Dood

Dood betekent 'levenloosheid' of 'sterven'. Door de zonde is de dood in de wereld gekomen. Christus Jezus stond na zijn sterven 'uit de doden' op en heeft in beginsel de dood overwonnen.

De dood markeert niet slechts een einde, maar ook een begin. De dood van een mens markeert het einde van zijn of haar wijze en plaats van bestaan, alsook het begin van een nieuwe wijze en plaats van bestaan.

Over de toestand na de dood (sterven), zie ook Hiernamaals.

Soorten van dood

Er zijn verschillende soorten van dood-zijn. Naast de lichamelijke dood, waarbij iemand zijn laatste adem uitblaast en de scheiding van geest en lichaam plaatsvindt, zijn er andere toestanden van dood-zijn.

De rechtvaardige Abel, een zoon van het eerste mensenpaar, was de eerste mens die een lichamelijke dood stierf waarbij zijn geest uit het lichaam ging.

God had tegen de eerste mens, Adam, gezegd dat hij de dood zou sterven op de dag dat hij zou eten van de boom der kennis van goed en kwaad.

Ge 2:16  En de HEERE God gebood de mens: Van alle bomen van de hof mag u vrij eten, Ge 2:17 maar van de boom van de kennis van goed en kwaad, daarvan mag u niet eten, want op de dag dat u daarvan eet, zult u zeker sterven.  (HSV)

Toen ze aten trad de dood in, zowel de geestelijke dood als een lichamelijke doodsheid. De lichamelijke doodsheid eindigde in de scheiding van geest en lichaam, toen Adam, na honderden jaar op aarde te hebben 'geleefd', de laatste adem uitblies. Toen was Abel al gestorven. Dood brengt scheiding. Na hun zonde verborgen Adam en Eva zich voor God. God echter riep hen, Hij zocht hen op. De verloren zoon uit Luc. 15 leefde in de zonde, had geen contact meer met zijn vader, die hem voor dood hield.

Lu 15:24 want deze zoon van mij was dood en is weer levend geworden, hij was verloren en is gevonden. En zij begonnen vrolijk te zijn. (TELOS)

Vergelijk:

Mt 8:22  Jezus echter zei tot hem: Volg Mij, en laat de doden hun doden begraven. (Telos)

Lu 15:24  want deze zoon van mij was dood en is weer levend geworden, hij was verloren en is gevonden. En zij begonnen vrolijk te zijn. (...) Lu 15:32  Wij nu moesten vrolijk en blij zijn, want deze broer van jou was dood en is levend geworden, en hij was verloren en is gevonden. (Telos)

Onverloste zondaars zijn dood in hun overtredingen en zonden.

Efe 2:1 En u heeft God opgewekt, toen u dood was in uw overtredingen en zonden, (...) Efe 2:5 toen ook wij dood waren in de overtredingen, levend gemaakt met Christus (uit genade bent u behouden), (TELOS)

Col 2:13  En u, toen u dood was in de overtredingen en in de onbesnedenheid van uw vlees, u heeft Hij mee levend gemaakt met Hem, terwijl Hij ons alle overtredingen vergeven heeft; (TELOS)

1Ti 5:6  maar wie in genotzucht leeft, is levend dood. (Telos)

Mogelijk is in het volgende vers sprake van naamchristenen:

Opb 3:1  En schrijf aan de engel van de gemeente in Sardis: Dit zegt Hij die de zeven Geesten van God en de zeven sterren heeft: Ik weet uw werken, dat u de naam hebt dat u leeft, en u bent dood. (Telos)

Wij kunnen, door geloof en bekering, uit de geestelijke dood overgaan in het leven.

1Jo 3:14 Wij weten dat wij uit de dood zijn overgegaan in het leven, omdat wij de broeders liefhebben. Wie zijn broeder niet liefheeft, blijft in de dood. (Telos)

Hoewel de gelovige levend gemaakt is met Christus - in geestelijke zin levend gemaakt uit de dood - is zijn lichaam nog dood, in een staat van doodsheid. Ook voor een gerechtvaardigde gelovige geldt dat zijn lichaam dood is vanwege de zonde. Hij verwacht de verlossing van zijn lichaam.

Ro 8:10 Maar als Christus in u is, dan is het lichaam wel dood vanwege de zonde, maar de Geest is leven vanwege de gerechtigheid. (Telos)

De dood van planten schijnt iets anders te zijn dan de dood van dieren. Dieren hebben een levende ziel, planten niet.

Dood gepersonifieerd

Bij massale dood wordt in de Bijbel de dood soms voorgesteld als een persoonlijk wezen dat de mensen bezoekt.

Jer 9:21  Want de dood is geklommen in onze vensteren, hij is in onze paleizen gekomen, om de kinderkens uit te roeien van de wijken, de jongelingen van de straten. (SV)

Opb 6:8 En ik zag en zie, een bleekgroen paard, en hij die erop zat, zijn naam was <de> dood en de hades volgde hem; en hun werd macht gegeven over het vierde deel van de aarde om te doden met het zwaard en met honger en met [de] dood en door de wilde dieren van de aarde. (Telos)

Doodsoorzaken

Zonde

De eerste en diepste oorzaak van de dood is de zonde. Deze oorzaak ligt dus op het vlak van de verhouding van de mens tot God en tot goed en kwaad. De dood is het gevolg van de zonde, die door Adam, de eerste mens, in de wereld kwam. De dood is "tot alle mensen doorgegaan, doordat allen gezondigd hebben" (Rom. 5:12).

Ro 5:12  Daarom, zoals door een mens de zonde in de wereld is gekomen en door de zonde de dood, en zo de dood tot alle mensen is doorgegaan, doordat allen gezondigd hebben (Telos)

De 'prikkel van de dood' is de zonde (1 Cor. 15:55). Zondige mensen zijn sterfelijk. Ons lichaam, waarin de zonde (zondige natuur) is, is een lichaam van de dood.

De zonde heeft een uitwerking in de schepping en in ons lichaam en doet afgeleide doodsoorzaken zoals kanker ontstaan.

Een zondig leven kan tot een voor- en vroegtijdige dood voeren. De beroemde predikant Thomas De Witt Talmage verhaalt uit ervaring: "Slechte mannen en vrouwen leven maar kort. Hun zonde doodt hen. Ik ken honderd goede oude mensen tegen tien slechte oude mensen. Waarom? Omdat deze laatsten niet oud worden. Lord George Gordon Noel Byron stierf te Missolonghi, slechts 36 jaar oud, dood gereden door zijn hartstochten ... Edgar A. Poe stierf te Baltimore op 38-jarige leeftijd ... delirium tremens. Napoleon Bonaparte bereikte maar even de middelbare leeftijd, toen hij op St. Helena stierf, en een van zijn geneesheren zei, dat zijn ziekte veroorzaakt was door onophoudelijk snuiven. ... de man die met zijn voetstap in het centrum van Europa de aarde deed beven, gedood door een snuifdoos! Welnu, de godsdienst, in praktijk gebracht, is een middel tegen te vroege dood, tegen verwoesting van alle soort."

Enkele overige tweede oorzaken

Alcohol

In ongeveer tien procent van alle sterfgevallen wereldwijd is (anno 2012) sprake van bijvoorbeeld alcoholvergiftiging of een ernstige leveraandoening als gevolg van onmatig alcoholgebruik. Alcohol is in de wereld doodsoorzaak nummer één onder mannen van 15 tot en met 59 jaar (anno 2010). Alcohol veroorzaakt bijna 4 procent van alle sterfgevallen wereldwijd, bijna 2,5 miljoen mensen. Dat is meer dan aids, tuberculose of geweld.

Kanker

Onder de afgeleide doodsoorzaken in het lichaam is kanker de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland. In 2008 overleden in ons land voor het eerst meer mensen aan kanker dan aan hart- en vaatziekten. In 2008 overleden 33.900 mensen aan kanker. Bij mannen komt longkanker veruit het vaakst voor. Op de tweede plaats volgt prostaatkanker. Bij vrouwen neemt longkanker sinds 2007 de eerste plaats in.

Hart- en vaatziekten

Hart- en vaatziekten waren jarenlang doodsoorzaak nummer één in Nederland. In 2008 overleden 33.100 mensen aan een hart- of vaatziekte.

Dood van een kind

Aangrijpend en moeilijk te verwerken is de dood van een eigen kind. Naar aanleiding van een busongeluk in maart 2012, waarbij 22 jonge kinderen omkwamen, zei dokter De Roy van de Katholieke Universiteit Leuven: "Voor een ouder is de dood van een kind het ergste wat hen kan overkomen. Deze ervaring tekent de kinderen die erbij waren. Het blijft hen bij. Het is enorm ingrijpend, een ongekende shock. Ze zullen het nog zeker enkele maanden bijzonder zwaar hebben. Maar nadien geven ze het een plaats, en denken ze er nog aan terug. Voor hen is het iets gemakkelijker. Bij de ouders knakt er iets op zo'n moment. Sommigen gaan door met hun leven, pikken de draad weer op, maar de dood van hun kind blijft altijd erg aanwezig. Sommigen gaan denken dat hun leven geen zin meer heeft en zullen nood hebben aan professionele begeleiding. Maar zelfs degenen met een 'normale' manier van rouwen en verwerking zijn getekend voor het leven.".

'Dode'

Een dode is een gestorvene, overledene. Ook ontslapen gelovigen worden 'doden' genoemd, 'doden in Christus' (1 Thess. 4:16).

Joh 5:25  Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: er komt een uur, en het is nu, dat de doden de stem van de Zoon van God zullen horen en zij die deze hebben gehoord, zullen leven. (Telos)

1Co 15:29  Wat zullen anders zij doen die voor de doden worden gedoopt, als doden helemaal niet opgewekt worden? Waarom worden zij dan voor hen gedoopt? (Telos)

1Co 15:52  in een ondeelbaar ogenblik, in een oogwenk, bij de laatste bazuin; want de bazuin zal klinken, en de doden zullen onvergankelijk worden opgewekt en wij zullen veranderd worden. (Telos)

2Co 1:9  Ja, wijzelf hadden het doodvonnis al in onszelf, opdat wij geen vertrouwen zouden hebben op onszelf, maar op God die de doden opwekt, (Telos)

Flp 3:11  om hoe dan ook te komen tot de opstanding uit de doden. (Telos)

1Th 4:16  Want de Heer Zelf zal met een bevelend roepen, met de stem van een aartsengel en met de bazuin van God neerdalen van de hemel; en de doden in Christus zullen eerst opstaan; (Telos)

Opb 14:13  En ik hoorde een stem uit de hemel zeggen: Schrijf: gelukkig de doden die in de Heer sterven, van nu aan. Ja, zegt de Geest, opdat zij rusten van hun arbeid; want hun werken volgen hen. (Telos)

Opb 20:5  De overigen van de doden werden niet levend voordat de duizend jaren voleindigd waren. Dit is de eerste opstanding. (Telos)

Toestand van de dode

Een dode is overgegaan naar het hiernamaals. Van de zijde van de mens op aarde beschouwd ligt de dode stil in zijn graf. Er gaat iets van hem uit. Hij is stof en vergaat tot stof. De mens kan dus van zijn lichamelijke zijde beschouwd worden. Dit doen onderstaande psalmverzen.

Ps 115:17 De doden zullen de HEERE niet prijzen, evenmin al wie in de stilte neergedaald zijn. (HSV)

Ps 6:5 (6:6) Want in de dood is er geen gedachtenis aan U, wie zal U loven in het graf? (HSV)

Ps 30:9 (30:10) Wat voor winst is er in mijn bloed, in mijn neerdalen in het graf? Zal het stof U loven? Zal dat Uw trouw verkondigen?

Het woord 'opstaan' (uit de doden of van de dood) zie ook op de lichamelijke kant: het lichaam van de mens staat op uit het graf. Denk bijvoorbeeld aan Lazarus, de vriend van Jezus, die uit zijn liggende toestand als dode levend werd gemaakt en opstond en uit het graf kwam.

Rust. De doden zijn in een toestand van rust. Tot de profeet Daniël wordt gezegd:

Da 12:13 Maar u, ga heen tot het einde, want u zult rusten, en u zult opstaan in uw bestemming, aan het einde van de dagen. (HSV)

De toekomstige martelaren, die zijn afgeslacht, rusten.

Opb 6:9 En toen het Lam het vijfde zegel opende, zag ik onder het altaar de zielen van hen die geslacht waren om het woord van God en om het getuigenis dat zij hadden. Opb 6:10 En zij riepen met luider stem en zeiden: Tot hoelang, heilige en waarachtige Heerser, oordeelt en wreekt U ons bloed niet aan hen die op de aarde wonen? Opb 6:11 En aan ieder van hen werd een lang wit kleed gegeven; en hun werd gezegd dat zij nog een korte tijd moesten rusten, totdat ook hun medeslaven en hun broeders die gedood zouden worden evenals zij, voltallig zouden zijn. (TELOS)

Sommigen hebben de lichamelijke beschouwing als doorslaggevend genomen en menen dat de doden geen bewustzijn hebben. Ziet men echter op de menselijke geest, dan is er bij de doden bewustzijn, onderling contact en communicatie.

Contact. Er is is contact met zijn voorgeslacht, aangezien men bij zijn voorgeslacht komt, met het overleden voorgeslacht herenigd wordt. Sterven is "tot uw vaderen (heen)gaan", d.i. tot de voorvaderen in het hiernamaals gaan. Tot Abraham wordt gezegd:

Ge 15:15 En gij zult tot uw vaderen gaan met vrede; gij zult in goeden ouderdom begraven worden. (SV)

In de Herziene Statenvertaling:

Ge 15:15 Maar ú zult in vrede tot uw vaderen heengaan; u zult in goede ouderdom begraven worden. (HSV)

Sterven is "vergaderd worden tot zijn volken", d.w.z. tot zijn voorgeslacht, dat al is heengegaan.

Ge 25:8 En Abraham gaf den geest en stierf, in goeden ouderdom, oud en [des] [levens] zat, en hij werd tot zijn volken verzameld. (SV)

Nu 20:24 Aäron zal tot zijn volken verzameld worden; want hij zal niet komen in het land, hetwelk Ik aan de kinderen Israëls gegeven heb, omdat gijlieden Mijn mond wederspannig geweest zijt bij de wateren van Meriba. (...) Nu 20:26 En trek Aäron zijn klederen uit, en trek ze Eleazar, zijn zoon, aan; want Aäron zal verzameld worden, en daar sterven. (SV)

De 32:50 En sterf op dien berg, waarheen gij opklimmen zult, en word vergaderd tot uw volken; gelijk als uw broeder Aäron stierf op den berg Hor, en werd tot zijn volken vergaderd. (SV)

Vergelijk in de Herziene Statenvertaling:

Ge 25:17 Dit zijn de levensjaren van Ismaël: honderdzevenendertig jaar. Toen gaf hij de geest en stierf, en hij werd met zijn voorgeslacht verenigd. (SV)

Ge 49:33 Als Jakob voleind had aan zijn zonen bevelen te geven, zo legde hij zijn voeten samen op het bed, en hij gaf den geest, en hij werd verzameld tot zijn volken. (SV)

Ge 49:33 Toen Jakob klaar was met het geven van bevelen aan zijn zonen, legde hij zijn voeten bij elkaar op het bed en gaf de geest; en hij werd verenigd met zijn voorgeslacht. (HSV)

Communicatie en herinnering. Bij de doden is bewustzijn, herinnering en communicatie. Denk bijvoorbeeld aan de arme (de andere) Lazarus, die in de schoot van Abraham was en communiceerde met de rijke man die in de plaats van de pijn was. De rijke man herkende Lazarus en herinnerde zich dat hij broers op aarde had. Denk ook aan de zielen van de om hun getuigenis geslachten onder het altaar in Opb. 6. Ze weten van elkaars tegenwoordigheid ('ons'). Zij spreken tot God.

Opb 6:9 En toen het Lam het vijfde zegel opende, zag ik onder het altaar de zielen van hen die geslacht waren om het woord van God en om het getuigenis dat zij hadden. Opb 6:10 En zij riepen met luider stem en zeiden: Tot hoelang, heilige en waarachtige Heerser, oordeelt en wreekt U ons bloed niet aan hen die op de aarde wonen? Opb 6:11 En aan ieder van hen werd een lang wit kleed gegeven; en hun werd gezegd dat zij nog een korte tijd moesten rusten, totdat ook hun medeslaven en hun broeders die gedood zouden worden evenals zij, voltallig zouden zijn. (TELOS)

Dood en verlossing

De dood van de Heer Jezus was noodzakelijk om ons te verlossen van onze overtredingen.

Heb 9:15  En daarom is Hij middelaar van een nieuw verbond, zodat, nu de dood heeft plaatsgevonden tot verlossing van de overtredingen onder het eerste verbond, de geroepenen de belofte van de eeuwige erfenis ontvangen. (Telos)

Overwinning over de dood

De diepste oorzaak van de dood is de zonde. De Zoon van God, Jezus (= 'Jahweh is redding'), kwam op deze aarde om onze zonden op Zich te nemen, de straf hierop te dragen, ons met God te verzoenen, ons tot nieuwe mensen te maken, de dood te overwinnen en ons eeuwig leven te schenken. Hij ging zelf de dood in en verrees uit het graf. Hij stond op van tussen de doden, 'uit de doden'. De dood is 'de laatste vijand' die wordt overwonnen.

Wanneer de Heiland terugkomt, zal Hij ons tot zich nemen. De nog op aarde levende gelovigen zullen veranderd worden, hun sterfelijke lichamen zal onsterfelijkheid aandoen. Dan zal het woord uitkomen dat geschreven staat: 'De dood is verslonden tot overwinning' (1 Cor. 15:55). God geeft ons, Zijn kinderen, de overwinning door onze Heer Jezus Christus (1 Cor. 15:57).

Wie het verlossingswerk van de Heiland der wereld en de Vorst van het Leven afwijst, gaat uiteindelijk de 'tweede dood' in. Want wie het Leven afwijst, verkiest de dood.

Toekomst van de dood

Als 'de eerste dingen' voorbij zijn, zal er geen dood meer zijn:

Opb 21:4 En Hij zal elke traan van hun ogen afwissen, en de dood zal niet meer zijn, noch rouw, noch geschrei, noch pijn zal er meer zijn, want de eerste dingen zijn voorbijgegaan. Opb 21:5 En Hij die op de troon zat, zei: Zie, Ik maak alles nieuw. En Hij zei tot mij: Schrijf, want deze woorden zijn getrouw en waarachtig. (TELOS)

Tweede dood

Er zal geen dood meer zijn zoals wij die kennen, een gebeurtenis waarbij geest en lichaam gescheiden worden, het lichaam vergaat en het contact met de nabestaanden ophoudt.

Zij echter die God, de bron van het leven, afwijzen en geen deel aan het eeuwige leven hebben, geraken in een altoosdurende toestand die 'de tweede dood' wordt genoemd.

Opb 21:4 ... en de dood zal niet meer zijn, ... want de eerste dingen zijn voorbijgegaan. (...) Opb 21:8 Maar voor de bangen, ongelovigen, verfoeilijken, moordenaars, hoereerders, tovenaars, afgodendienaars en alle leugenaars hun deel is in de poel die van vuur en zwavel brandt; dit is de tweede dood. (TELOS)

De tweede dood is de poel van vuur, de hel.

Opb 20:14  En de dood en de hades werden geworpen in de poel van vuur. Dit is de tweede dood: de poel van vuur. (Telos)

Thans is God niet ver van welk mens op aarde ook.

Hnd 17:27  opdat zij God zouden zoeken, of zij misschien naar Hem mochten tasten en Hem vinden, hoewel Hij niet ver is van ieder van ons. (Telos)

Maar in tweede dood is God ver weg en de doden in 'de buitenste duisternis'. De gelovige in Christus echter zal de tweede dood niet zien, laat staan ervan schade lijden. De Heer Jezus zinspeelde daarop:

Joh 6:50  Dit is het brood dat uit de hemel neerdaalt, opdat men daarvan eet en niet sterft. (Telos)

Joh 8:51 Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: als iemand mijn woord bewaart, zal hij de dood geenszins aanschouwen tot in eeuwigheid. (Telos)

Opb 2:11  Wie een oor heeft, laat hij horen wat de Geest tot de gemeenten zegt. Wie overwint, zal geenszins van de tweede dood schade lijden. (Telos)

Opb 20:6  Gelukkig en heilig is hij die aan de eerste opstanding deel heeft; over dezen heeft de tweede dood geen macht, maar zij zullen priesters van God en van Christus zijn en met Hem de duizend jaren regeren. (Telos)

Houding tegenover de dood

De dood wekt vrees. Vrees voor de dood leidt tot slavernij.  

Heb 2:14  Daar nu de kinderen aan bloed en vlees deel hebben, heeft ook Hij op gelijke wijze daaraan deelgenomen, opdat Hij door de dood te niet zou doen hem die de macht over de dood had, dat is de duivel, Heb 2:15  en allen zou verlossen die uit vrees voor de dood hun hele leven door aan slavernij onderworpen waren. (TELOS)

Tweederde van de Nederlanders bezoekt nooit het graf van dierbaren en praat nooit met familieleden over de eigen dood. Vier op de vijf Nederlanders leggen hun uitvaartwensen niet van te voren vast (anno 2008). Blijkens wetenschappelijk onderzoek verricht in Nederland stimuleren onbewuste gedachten aan de dood het kopen van luxe-goederen. De Heer Jezus kan de vrees voor de dood wegnemen bij die in Hem geloven. 

Opb 1:17 En toen ik Hem zag, viel ik als dood aan zijn voeten; en Hij legde zijn rechterhand op mij en zei: Vrees niet, Ik ben de eerste en de laatste, Opb 1:18 en de levende; en Ik ben dood geweest, en zie, Ik ben levend tot in alle eeuwigheid, en Ik heb de sleutels van de dood en de hades. (TELOS)

Voor een christen is de dood geen zwarte ruimte met een onbekende inhoud, maar een doorgang naar de hemel, waar God de Vader woont, de Heer Jezus als voorloper is binnengegaan en waar de engelen leven. "De dood is een reis naar God", heeft Amerikaanse evangelist Billy Graham gezegd. Van hem zijn ook de volgende woorden: "De gelovige christen heeft hoop wanneer hij staat bij het graf van een geliefde die naar God is gegaan, want hij weet dat die scheiding niet voor eeuwig is. Het is een heerlijke waarheid dat degenen die in Christus gelovigen elkaar nooit voor de laatste keer hebben gezien".

„De dood gaat niemand hier voorbij, 
’t Is jong of oud, ook wie hij zij. 
Waak steeds en bid en wees bereid
voor ’t naderen der eeuwigheid.”

(Muurtekst in de kerk te Longerhouw, Friesland)

Zie ook

Sterven