Kerkgeschiedenis der middeleeuwen

De kerkgeschiedenis der middeleeuwen beslaat de periode van 590 - 1517 n.C.: van Gregorius I tot de Reformatie.

Deze periode is het tweede hoofddeel van de kerkgeschiedenis.

In de Middeleeuwen zien we eerst, hoe de kerk de Germaanse volken in haar schoot opneemt. Onder die volken bemerken wij een sterke begeerte om te hebben één grote staats­kerk. Bij de pausen bemerken wij omgekeerd de neiging om te heersen over de kerk. Zij wilden een kerkstaat (strijd tussen keizer en paus). De éne Katholieke kerk scheurde in twee delen. In de Oosterse kerk was een streven naar caesaropapie, in de Westerse een begeerte naar hierarchie.

Naast het pausdom ontwikkelt zich het mon­nikenwezen, en het waren vooral de bedelmon­niken, die een macht schiepen van verstrekkende gevolgen. In de kerk ontwikkelt zich het dogma onder de stuwkracht der scholen (Scholastiek). De rechten van het hart zoeken een weg in de Mystiek. Tenslotte bemerken wij aan het einde van dit tijdperk een begeerte naar Reformatie, hetzij door de kerk zelf op haar reformatorische concilies, hetzij door afzonderlijke secten of personen (Hus, Wyclif enz.). 

Deze tijd kan in drie tijdvakken worden verdeeld: 

1. 590 - 1073: Het ontstaan van de Romaans-Germaanse kerk.
    Van het jaar 590 tot Gregorius VII (1073 n.C.)
2. 1073 - 1294: De bloeitijd van de pauselijke kerk
    Van Gregorius VII (1073 n.C.) tot Bonifacius VIII (1294 n.C.)
3. 1294 - 1517: Het verval van de pauselijke kerk. 
    Van Bonifacius VIII (1294 n.C.) tot de Reformatie (1517 n.C.)

590 - 1073: het ontstaan van de Romaans-Germaanse kerk

Het eerste tijdvak van de middeleeuwse kerkgeschiedenis loopt van het het jaar 590 tot Gregorius VII (1073). Dan ontstaat de Romaans-Germaanse kerk. Tijdtafel van gebeurtenissen:

596. Paus Gregorius stuurt 40 missionarissen, met aan het hoofd Augustisnus, naar de Angelsaksers in Zuid-Engeland.
622. De Hidjra (= vlucht) van Mohammed; markeert begin van de Islamitische jaartelling
636. Isidoris van Sevilla gestorven.
637. Omar verovert Jeruzalem.
638. Monotheletische Ekthesis van Heraclius.
650. Omstreeks deze tijd beëindigen de Langobarden hun veroveringen.
664. Synode te Streanes-Halch.
677. Wilfried onder de Friezen.
680. Willibrord onder de Friezen.
692. Zesde oecumenische concilie te Constantinopel.

711. De Saracenen veroveren Spanje.

716. Bonifatius naar de Friezen.

717-741. Leo III, de Isauriër.

718. Bonifatius in Rome. — De Westgoot Pelayo overwint een Arabisch leger.

722. Bonifatius in Thüringen en Hessen

723. Bonifatius voor de tweede maal in Rome. Hij legt de eed af.

724. De dondereik te Geismar valt.

726. Leo's eerste edict tegen de beelden.

730. Leo's tweede edict tegen de beelden.

732. Bonifatius aartsbisschop geworden. — Slag bij Poitiers: Karel Martel bezorgt de Arabieren een nederlaag en verhindert hen zodoende vanuit Spanje verder Europa binnen te dringen.

739. Willibrord gestorven.

741-745. Constantinus Copronymus keizer.

745. Bonifatius aartsbisschop te Mainz.

754. Paus Stephanus II gaat naar het Frankenland en vraagt koning Pepijn om hulp tegen de Langobarden. Hij benoemt hem tot 'beschermheer van Rome'.

755. Bonifatius gestorven.

768-814. Karel de Grote, koning der Franken.

772-804. Karel de Grote voert meer dan 30 jaar oorlog tegen de Saksen. Met geweld laat hij ze het christelijk geloof aannemen.

772. Karel vernietigt de Saksische Eresburg en een heidens heiligdom, de Irminzuilen

774. Karel komt met Pasen als pelgrim naar Rome. Hij wordt er als nieuwe buur en vriend begroet. Paus Hadrianus I maakt hem tot 'beschermheer van Rome'. — De Langobarden proberen opnieuw geheel Italië te onderwerpen. De paus roept de hulp van Karel in. Deze overwint de Langobarden en maakt van Noord-Italië een provincie van het Frankische rijk.

775. Karels schenking aan de stoel van Petrus..

778. De Saksische stamvorsten Widukind en Alboïn roepen opnieuw op tot verzet tegen de Franken. Ze vernielen kerken en boerderijen. — In Spanje worden de Franken door de Arabieren verslagen.

782. Saksen binden opnieuw de strijd aan tegen de Franken. Daarop laat Karel 4 tot 5 duizend Saksen terechtstellen.

785. De Saksische stamvorst Widukind laat zich dopen.

787. Zevende oecumenisch concilie te Nicea.

790. De Vikingen, een zeevaardersvolk, beginnen onrust te brengen in vele landen.

800. Leo III kroont, in de kersttijd, Karel de Grote te Rome tot keizer.

801-865. Ansgar "de Apostel van het Noorden".

809. Concilie te Aken over het "filioque".

813-820. Leo de Armeniër, keizer.

814. Op 28 januari sterft keizer Karel de Grote, met de woorden "In uw handen, Heer, beveel ik mijn geest".

826. De Deens koning Harald I laat zich samen met nog 400 Denen in Mainz dopen. De koning vraagt meer missionarissen te sturen. De monnik Anscharius begint met het missiewerk in Scandinavië.

ca. 830. Verschijning van Heliand (= 'Heiland'), dat in de Duits de belangrijkste delen van de Bijbel verhaalt.

830. De Arabieren beginnen Sicilië te veroveren.

833. Stichting van het aartsbisdom Hamburg.

841. De moslims bezetten de havenstad Bari.

842. De Langobarden koning van Benevento roept de moslims te hulp in zijn strijd tegen Salerno.

843. Verdrag van Verdun: het rijk der Franken wordt verdeeld onder de drie nog levende zonen van Lodewijk de Vrome.

844. Avondmaalsstrijd van Paschasius.

845. In Hamburg vernielen plunderende Vinkingen het missiecentrum dat gericht is op de missionering van Scandinavië

846. De moslims plunderen Rome, onder meer de Sint-Pieterskerk en de Sint-Pauluskerk.

847. Hamburg-Bremen, aartsbisdom.

848. Synode te Mainz tegen Gottschalk.

851-852. Pseudo-Isidorische decretalen.

853. Synode te Quiersy.

858-867. Paus Nicolaas I.

858. Photius, patriarch van Constantinopel.

ca. 860. De Griekse missionarissen Cyrillus en Methodius prediken aan de Chazaren aan de Zwarte Zee de goede boodschap van Jezus.

863. Cyrillus en Methodius in Moravië.

865. Missionaris Anscharius, die missiewerk heeft verricht in Denemarken en Zweden, ontslaapt.

866. De Vikingen beginnen met de verovering van Engeland. — Boris, de vorst der Bulgaren, vraagt in Rome of ze geen missionarissen willen sturen.

869. Op 14 febr. ontslaapt de zendeling Cyrillus, amper 42 jaar oud. — Achtste oecumenisch concilie te Constantinopel. (Latijns concilie).

870. De Moravische vorst Rostislav wordt opgevolgd door vorst Svatopluk.

876. De moslims trekken al plunderend door Italië.

878. De Angelsaksische koning Alfred verslaat de Vinkingen (Deens indringers) nabij Edington.

879. Achtste oecumenisch concilie te Constantinopel. (Grieks concilie).

880. Het middelste rijk behoort reeds volledig tot het oostelijk deel.

884. De moslims verwoesten het klooster Monte Cassino.

885-891. Paus Stephanus V.

885. Koning Alfred herovert Londen op de Vinkingen. — De zendeling Methodius ontslaapt en wordt in Moravië begraven.

896. Begin van de keizerloze tijd.

910. Bemo sticht het klooster te Clugny.

936-973. Otto I, keizer.

916. De Moslims worden in Italië verslagen door troepen van de keizer in Konstantinopel, van de Duitse keizer en van enkele Italiaanse steden samen.

942. Odo van Clugny, stichter der Cluniacenser-congregatie.

957. Olga in Constantinopel. 962. Otto I te Rome gekroond.

984. De Vinkingen komen in Groenland.

ca. 1000. De Vikingen bereiken Noord-Amerika. Ze noemen het 'Vinland' (= 'Wijnland'). Tot omstreeks 1400 blijven ze daar.

1039-1056. Hendrik III, keizer.

1046. Synode te Sutri.

1054. Scheiding van de Oosterse en Westerse kerk.

1056-1106. Hendrik IV, keizer.

1059. Nicolaas II draagt de verkiezing van de paus op aan het college van kardinalen.

1073-1085. Paus Gregorius VII.

1073 - 1294: de bloeitijd van de pauselijke kerk

Het tweede tijdvak van de middeleeuwse kerkgeschiedenis loopt van Gregorius VII (1073 n.C.) tot Bonifacius VIII (1294 n.C.). Het is de bloeitijd van de pauselijke kerk. Tijdtafel van gebeurtenissen:

1075. De investituur-wet.
1077. Hendrik IV te Canossa.
1079. Berengarius van Tours bezweert de transsubstantiatie-leer te Rome.
1094. Synode te Clermont.
1096. Eerste kruistocht.
1098. Robert van Citeaux sticht de Cisterciënserorde.
1099. Jeruzalem veroverd.

1109. Anselmus gestorven.
1118. De orde der Tempelheren gesticht.
1121. Norbert sticht de orde der Praemonstratensers.
1122. Het concordaat van Worms.
1123. Negende oecumenisch concilie (1e lateraanse).
1139. Tiende oecumenisch concilie (2e lateraanse).
1141. De synode te Sens veroordeelt de geschriften van Abaelard.
1142. Abaelard gestorven.
1146. Edessa gevallen.
1147. Tweede kruistocht.
1153. Bernard v. Clairvaux gestorven.
1155. Arnold van Brescia terechtgesteld.
1157. Invoering van het Christendom in Finland
1164. Petrus Lombardus gestorven.
1170. Thomas Becket vermoord.
1177. Stichting van de vereniging der "Pauperes de Lugduno".
1179. Elfde oecumenisch concilie (3e lateraanse concilie).
1180. Lambert le Béghe sticht het eerste Begijnenhuis te Luik.
1187. Saladin verovert Jeruzalem. 
1189. Derde kruistocht.
1190. Stichting van de Duitse ridderorde.
1198-1216. Innocentius III, paus.

1202. Joachim van Floris gestorven.
1209-1229. De kruistocht tegen de Albigenzen.
1209. Eerste optreden van Franciscus v. Assisi.
1215. Twaalfde oecumenisch concilie (4e lateraanse concilie).
1216. Erkenning van de Dominicaner orde.
1217. Vierde kruistocht.
1218. Convent van de Waldenzen te Bergamo.
1216. Erkenning van de Franciscaner orde.
1226. Franciscus v. Assisi gestorven.
1228. Vijfde kruistocht.
1232. Instelling van de inquisitie.
1235. Dertiende oecumenisch concilie (le Lyonsche).
1248. Zesde kruistocht.
1257. Stichting van de Sorbonne.
1270. Zevende kruistocht.
1274. Veertiende oecumenisch concilie (2e Lyonse). Thomas v. Aquino en Bonaventura gestorven.
1291. De val van Acco.
1294. Roger Baco gestorven.

1294 - 1517: het verval van de pauselijke kerk.

Van Bonifacius VIII (1294 n.C.) tot de Reformatie (1517 n.C.) zien wij het verval van de pauselijke kerk. Tijdtafel van gebeurtenissen:

1294-1303. Bonifacius VIII, paus.
1296. De bul "Clericis laïcos".

1302. De bul "Unam Sanctam".
1308. Duns Scotus gestorven.
1309-1377. Residentie van de pausen te Avignon (70-jarige ballingschap).
1311-1312. Vijftiende oecumenisch concilie te Vienne.
1315. Raymond Lullus gestorven.
1322. Verdeeldheid onder de Franciscanen.
1327. Meester Eckart gestorven.
1337. Pogingen tot vereniging van het Westen en het Oosten te Avignon (Barlaäm);
1348. Stichting van de Universiteit te Praag.
1348-1350. De zwarte dood. Flagellanten.
1361. Johann Tauler gestorven.
1366. Hendrik Suzo gestorven.
1377. Terugkeer van de curie naar Rome.
1378-1417. Pauselijk schisma.
1380. Catharina van Siëna.
1384. Wyclif gestorven. Gerard Groot gestorven.

15e eeuw. In deze eeuw is de christelijke herovering van geheel Spanje afgelopen.

1400. Flores Radewijnsz gestorven

1402. Hus wordt prediker aan de Betlehemskapel te Praag.

1409. Algemeen concilie te Pisa.

1413. De ban wordt over Hus uitgesproken.

1414-1418. Zestiende oecumenisch concilie te Constanz.

1415. Hus verbrand.

1416. Hieronymus van Praag verbrand.

1420. Calixtijners en Taborieten.

1424. Ziska gestorven.

1425. Peter d' Ailly gestorven.

1429. Gerson gestorven.

1431-1449. Zeventiende oecumenisch concilie te Basel.

1433. Bazelse compactaten.

1434. Nederlaag van de Hussieten.

1439. Unie-concilie te Florence.

1453. De val van Constantinopel.

1471. Thomas van Kempen gestorven.

1485. Rudolf Agricola gestorven.

1489. Wessel Gansfoort gestorven.

1498. Savonarola verbrand.

1512-1517. Achttiende oecumenisch concilie (5e lateraanse).

1513-1521. Paus Leo X.

Bronnen

J.H. Landwehr, Handboek der Kerkgeschiedenis. Vier delen. Kampen: J.H. Kok, 1922, 2e druk. Tekst hieruit is verwerkt op 10 juli 2015.

H.P. Hoffmann, G.A.N. Andries, D.A.M. Timmermans, J.B. Uytterhoeven, De geschiedenis van het christendom voor jonge mensen verhaald en getekend (Orbis en Orion Uitgevers N.V., 1982), deel 4: De tijd van de volksverhuizingen.