Wijsheid (apocrief)

Wijsheid (Latijn: Sapientia), ook wel het Boek der Wijsheid of Wijsheid van Salomo genoemd, is een apocrief boek dat in de oude Griekse vertaling van de Bijbel (Septuagint) voorkomt, maar niet in de canonieke Hebreeuwse Bijbel (Oude Testament).

Apocrief

De protestanten beschouwen het boek als apocrief. Daarentegen beschouwen de katholieke en oosters-orthodoxe kerken het als gezaghebbend, ze rekenen het 'in tweede instantie' tot de canon: een deuterocanoniek geschrift. Het boek wordt in de Canon van Muratori genoemd; kennelijk hebben sommigen het ook wel bij het Nieuwe Testament gerekend.

Tijd, plaats, schrijver

Het boek is geschreven tussen 50 v. Chr. en 30 na Chr, waarschijnlijk te Alexandrië. De schrijver, die we niet kennen, was dus waarschijnlijk een stadsgenoot en een tijdgenoot van de hellenistische joodse Philo. Het boek is door en door joods, maar laat duidelijk hellenistische invloeden zien.

Zonder de naam 'Salomo' te noemen suggereert het boek door die koning, de meest wijze ooit, geschreven te zijn. Dat was in de wijsheidsliteratuur een bekende stijlfiguur. Overigens wordt van geen enkele Bijbelse figuur de naam genoemd.

Filosofie

In het boek lijkt gezinspeeld te worden op de filosofie; met name op de Griekse filosofie van de Stoa. In hoofdstuk 1 bijvoorbeeld, wordt de goddelijke geest (pneuma) die volgens deze filosofie alles doordrenkte, vereenzelvigd met Gods geest.

In 2:2-4 wordt het wereldbeeld van de Griekse filosoof Epicurus beschreven. Vers 6-9 geeft echter geen eerlijk beeld van de ideeën van deze invloedrijke filosoof.

In 19:19-22 wordt de term elementen gebruikt, een term die in gebruik was bij Pythagoras en in de Stoa een belangrijke rol speelde. De verwijzing naar muziekinstrumenten doet eveneens denken aan Pythagoras.

Poëzie

Hoewel geschreven in het Grieks, heeft het boek meer Hebreeuwse dan Grieks poëziekenmerken. (In de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004 zijn ze nauwelijks zichtbaar). Een geval van de stijlfiguur parallellisme:

Wijsheid 2:23 God heeft de mens immers geschapen voor een onvergankelijk leven en Hij heeft hem tot een beeld van zijn eigen eeuwigheid gemaakt, (WV95)

Een geval van de stijlfiguur inclusio is het woord 'gerechtigheid' in 1:1, 15:

Wijsheid 1:1 HEBT de gerechtigheid lief, gij, die de aarde richt; hebt van de Here een goed gevoelen en zoekt hem in eenvoudigheid des harten. (SV)

Wijsheid 1:15 Gerechtigheid is onsterfelijk. (SV)

Griekse stijlelementen zijn bijvoorbeeld de kettingredenering in 6:17-20 en de uitgewerkte vergelijkingen in 5:10,11.

Thema: wijsheid

Het boek Wijsheid maakt deel uit van de wijsheidsliteratuur, evenals het apocriefe Wijsheid van Jezus Sirach. Ook enkele boeken uit de Bijbel hebben het karakter van wijsheidsliteratuur: Spreuken, Job, Prediker. Het boek Wijsheid is geen spreekwoordenverzameling, maar heeft meer het karakter van een onderwijzing, zoals Prediker en de eerste 9 hoofdstukken van Spreuken. De lezers (hoorders) worden als koningen aangesproken, naar het schijnt door de zeer wijze koning Salomo. Er wordt betoogt dat het jodendom veel voortreffelijker is dan de heidense cultuur waar de joden in leven.

Inhoud

I. Wijsheid 1:1 - 6:21

A: Appèl op de machthebbers om rechtvaardig te handelen (1:1-1:15)
B: de goddeloze aan het woord. (1:16-2:20)
X: Drie manieren om rechtvaardig te leven en drie manieren om goddeloos te leven. (3:1-4:19)
B': De goddelozen ondergaan hun straf (4:20-5:23)
A': Oproep tot de heersers om wijsheid te zoeken (6:1-21)

II. Wijsheid 6:22-10:21

Zonder zijn naam te noemen krijgt Salomo het woord; wijsheid krijg je van God, zo vertelt hij (6:22-7:22)
De Wijsheid neemt zelf het woord (7:22-8:1)
Verliefd op vrouwe Wijsheid (8:2-16)
Een gebed (8:17-9:17)
De wijsheid bracht uitredding (9:18-10:1). Zonder hun naam te noemen worden Adam, Kaïn, Noach, Toren van Babel, Abraham, Lot, Jakob, Jozef en de Uittocht uit Egypte beschreven.

III. Wijsheid 11:1- 19:21

Zeven vergelijkingen tussen Egypte en de Israëlieten:

Israël kreeg water in de woestijn, het Nijlwater werd bloed (11:1-14)
God zond Israël kwartels als voedsel; Egypte en Kanaän werden voor hun afgoderij gestraft met ongedierte. (11:5-16:4)
Israël werd genezen van de beet van vurige slangen; Egypte stierf door de sprinkhanen- en de steekvliegenplaag. (16:5-14)
Voor Egypte viel hagel uit de hemel, voor Israël Manna (16:15-17:1)
Egypte zat drie dagen in duisternis; Israël had in de woestijn 's nachts het licht van de vuurkolom. (17:1-18:4)
Egypte verloor alle eerstgeborenen; Aäron (ongenoemd) komt bij de opstand van Korach tussenbeide en beëindigt zo het oordeel.
Israël trok door de Rietzee, Farao kwam om (19:1-21).

Meer informatie

Het Boek der Wijsheid in de Statenvertaling.

Bron

Wijsheid (van Salomo), op: nl.wikipedia.org. Tekst hiervan is onder wijziging verwerkt op 8 aug. 2022.