Complotdenken

Complotdenken is zonder voldoende gronden, een geheim complot vermoeden achter een ongewenste gebeurtenis of gebeuren. Het komt ook onder christenen voor.

Dit artikel gaat over het denken en de denkers. Over hun denkproduct, de complottheorie, zie aldaar.

Op internet zijn plekken, 'krochten van het internet', waar complotdenken heerst. Zogenaamde 'alternatieve websites' bevatten vaak uitlatingen van complotdenken.

Symptomen. Symptomen van complotdenken zijn: met betrekking tot een gevaar of ramp wordt gewaagd van een achterliggend 'plan', een geheime 'bedoeling'. Men verwijst naar een bepaalde club, groep, organisatie met dat plan, die bedoeling. En soms zegt men weet te hebben van het oogmerk van deze groep.

Oorsprong. Waar komt het complotdenken vandaan? Waarom denken mensen zo? De algemene oorsprong van complottheorieën bestaat in tweeërlei neiging van ons mensen:

1. onze neiging om vreemden of groepen, die geheimen hebben, te wantrouwen. Bij complotdenken verdenken wij een groep die we reeds wantrouwden.
2. onze neiging om uit te gaan van het ergste als er gevaar is of als er een ramp gebeurd is. Bijvoorbeeld, we lopen op de weg, zien een auto op ons afkomen en denken meteen aan het ergste: niet mijn been of voet, maar mijn leven is in gevaar! De grote schrik stelt ons in staat snel te reageren (of kan ons verlammen). In het algemeen is het nuttig om van het ergste uit te gaan. Maar als er meer tijd is om het gevaar te bezien of te onderzoeken, kunnen we tot een meer juiste overtuiging en meer passende reactie komen. Wat de auto betreft zouden we kunnen waarnemen dat zijn knipperlicht aangeeft, dat hij rechtsaf zal slaan, voordat hij ons bereikt.

Beide genoemde neigingen hebben de emotie van vrees gemeen. Complottheorieën zijn altijd te verwachten in bange tijden. Bizarre situaties wekken bizarre geruchten.  

Vatbaarheid. Wat voor mensen zijn dat, die complotdenkers? Wel, wij zijn allemaal in meer of mindere mate gevoelig voor complotdenken. Doch bepaalde particuliere eigenschappen vergroten de kans dat iemand in een complottheorie gelooft: goedgelovigheid, lager opgeleid-zijn. Links- en rechtsextremisten geloven eerder aan een complottheorie. Mensen die aan een complottheorie geloven, geloven ook vaker in paranormale verschijnselen. Mensen die goed zijn in analytisch denken zijn minder geneigd in een complottheorie te geloven.

Verergeren. Complotdenkers neigen tot radicalisering, in denken of doen, als zij niet gehoord worden, of het gevoel krijgen niet gehoord te woorden, en/of de 'misleide' meerderheid van de mensen hen belachelijk maakt en zich tegen hen keert. Zij zoeken bevestiging en en vinden die bij sites op internet die hun denkbeelden bevestigen.

Risico. Het risico dat complotdenkers lopen is:

• dingen geloven die niet waar zijn, daarnaar handelen; door valse denkbeelden bevreesd en bezorgd raken
• kwade vermoedens verwekken bij anderen
• lasteren
• tijd en energie verspillen in reactie op een fictief complot

Voorkomen en beoordelen. Geloof aan een complottheorie kan men voorkomen, althans de kans daarop verkleinen, of terugdringen, door:

• gedachten van iemand aan een complot serieus te nemen en niet bij voorbaat weg te wuiven of zo iemand belachelijk te maken
• grondig onderzoek te doen
• betrouwbare informatiebronnen te raadplegen
• kennis te nemen van de mening van verschillende deskundigen die geen aanwijsbaar (geldelijk) belang hebben bij een standpunt

Met de aldus verkregen kennis kan men de houdbaarheid van een complottheorie beoordelen of zelfs haar waarheid of onwaarheid vaststellen.

Is men gevoelig voor complotdenken, dan kan men beter zijn aandacht op andere zaken richten.

Flp 4:8  Overigens, broeders, al wat waar, al wat eerzaam, al wat rechtvaardig, al wat rein, al wat beminnelijk, al wat welluidend is, als er enige deugd en als er enige lof is, bedenkt dat. (Telos)

Meer informatie

Socioloog Harambam: 'Complotdenkers hebben soms gewoon een punt'. Nu.nl, 22-23 mei 2020. Vraaggesprek met de socioloog Jaron Harambam, die gepromoveerd is op complottheorieën.

Complotgekte in Coronatijd met socioloog Dr Jaron Harambam, specialist in Complottheorieen, Youtube.com: Cafe Weltschmerz, 11 juni 2020. Duur: 26 min. 51 sec. Gesprek tussen Flavio Pasquino, die in verband met de corona-maatregelen geneigd is aan een complot te denken, en de socioloog Jaron Harambam, die deskundig is op het gebied van complotdenken.

Gevallen

Gevallen van complotdenken:

• Russische biologist: coronavirus is biologisch wapen van ‘wereldregering’ om 90% mensen uit te roeien, Brabosh.com, 7 maart 2020. Sterk staaltje van complotdenken door een Russische bioloog in verband met het coronavirus.
• Bossmaker: Als een postpakketje wordt u gechipt en getraceerd. Youtube.com: Bossmaker, 10 mei 2020. Duur: 27 min. 14 sec.

Bron

Waarom geloven mensen complottheorieën? Youtube.com: Universiteit van Nederland, 30 april 2020. Duur: 4 min. 37 sec. Voordracht door gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen; wetenschappelijke behandeling van het onderwerp.

Zie ook

Complottheorie