Feest van de tempelwijding

Het feest van de tempelwijding is een achtdaags joods feest ter herinnering aan het herstel van de tempeldienst en de herinwijding van de tempel door Judas Makkabeüs in 165 v. Chr., na de ontheiliging onder de Syrische koning Antiochus IV Epifanes (1 Makk. 4:56, 59, 2 Makk. 1:18.). Het herinwijdingsfeest begint jaarlijks op de 25ste dag van de Hebreeuwse maand Kislew, dat is rond midden december.

Namen. Er zijn verscheidene namen voor het feest. Het wordt ook genoemd feest der vernieuwing, vernieuwingsfeest, feest van de tempelvernieuwing, herinwijdingsfeest, inwijdingsfeest, chanoekafeest. In het Grieks: egkaina; Hebreeuws: Chanoeka (klemtoon op Cha-). De Joodse geschiedschrijver Josephus spreekt van ‘het feest der lichten’. Chanoeka wordt dan ook Lichtfeest of Lichtjesfeest genoemd.

Instelling. Het feest werd ingesteld ter gedachtenis aan de vernieuwing van het altaar en de reiniging van de tempel in 165 v.Chr. Het herinwijdingsfeest werd in het daarop volgende jaar 164 v. Chr. ingesteld door Judas de Makkabeeër.

Aanleiding. De Syrische overheerser en Seleuciden-koning Antiochus wilde van het huis van God in Jeruzalem een Grieks heiligdom maken. Op het brandofferaltaar had hij een beeld of altaar voor de Griekse oppergod Zeus geplaatst en zodoende de tempel verontreinigd. In Gods huis waren vernielingen aangericht. Tegen deze heiligschennis kwamen de Makkabeeën, een familie van hogepriesters en hun aanhangers, in opstand. Ze behaalden de overwinning op de Syrische koning en vergriekste Joden.

Na de gewonnen strijd wilde men de tempel herinwijden en de grote zevenarmige menora (kandelaar) in het Heilige aansteken. Op deze kandelaar brandde normaliter voortdurend licht. Volgens de rabbijnse overlevering was er slechts één kruikje reine (gewijde) olie voorradig om de kandelaar te laten branden tijdens de reiniging van de tempel. De olie was net genoeg voor één dag. Meer geschikte olie was alleen te krijgen op een reisafstand van vier dagen. Het zou acht dagen duren (vier dagen voor de heenreis plus vier dagen voor de terugreis) voordat er weer olie was. De Makkabeeën die de Tempel weer inwijdden hebben niet op die nieuwe voorraad gewacht. Zij staken de menora aan, en meteen ging men om nieuwe reine, geschikte olie te halen.

Het kruikje met de olie voor één dag raakte echter niet na één dag leeg. Acht dagen, zo lang als nodig was om nieuwe gewijde olie te krijgen, kwam er uit dat kruikje voldoende olie om de tempelmenora aan te steken.

Periode. Het vernieuwingsfeest begint op dag 25 van de Joodse maand Kislew (rond midden december). Het valt dus in de winter en duurt acht dagen. In 2015 bijvoorbeeld viel het feest in de periode 7 t/m 14 december, in 2014 van 17 t/m 24 december. Het Nieuwe Testament geeft ook aan dat het feest in de winter viel.

Joh 10:22 En het was het feest van de tempelwijding in Jeruzalem; het was winter. (TELOS)

Het getal van acht (dagen) herinnert aan het ‘Chanoeka-wonder’, olie die acht dagen wonderbaarlijk bleef branden. Volgens de rabbijnse overlevering was er slechts één kruikje reine olie voorradig om de menora, de zevenarmige kandelaar in de tempel, te laten branden tijdens de reiniging van de tempel. Het kruikje raakte echter niet leeg voordat nieuwe zuivere olie was toebereid. Men spreekt dan ook van ‘het wonder van Chanoeka’

Viering. Het feest van de tempelwijding of Chanoeka wordt gevierd met het aansteken van kaarsen of oliepitten in een chanoekia, een achtarmige kandelaar met een aparte arm (in het midden) voor de sjamasj, de hulpkaars of "dienaarskaars". Deze kaars wordt gebruikt om de andere acht kaarsen te ontsteken en dient tevens als lichtbron in het algemeen, daar het licht van de andere kaarsen niet tot verlichting gebruikt mag worden. Met de hulpkaars wordt op elke avond van het feest een kaars of oliepit méér aangestoken, tot op de achtste dag alle kaarsen of oliepitten branden. Bij de viering worden soefganiot gegeten, een soort Berliner bollen.

Bij het aansteken van de lichtjes wordt gedacht aan en gesproken over het acht-dagen-wonder. 

Het lichtjesfeest is in Israël een klein feest: minder groot dan het Wekenfeest, Verzoendag of Loofhutten. De kinderen hebben geen vrij van school.

Nationalistische dimensie. Judas de Makkabeeeër, de leider van de Makkabeeën, stichtte een zelfstandige staat die tot de Romeinse verovering van het land door de Romeinen in 63 v.Chr. bleef bestaan. Na de stichting van de staat Israël in 1948 heeft het feest er een niet-religieuze, nationalistische dimensie bij gekregen. De Makkabeeën begonnen hun strijd als een minderheid. Het scheen een ongelijke strijd tegen een militaire overmacht en tegen een meerderheid met een tegengestelde opvatting. Een ogenschijnlijk onmogelijke opgave. Maar ze streden onverdroten voor hun idealen en overwonnen.

Bijbel. Het feest staat niet in het Oude Testament - het eerste deel van de Bijbel, dat al afgesloten was - beschreven. Het feest wordt wel in het Nieuwe Testament genoemd:

Joh 10:22 En het was het feest van de tempelwijding in Jeruzalem; het was winter. (TELOS)

Tijdens het feest dreigde Jezus gestenigd te worden in de zuilengang van Salomo in het tempelcomplex. De messias had in de zuilengang gesproken van Zijn Vader, met wie hij één was. Daarop wilden de Joden hem stenigen "om lastering en omdat U die een mens bent, Uzelf God maakt" (Joh. 10:33). Zij wilden het heilig lichaam, waarin God woonde (Joh. 2:19; vgl. 1:14), vernielen. Dat zou echter een grotere heiligschennis zijn dan de wandaden van Antiochus waartegen de Makkabeeën in opstand waren gekomen. Later werd de tempel van Jezus' lichaam metterdaad (in onwetendheid, vgl. 1 Cor. 2:8) afgebroken aan een kruis even buiten Jeruzalem.

Joh 2:19 Jezus antwoordde en zei tot hen: Breekt dit tempelhuis af en in drie dagen zal Ik het oprichten. (TELOS)

Over deze onwetendheid van de Joodse en Romeinse oversten spreekt ook Paulus:

1Co 2:7 maar wij spreken Gods wijsheid in verborgenheid, de bedekte wijsheid, die God voor alle eeuwen heeft voorbestemd tot onze heerlijkheid, 1Co 2:8 die geen van de oversten van deze wereld heeft gekend (want als zij haar hadden gekend, zouden zij de Heer der heerlijkheid niet gekruisigd hebben);(TELOS)

Na drie dagen stond de Heer der heerlijkheid, de Messias, lichamelijk uit de doden op.

Meer informatie

Chanoeka-kaarsen in de straten van Jeruzalem. Mazkeret Moshe, Nachlaot. Youtube.com: Virtueel Jeruzalem, 3 dec. 2021. Duur: 1 uur 11 min. 29 sec. Wandeling door Jeruzalem met camera-aandacht voor de chanoeka-kaarsen die tijdens het feest bij vele woningen staan opgesteld.

Bronnen

Artikel Chanoeka op Wikipedia.nl .

Joodse feestdagen, artikel op Jonet.nl, geraadpleegd 7 dec. 2015.

Ruben Vis, 12 december, start van het Chanoekafeest, op Joodsactueel.be, 12 dec. 2017. http://joodsactueel.be/2017/12/12/12-december-start-van-het-chanoekafeest/