen lijden. Een van de ernstigste schendingen van de mensenrechten in deze wereld is het lijden van de christenen om hun geloof.
Ten goede. God doet alle dingen ten goede meewerken voor hen die Hem liefhebben. Anders gezegd, hij maakt er iets goeds uit. Uit en door ellende heen weet hij geluk te scheppen. Een simpel alledaags voorbeeld ter verduidelijking. Een vader neemt zijn zoontje mee voor een vaccinatie. Het kind brult. Het is te jong om dingen te begrijpen. Op de plaats van de injectie ontstaat een reactie, een rode plek of zwelling. Het kind huilt, het lichaam wordt beschadigd. Later is het kind dankbaar als het beseft: Het was zorg van mijn ouders.
Onze onwetendheid. We weten meestal niet tot welk goed (welk doel) God dingen laat gebeuren. Misschien wil hij ons iets leren, ons karakter vormen, iets door ons voor anderen doen. Jes 55:8 Want Mijn gedachten zijn niet uw gedachten, en uw wegen zijn niet Mijn wegen, spreekt de HEERE.Jes 55:9 Want [zoals] de hemel hoger is dan de aarde, zo zijn Mijn wegen hoger dan uw wegen en Mijn gedachten dan uw gedachten. (HSV)
Onheil niet altoos. De wereld blijft niet eeuwig een toneel van geluk en onheil, van blijdschap en verdriet, van leven en dood, geboorte en sterven, welkom heten en en afscheid nemen. Deze wereld is tijdelijk. Er komt een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, dat zegt de Bijbel. Christenen mogen geloven dat ze eens een nieuw lichaam krijgen dat niet meer kan sterven of ziek worden. In het vrederijk zal de Heer Jezus als de vredevorst de oorlogen doen ophouden.
God zal rechtvaardig blijken.
De oplossing van het vraagstuk van het kwaad is de wijsheid van God. Hij laat in Zijn wijsheid de mensen, die vrije wezens zijn, vrij om goed én kwaad te doen, Hem te gehoorzamen of Hem ongehoorzaam te zijn. Hij geeft Zijn tegenstanders de duivel en diens engelen enige vrijheid van bewegen en handelen. Hij laat natuurrampen toe. Intussen doet Hij alle dingen meewerken ten goede voor wie Hem liefhebben. Hij werkt aan de afschaffing van de zonde in de schepping. Hij zal gerechtvaardigd worden, Zijn gerechtigheid en Zijn wijsheid zullen verheerlijkt worden.
Dit zijn algemene uitgangspunten. De toepassing op concrete vormen van kwaad is altijd moeilijk, omdat het kwaad niet alleen verstandelijke vragen oproept, maar ook emotionele en soms existentiële. Op de vraag “en die tsunami daar dan?” kan men geen bevredigend sluitend antwoord geven. In zo’n geval kan men maar het beste vasthouden aan de waarheden uit Gods woord en luisteren naar christenen die in het rampgebied wonen en van hen vernemen hoe zij met de ramp omgaan.
↑De Amerikaanse christenfilosoof Alvin Plantinga maakt onderscheid tussen de theodicee en de (logische) verdediging inzake het probleem van het kwaad en het bestaan van God. Zie Alvin Plantinga - Does Evil Disprove God? Youtube.com: Closer to Truth, 10 nov. 2014. Duur: 4 min.
_-_Nazi_war_criminal_Adolf_Eichmann_walking_in_yard_of_his_cell_in_Ramle_prison.jpg)