Kerkgeschiedenis der middeleeuwen

De kerkgeschiedenis der middeleeuwen beslaat de periode van 590 - 1517 n.C.: van Gregorius I tot de Reformatie.

Deze periode is het tweede hoofddeel van de kerkgeschiedenis.

In de Middeleeuwen zien we eerst, hoe de kerk de Germaanse volken in haar schoot opneemt. Onder die volken bemerken wij een sterke begeerte om te hebben één grote staats­kerk. Bij de pausen bemerken wij omgekeerd de neiging om te heersen over de kerk. Zij wilden een kerkstaat (strijd tussen keizer en paus). De éne Katholieke kerk scheurde in twee delen. In de Oosterse kerk was een streven naar caesaropapie, in de Westerse een begeerte naar hierarchie.

Naast het pausdom ontwikkelt zich het mon­nikenwezen, en het waren vooral de bedelmon­niken, die een macht schiepen van verstrekkende gevolgen. In de kerk ontwikkelt zich het dogma onder de stuwkracht der scholen (Scholastiek). De rechten van het hart zoeken een weg in de Mystiek. Tenslotte bemerken wij aan het einde van dit tijdperk een begeerte naar Reformatie, hetzij door de kerk zelf op haar reformatorische concilies, hetzij door afzonderlijke secten of personen (Hus, Wyclif enz.). 

Deze tijd kan in drie tijdvakken worden verdeeld: 

1. 590 - 1073: Het ontstaan van de Romaans-Germaanse kerk.
    Van het jaar 590 tot Gregorius VII (1073 n.C.)
2. 1073 - 1294: De bloeitijd van de pauselijke kerk
    Van Gregorius VII (1073 n.C.) tot Bonifacius VIII (1294 n.C.)
3. 1294 - 1517: Het verval van de pauselijke kerk. 
    Van Bonifacius VIII (1294 n.C.) tot de Reformatie (1517 n.C.)

590 - 1073: het ontstaan van de Romaans-Germaanse kerk

Het eerste tijdvak van de middeleeuwse kerkgeschiedenis loopt van het het jaar 590 tot Gregorius VII (1073). Dan ontstaat de Romaans-Germaanse kerk. Tijdtafel van gebeurtenissen:

596. Paus Gregorius stuurt 40 missionarissen, met aan het hoofd Augustisnus, naar de Angelsaksers in Zuid-Engeland.
622. De Hidjra (= vlucht) van Mohammed; markeert begin van de Islamitische jaartelling
636. Isidoris van Sevilla gestorven.
637. Omar verovert Jeruzalem.
638. Monotheletische Ekthesis van Heraclius.
650. Omstreeks deze tijd beëindigen de Langobarden hun veroveringen.
664. Synode te Streanes-Halch.
677. Wilfried onder de Friezen.
680. Willibrord onder de Friezen.
692. Zesde oecumenische concilie te Constantinopel.

711. De Saracenen veroveren Spanje.
716. Bonifatius naar de Friezen.
717-741. Leo III, de Isauriër.
718. Bonifatius in Rome.
722. Bonifatius in Thüringen en Hessen
723. Bonifatius voor de tweede maal in Rome. Hij legt de eed af.
724. De dondereik te Geismar valt.
726. Leo's eerste edict tegen de beelden.
730. Leo's tweede edict tegen de beelden.
732. Bonifatius aartsbisschop geworden. — Slag bij Poitiers: Karel Martel bezorgt de Arabieren een nederlaag en verhindert hen zodoende vanuit Spanje verder Europa binnen te dringen. 
739. Willibrord gestorven.
741-745. Constantinus Copronymus keizer.
745. Bonifatius aartsbisschop te Mainz.
754. Paus Stephanus II gaat naar het Frankenland en vraagt koning Pepijn om hulp tegen de Langobarden. Hij benoemt hem tot 'beschermheer van Rome'.
755. Bonifatius gestorven.
768-814. Karel de Grote, koning der Franken.
772-804. Karel de Grote voert meer dan 30 jaar oorlog tegen de Saksen. Met geweld laat hij ze het christelijk geloof aannemen.
772. Karel vernietigt de Saksische Eresburg en een heidens heiligdom, de Irminzuilen
774. Karel komt met Pasen als pelgrim naar Rome. Hij wordt er als nieuwe buur en vriend begroet. Paus Hadrianus I maakt hem tot 'beschermheer van Rome'. — De Langobarden proberen opnieuw geheel Italië te onderwerpen. De paus roept de hulp van Karel in. Deze overwint de Langobarden en maakt van Noord-Italië een provincie van het Frankische rijk.
775. Karels schenking aan de stoel van Petrus.. 
778. De Saksische stamvorsten Widukind en Alboïn roepen opnieuw op tot verzet tegen de Franken. Ze vernielen kerken en boerderijen.
782. Saksen binden opnieuw de strijd aan tegen de Franken. Daarop laat Karel 4 tot 5 duizend Saksen terechtstellen. 
785. De Saksische stamvorst Widukind laat zich dopen.
787. Zevende oecumenisch concilie te Nicea.

800. Leo III kroont, in de kersttijd, Karel de Grote te Rome tot keizer.
801-865. Ansgar "de Apostel van het Noorden".
809. Concilie te Aken over het "filioque".
813-820. Leo de Armeniër, keizer.
814. Op 28 januari sterft keizer Karel de Grote, met de woorden "In uw handen, Heer, beveel ik mijn geest". 
ca. 830. Verschijning van Heliand (= 'Heiland'), dat in de Duits de belangrijkste delen van de Bijbel verhaalt.
833. Stichting van het aartsbisdom Hamburg.
844. Avondmaalsstrijd van Paschasius.
847. Hamburg-Bremen, aartsbisdom.
848. Synode te Mainz tegen Gottschalk.
851-852. Pseudo-Isidorische decretalen.
853. Synode te Quiersy.
858-867. Paus Nicolaas I.
858. Photius, patriarch van Constantinopel.
863. CyrilIus en Methodius in Moravië.
869. Achtste oecumenisch concilie te Constantinopel. (Latijns concilie).
879. Achtste oecumenisch concilie te Constantinopel. (Grieks concilie).

910. Bemo sticht het klooster te Clugny.
936-973. Otto I, keizer.
942. Odo van Clugny, stichter der Cluniacenser-congregatie.
957. Olga in Constantinopel.
962. Otto I te Rome gekroond.
1039-1056. Hendrik III, keizer.
1046. Synode te Sutri.
1054. Scheiding van de Oosterse en Westerse kerk.
1056-1106. Hendrik IV, keizer.
1059. Nicolaas II draagt de verkiezing van de paus op aan het college van kardinalen.
1073-1085. Paus Gregorius VII.

1073 - 1294: de bloeitijd van de pauselijke kerk

Het tweede tijdvak van de middeleeuwse kerkgeschiedenis loopt van Gregorius VII (1073 n.C.) tot Bonifacius VIII (1294 n.C.). Het is de bloeitijd van de pauselijke kerk. Tijdtafel van gebeurtenissen:

1075. De investituur-wet.
1077. Hendrik IV te Canossa.
1079. Berengarius van Tours bezweert de transsubstantiatie-leer te Rome.
1094. Synode te Clermont.
1096. Eerste kruistocht.
1098. Robert van Citeaux sticht de Cisterciënserorde.
1099. Jeruzalem veroverd.

1109. Anselmus gestorven.
1118. De orde der Tempelheren gesticht.
1121. Norbert sticht de orde der Praemonstratensers.
1122. Het concordaat van Worms.
1123. Negende oecumenisch concilie (1e lateraanse).
1139. Tiende oecumenisch concilie (2e lateraanse).
1141. De synode te Sens veroordeelt de geschriften van Abaelard.
1142. Abaelard gestorven.
1146. Edessa gevallen.
1147. Tweede kruistocht.
1153. Bernard v. Clairvaux gestorven.
1155. Arnold van Brescia terechtgesteld.
1157. Invoering van het Christendom in Finland
1164. Petrus Lombardus gestorven.
1170. Thomas Becket vermoord.
1177. Stichting van de vereniging der "Pauperes de Lugduno".
1179. Elfde oecumenisch concilie (3e lateraanse concilie).
1180. Lambert le Béghe sticht het eerste Begijnenhuis te Luik.
1187. Saladin verovert Jeruzalem. 
1189. Derde kruistocht.
1190. Stichting van de Duitse ridderorde.
1198-1216. Innocentius III, paus.

1202. Joachim van Floris gestorven.
1209-1229. De kruistocht tegen de Albigenzen.
1209. Eerste optreden van Franciscus v. Assisi.
1215. Twaalfde oecumenisch concilie (4e lateraanse concilie).
1216. Erkenning van de Dominicaner orde.
1217. Vierde kruistocht.
1218. Convent van de Waldenzen te Bergamo.
1216. Erkenning van de Franciscaner orde.
1226. Franciscus v. Assisi gestorven.
1228. Vijfde kruistocht.
1232. Instelling van de inquisitie.
1235. Dertiende oecumenisch concilie (le Lyonsche).
1248. Zesde kruistocht.
1257. Stichting van de Sorbonne.
1270. Zevende kruistocht.
1274. Veertiende oecumenisch concilie (2e Lyonse). Thomas v. Aquino en Bonaventura gestorven.
1291. De val van Acco.
1294. Roger Baco gestorven.

1294 - 1517: het verval van de pauselijke kerk.

Van Bonifacius VIII (1294 n.C.) tot de Reformatie (1517 n.C.) zien wij het verval van de pauselijke kerk. Tijdtafel van gebeurtenissen:

1294-1303. Bonifacius VIII, paus.
1296. De bul "Clericis laïcos".

1302. De bul "Unam Sanctam".
1308. Duns Scotus gestorven.
1309-1377. Residentie van de pausen te Avignon (70-jarige ballingschap).
1311-1312. Vijftiende oecumenisch concilie te Vienne.
1315. Raymond Lullus gestorven.
1322. Verdeeldheid onder de Franciscanen.
1327. Meester Eckart gestorven.
1337. Pogingen tot vereniging van het Westen en het Oosten te Avignon (Barlaäm);
1348. Stichting van de Universiteit te Praag.
1348-1350. De zwarte dood. Flagellanten.
1361. Johann Tauler gestorven.
1366. Hendrik Suzo gestorven.
1377. Terugkeer van de curie naar Rome.
1378-1417. Pauselijk schisma.
1380. Catharina van Siëna.
1384. Wyclif gestorven. Gerard Groot gestorven.

1400. Flores Radewijnsz gestorven
1402. Hus wordt prediker aan de Betlehemskapel te Praag.
1409. Algemeen concilie te Pisa.
1413. De ban wordt over Hus uitgesproken.
1414-1418. Zestiende oecumenisch concilie te Constanz.
1415. Hus verbrand.
1416. Hieronymus van Praag verbrand.
1420. Calixtijners en Taborieten.
1424. Ziska gestorven.
1425. Peter d' Ailly gestorven.
1429. Gerson gestorven.
1431-1449. Zeventiende oecumenisch concilie te Basel.
1433. Bazelse compactaten.
1434. Nederlaag van de Hussieten.
1439. Unie-concilie te Florence.
1453. De val van Constantinopel.
1471. Thomas van Kempen gestorven.
1485. Rudolf Agricola gestorven.
1489. Wessel Gansfoort gestorven.
1498. Savonarola verbrand.
1512-1517. Achttiende oecumenisch concilie (5e lateraanse).
1513-1521. Paus Leo X.

Bronnen

J.H. Landwehr, Handboek der Kerkgeschiedenis. Vier delen. Kampen: J.H. Kok, 1922, 2e druk. Tekst hieruit is verwerkt op 10 juli 2015.

H.P. Hoffmann, G.A.N. Andries, D.A.M. Timmermans, J.B. Uytterhoeven, De geschiedenis van het christendom voor jonge mensen verhaald en getekend (Orbis en Orion Uitgevers N.V., 1982), deel 4: De tijd van de volksverhuizingen.