Vaccin tegen SARS-CoV-2

Uit Christipedia

Een vaccin tegen SARS-CoV-2 is een vaccin dat het menselijk lichaam leert zich te verweren tegen het virus SARS-CoV-2, en dat daarmee de door dit virus verwekte ziekte Covid-19 voorkomt dan wel de ziekteverschijnselen beperkt houdt.

Vaccinatie met een mRNA-vaccin tegen SARS-CoV-2

Ontwikkeling

Onderzoeker hebben het RNA, de blauwdruk van het virus, onderzocht en het deel afgezonderd dat een recept voor het stekeleiwit bevat. Dit eiwit (Eng. spike protein) zit op de buitenkant van het virus en fungeert als een sleutel om een te infecteren cel te openen.

Er zijn in 2020 verschillende vaccins tegen SARS-CoV-2 ontwikkeld.

Dat is zeer snel gegaan, veel sneller dan gewoon; nog nooit zijn vaccins zo snel ontwikkeld, goedgekeurd en toegediend[1]. Een snelst ontwikkelde vaccin tot dan toe was het mumpsvaccin, het vaccin tegen het mumpsvirus; het vaccin werd in vier jaar ontwikkeld[2].

Dit is te mede te danken aan[3] (10 de prioriteit die de ontwikkeling kreeg; (2) de kennis die men al had omtrent andere coronavirussen, zoals SARS; men wist al wat het stekeleiwit deed[2]; (3) de volwassen geworden RNA-technologie, ingezet voor mRNA-vaccins wordt ingezet; (4) het geld en de tijd die op verscheidene plaatsen in de wereld in de zoektocht naar een vaccin zijn gestoken; (5) het deels parallel laten verlopen van fasen in de studie en ontwikkeling van het vaccin; (6) de ongekende uitgebreide samenwerking van wetenschappers wereldwijd[2].

Gebruik van gekloonde cellen van geaborteerde kinderen

Een onvoldragen kind van 3 maanden oud.

Sommige producenten hebben in de ontwikkeling en/of productie van een vaccin gebruik gemaakt van cellen die gekopieerd (gekloond) zijn van cellen van een geaborteerd kind. Zo hebben de producenten Pfizer/BioNTech en Moderna in de testfase gebruik gemaakt van menselijke cellen die door kloning afstammen van de cellen van een kind, dat in 1973 in Nederland is geaborteerd. De cellen van het gekloond weefsel hebben de code HEK293 gekregen.[4] De vaccins van genoemde bedrijven zijn toegelaten tot de Nederlandse markt.

De producent AstraZeneca heeft dergelijke cellen gebruikt tijdens het ontwerp en de testfase. In tegenstelling tot Pfizer/BioNTech en Moderna gebruikt AstraZeneca ook in de productiefase cellen die afstammen van de cellen van een geaborteerd kind.[4] Nederland bestelde 2,3 miljoen vaccins van AstraZeneca[5].

Vaccins

Er zijn of worden verschillende soorten vaccins[6] tegen SARS-CoV-2/Covid-19 ontwikkeld. Enkele soorten met hun producenten zijn[7]:

  • subeenheid-eiwitvaccin: Novavax (VS)
  • verzwakt vaccin: Sanofi (FR)/GlaxoSmithKline (VK)
  • geïnactiveerd vaccin: Valneva (FR)
  • recombinant vectorvaccins: AstraZeneca (VK,ZW), Janssen (VS/BE);
  • mRNA-vaccins: Pfizer/BioNTech (VS), Moderna (VS), Curevac (DU)

Subeenheidvaccin

Een zogenoemd subeenheidvaccin of subeenheid-eiwitvaccin tegen SARS-CoV-2/Covid-19 bevat veel kopieën van het stekeleiwit van het coronavirus.[7] 'Subeenheid' slaat op een onderdeel van het virus, in dit geval het stekeleiwit. Bij toediening van het Novavax-vaccin wordt het viruseiwit ingespoten, waarna het immuunsysteem van het lichaam erop reageert. De lichaamsvreemde eiwitten wekken dus een immuunreactie op.

De eiwitten moeten door een levend organisme zijn aangemaakt. Dat kunnen bijvoorbeeld bacteriën of gistcellen zijn. In het geval van Novavax is het eiwit gemaakt door een mot, dus een insect. Die cellen van de mot krijgen de instructie voor het aanmaken van het stekeleiwit en produceren vervolgens dit eiwit. Het eiwit komt in het vaccin, samen met een hulpstof die helpt om het immuunsysteem in te schakelen.[8]

Verzwakt vaccin

Een verzwakt vaccin bevat een afgezwakte versie van het virus, die het afweersysteem oefent en zodoende voorbereidt voor het echte virus. De afgezwakte versie is te zwak om iemand ziek te maken (tenzij iemand een zwakke afweer heeft), maar sterk genoeg om een immuunreactie op te wekken. Het vaccin verandert ons DNA niet[9].  

Binnen enkele weken maken cellen van het afweersystemen antilichamen aan, die in het bijzonder voor het coronavirus bedoeld zijn of in het bijzonder voor het stekeleiwit op het virus. De antilichamen gaan op het virus zitten en voorkomen zo dat het virus een cel binnendringt. Ze vormen tevens een teken voor het afweersysteem dat het virus vernietigd moet worden. Vergelijk de gekleurde markeringen die het Nederlandse Staatsbosbeheer op te kappen bomen aanbrengt. Het afweersysteem eet de gemarkeerde virussen op en vernietigt ze. Komen er later volwaardige virussen in het lichaam, dan worden ze herkend en vernietigd.

Geïnactiveerd vaccin

Dit vaccin bevat een geïnactiveerd SARS-CoV-2 virus. Het werkt op eenzelfde manier als de griepprik. Het virus wordt in enorme hoeveelheden gekweekt in bepaalde cellen. Vervolgens wordt het chemisch geïnactiveerd, zodat het niet meer infectieus is, dus niet meer ziek kan maken.[8] Het vaccin van Valneva gebruikt hulpstoffen om het immuunsysteem in te schakelen.

Recombinant vectorvaccin

Bij de ontwikkeling van dit type vaccin wordt het stekeleiwit-gen van het coronavirus geïsoleerd. Men maakt er DNA van[10]. Dit DNA wordt vervolgens ingebouwd in een DNA-virusachtige gestopt die het DNA in de cel brengt en de cel tot de productie van het stekeleiwit aanzet. Dit eiwit lokt een immuunreactie uit.[7] In het AstraZeneca heeft men het DNA ingebouwd in het adenovirus afkomstig van een chimpansee[10]. Dit dragervirus is onschadelijk gemaakt en dient alleen als voertuig voor het viraal DNA. Het kan zich niet vermenigvuldigen. Er bestaat echter de kans dat bij een omvangrijke kweek van adenovirussen voor vaccinatie er een virus gevormd wordt dat zichzelf wél kan vermenigvuldigen[10].

De techniek van een recombinant vectorvaccin is nogal nieuw en niet degelijk onderzocht (feb. 2021)[10][11].

mRNA-vaccin

Dit vaccin brengt mRNA voor de aanmaak van het stekeleiwit van het virus in menselijke cellen. Het lichaam herkent onmiddellijk het aangemaakte eiwit als lichaamsvreemd en activeert afweercellen om er antilichamen en T-cellen tegen te produceren.

Drie uren na de bekendwording van de genetische code van het virus werd met de ontwikkeling van mRNA-vaccins begonnen. Het stekeleiwit is een goede ingang, zo wist men al, voor vaccineren[1]. De mRNA-techniek wordt voor het eerst breed toegepast voor vaccins die aan mensen worden gegeven. Het mRNA-vaccin van Pfizer/BioNTech is getest op meer dan 20.000 mensen, die ermee zijn ingeënt[12].

mRNA. Op grond van het gevonden recept voor stekeleiwitten maakte men op kunstmatige wijze mRNA (messenger RNA, boodschapper-RNA). Dit is een speciale vorm van RNA die een cel kan binnenkomen en de cel instructies kan geven[13] voor de aanmaak van stekeleiwitten, niet voor de aanmaak van het virus zelf. Een mRNA-vaccin bevat een RNA-virusachtige met een recept (mRNA) uit het coronavirus virus voor de aanmaak van het stekeleiwit dat kenmerkend is voor het coronavirus. Een cel die het boodschappermolecuul RNA binnen krijgt maakt aan de hand van het recept het stekeleiwit aan. Dit eiwit zit, zoals gezegd, aan de buitenkant van het virus en komt, door de 'geïnfecteerde' cel aangemaakt, ook aan de buitenkant van de cel te zitten. Het eiwit is vreemd aan ons lichaam en lokt een reactie van ons afweersysteem uit. Zo rust het vaccin ons immuunsysteem toe voor de herkenning en bestrijding van het coronavirus. Ons lichaam wordt alvast bewapend voor wanneer we echt zouden raken met het virus. Dit virus wordt dan herkend aan de stekel-eiwitten en vervolgens aangevallen en vernietigd.

Vetbolletje. Als men mRNA los in het lichaam spuit, valt het uit elkaar. Ons lichaam heeft enzymen (RNAsen) die het vrij RNA direct afbreken[14]. Om het boodschappermolecuul te beschermen wordt het ingekapseld in een beschermend hoesje van vetdeeltjes. Het zit dan in een minuscuul vettig bolletje, een heel klein vetdruppeltje, ook nanodeeltje (Eng. nano particle) genoemd. Dit beschermt het stukje virale RNA tegen afbraak en en bevordert de opname in onze cellen[9]. Het vetbolletje zorgt tevens voor het vervoer en de levering van het mRNA. De vetdeeltjes worden nano-lipiden genoemd. Om te zorgen dat de vetbolletjes vóór de vaccinatie intact blijven, wordt het RNA-vaccin van de firma Pfizer/BioNTech bij -70 oC bewaard vóórdat het wordt toegediend.

Zout water. De minuscule vetdruppeltjes worden in een zoutig water gedaan, dat zo natuurlijk mogelijk voor het lichaam is[15]

Adjuvanten. In het Pfizer-vaccin zouden geen adjuvanten zitten[16]. Dit zijn hulpstoffen die tot een sterkere reactie op de antigenen moeten leiden. Echter, volgens een andere geleerde[17] zit er wel een adjuvans in: in het nanodeeltje zit ook polyethyleenglycol (PEG), dat immunogeen is: bij veel mensen zal een antistof tegen polyethyleenglycol worden gevormd. Andere hebben er al een antistof voor, omdat polyethyleenglycol een middel is dat veel voorkomt in onze omgeving. In het nanodeeltje zit PEG om het afweersysteem te starten. Maar het afweersysteem mag hierdoor niet op hol slaan en voeren tot een anafylactische shock, dit is een uitgebreide heftige allergische reactie.

Het vetbolletje heeft een structuur die het complementsysteem[18], dat is een deel van het afweersysteem, na injectie direct activeert[19]. Het complementsysteem is zeer krachtig en moet goed gereguleerd worden. Activering van het complementsysteem kan direct bijwerkingen geven, bijvoorbeeld een rillerig gevoel. Vaatverwijding door het complementsysteem kan leiden tot flauwvallen. Overactivatie kan ernstige gevolgen hebben[20]

Als het vaccin wordt ingespoten, botsen de vetdeeltjes tegen cellen van het lichaam. De meeste cellen zijn spiercellen. De vetdeeltjes versmelten met de buitenkant van de cel. De vette stof zorgt voor bescherming van het RNA, maar ook voor toegang tot de cel. Het vetbolletje gaat op in de celmembraan, waardoor het mRNA in het cytoplasma van de cel terechtkomt.

Het RNA komt niet in contact met het DNA in de celkern. De eiwitfabriek (ribosoom) van de cel leest het mRNA af en maakt het stekeleiwit. Het RNA kan meerdere keren worden gelezen en kan dus meerdere stekeleiwitten doen maken. Het RNA wordt binnen enkele dagen[21][22], binnen ongeveer 72 uur door onze cellen afgebroken, nadat het zijn werk heeft gedaan.[9]

De aangemaakte stekeleiwitten worden uit de cel gewerkt en komen vrij in het lichaam. Het grootste deel[23] van de aangemaakte stekeleiwitten hechten zich aan de buitenzijde van het celmembraan, een ander deel zwerft rond en kan zich aan andere cellen hechten, waar ze niets kunnen uitrichten. De stekels kunnen niet ziek maken. Maar omdat ze vreemd zijn aan het lichaam, zal het immuunsysteem ze niet dulden en aan de slag gaan. Anders gezegd: de stekeleiwitten activeren ons afweersysteem. Er worden meerdere afweercellen opgeroepen om de stekels op te ruimen. En de afweercellen vermenigvuldigen zich. Tegelijkertijd worden er antistoffen (antilichamen) aangemaakt om de stekels op te ruimen. Cellen waaraan het stekeleiwit zit, worden vernietigd. Er komen nieuwe cellen voor in de plaats. De reactie van ons lichaam is geen auto-immuunreactie, want het zijn geen gewone cellen die worden vernietigd, maar cellen die lichaamsvreemde elementen (stekeleiwitten) bevatten.

Bij de afweerreactie ontstaan ook geheugencellen, die onthouden hoe het stekeleiwit eruit ziet, ook nadat de stekels zijn opgeruimd. Ze zorgen ervoor dat het echte virus met zijn typische stekeleiwitten, wanneer de gevaccineerde het later oploopt, meteen wordt herkend en vervolgens door andere afweercellen wordt uitgeschakeld. De gevaccineerde is daardoor tamelijk beschermd tegen het virus en daarmee tegen COVID-19.[24][25] De opbouw van de afweer duurt zo'n drie weken[12].

Load video
YouTube


Hoe werkt het corona vaccin?. Youtube.com: Erasmus MC, 8 jan. 2021. Duur: 2 min. 55 sec. Over de werking van het mRNA-vaccin van Pfizer/BioNTech.

Doeltreffendheid. De bedrijven Pfizer/BioNTech- en Moderna hebben in 2020 elk een mRNA-vaccin tegen SARS-CoV-2 ontwikkeld. Het Pfizer-vaccin bleek in 95% van de gevallen effectief te zijn. Anders gezegd: een besmet persoon heeft 95% minder kans op Covid-19 te krijgen. Andere vaccins lijken ongeveer hetzelfde te scoren[26]. Er bestaat dus nog een kans dat iemand na de vaccinatie Covid-19 krijgt. De patiënt behoort dan tot de 5% pechvogels. De ziekte komt dan niet door het vaccin, maar door het virus dat 'in het wild', bijvoorbeeld op het werk of in de supermarkt, is opgelopen.[26] Het schijnt echter dat de ziekte, die een gevaccineerde krijgt, minder heftig is dan bij een niet-gevaccineerde. Dat zien we trouwens ook bij de griep: iemand die een griepprik heeft gehad en toch griep krijgt, wordt doorgaans minder ziek dat iemand die ongevaccineerd de griep krijgt.[26]

De immuniteit die men door het Pfizer-vaccin krijgt lijkt beter en langer te zijn dan de natuurlijke immuniteit na besmetting met het virus. Daarom wordt aangeraden ook na herstel van COVID-19 het vaccin te halen.[27] Een tegengeluid stelt dat een natuurlijke infectie veel meer antistoffen oplevert dan het Pfizer-vaccin[28] Een natuurlijke infectie met SARS-CoV-2 maakt de antistof IgA aan in de bovenste luchtwegen. Het Pfizer-vaccin, dat in de armspier wordt ingespoten, verwekt voornamelijk de agressievere antistof IgG, die ontstekingsreacties opwekt.

Bijwerkingen. Er is een breed scala van mogelijke bijwerkingen. De bijwerkingen van dit vaccin, dat getest is op meer dan 20.000 mensen[12], zijn mild en van korte duur. Niet iedereen ondervindt bijwerkingen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn tweëerlei: 1. bijwerkingen ten gevolge van de afweerreactie door het menselijk lichaam: vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, koorts, rillingen; 2. bijwerkingen ten gevolge van het prikken en toedienen van het vaccin: pijn ter plekke van de injectie, roodheid, zwelling. De eerste soort bijwerkingen zijn een bewijs dat het afweersysteem in actie is gekomen.[24]

Naast de genoemde veelvoorkomende kortdurende bijwerkingen kunnen zich zeldzame bijwerkingen van het Pfizer-vaccin voordoen. Op 1 miljoen doseringen hebben 3 mensen een ernstige allergische reactie (anafylaxie) gehad. Deze bijwerking is goed te verhelpen met medicatie. Mensen kunnen trouwens allergisch zijn voor elke stof die er bestaat.[24]

Zijn er bijwerkingen van het Pfizer-vaccin na lange tijd? Dat is in jan. 2021 nog niet bekend. Onvruchtbaarheid van de vrouw is geen gevolg van het mRNA-vaccin noch van COVID-19[29]. Vaccins hebben nooit bijwerkingen op lange termijn. Een vaccin wordt opgeruimd door het afweersysteem.[24]

Mogelijke gevaren en kritiek

Zwangeren krijgen uit voorzorg geen vaccin (stand 6 jan. 2021), omdat nog onvoldoende is onderzocht of zwangere dieren, die het vaccin krijgen, afwijkingen krijgen in de vruchtjes. Na hun zwangerschap kunnen vrouwen het vaccin krijgen.[12]

Opname in het DNA? Er schuilt voor het DNA een mogelijk gevaar in dit vaccintype: het RNA kan tot een verandering van het DNA leiden. Dankzij een replicasegen in het vaccin wordt er in de cellen heel veel RNA voor het stekeleiwit aangemaakt, zodat er veel stekeleiwitten worden geformeerd om een goede afweerreactie teweeg te brengen. Ons genoom bevat genen voor de enzymen reverse transcriptase (RT) en integrase (INT). Viraal RNA kan in cDNA worden omgezet door het enzym reverse-transcriptase. Daarna kan dit stukje cDNA door het integrase-enzym worden geïntegreerd in het DNA. Het stekeleiwit-RNA kan langs die weg in iemands genoom terechtkomen. In het menselijk genoom komen tienduizenden genen voor die de code voor het RT- en INT-enzym bevatten. "Dat betekent dat er een reële kans bestaat dat veel RNA gaat integreren in bijvoorbeeld celcyclusgenen of in genen die de stofwisseling aansturen. Het resultaat? Een verhoogde kans op kanker en stofwisselingsafwijkingen. Daar is nog niet op getest", aldus een moleculair bioloog in februari 2021[30][31].

Het mRNA-vaccin wordt diep in een spier geïnjecteerd. De cellen van het spierweefsel delen zich minder snel dan die van de kiemlaag van de huid of van de inwendige darmbekleding. Spiercellen met veranderd DNA vermenigvuldigen zich minder snel dan huidcellen. Verder is het zo dat oudere mensen, die minder generaties cellen hebben te gaan, minder risico lopen dan jongeren, die nog een heel leven voor zich hebben. Daarom is het inenten van oude mensen met een RNA-vaccin wellicht oké. Maar jonge mensen, zegt genoemde moleculair bioloog, kun je beter pas inenten na uitvoerige studies die 'genotoxiciteit' uitsluiten[32]. "Genotoxiciteit" wil zeggen dat het proces "RNA → cDNA → genoomintegratie" kan leiden tot een verstoorde genetische controle en op de lange duur tot genetische afwijkingen en ziekte. RNA-vaccins zijn niet getest op dit risico[33]. "Als genoom-onderzoeker ga ik geen injecties van de nieuwe RNA-vaccins nemen[34].

Een hoogleraar immunologie stelde echter in jan. 2021: "Om het rna van het vaccin om te zetten in dna zijn enzymen nodig die onze eigen cellen helemaal niet aanmaken. Dat gebeurt dan ook niet."[35] Een andere deskundige, hoogleraar coronavirologie[36], ontkent dat het mRNA van het vaccin mogelijk wordt ingebouwd in het DNA in de celkern, omdat dit ook niet gebeurd met andere RNA-moleculen in de cel. Door een virus geïnfecteerde cellen zijn vol viraal rna. Coronavirussen en nog een aantal andere virusgroepen maken zelfs extra mRNAs. Als dit opname in het DNA een probleem was, "dan zou het ook een probleem zijn voor iedereen die natuurlijk geïnfecteerd raakt, met welk rna-virus dan ook. Miljarden mensen, duizenden jaren lang, tientallen infecties per jaar."[36]

Auto-immuunziekte? Het afweersysteem doodt de gezonde cellen die stekeleiwitten op hun buitenkant hebben. Het virus is selectiever in de cellen waarin het binnendringt, terwijl het mRNA van het vaccin dankzij het vetlaagje waarin het verpakt zit, ook in cellen komt waarvoor het virus geen sleutel heeft om binnen te komen, want een deel van het RNA komt in de bloedbaan terecht en kan zo in andere dan spiercellen terechtkomen[37]. De kans is aanwezig dat het afweersysteem per abuis ook gezond weefsel gaat bestrijden, stelde de immunoloog Theo Schetters in jan. 2021[38]. Of het zal gebeuren, is onbekend.[38]

Die beweerde kans wordt tegengesproken door een hoogleraar hoogleraar immunologie[35]: onze cellen zetten bij een infectie altijd eiwitten op hun buitenwand. "Als je daar een auto-immuunziekte van zou krijgen, zouden we dat van elk willekeurig virus krijgen, van allerlei andere vaccins en van het coronavirus zelf."[35] Er is nog geen spoor van het probleem waartegen Schetters waarschuwt.[21]

Kritiek. Immunoloog en parasitoloog Theo Schetters[39], die al tientallen jaren betrokken is bij de ontwikkeling van dierenvaccins, is bezorgd (jan. 2021) over het mRNA-vaccin dat gebruikt wordt: over de haast waarmee dit type vaccin is ontwikkeld en over het gebrek aan gegevens betreffende de veiligheid en de effectiviteit ervan. "We zijn aan groot experiment aan het doen met mensen", zegt hij[38] Een andere immunoloog vindt dat er veel onzekerheden zijn, er weinig onderzocht is[40] en dat men wel erg kort door de bocht gaat. Weer een andere immunoloog (en toxicoloog) is van oordeel dat "het vaccin veel te snel en lichtzinnig is toegelaten"[41].

Schetters vindt vaccineren tegen SARS-CoV-2 "onnodig en massavaccinatie is vanwege onbekende bijverschijnselen en gevolgen hoogst onverantwoordelijk."[38] Onnodig, omdat mensen voldoende weerstand hebben: 98% van de vastgestelde geïnfecteerden worden weinig ziek of hebben vrijwel geen klachten[42]. We zouden beter bepaalde groepen kwetsbare mensen het vaccin kunnen aanbieden[43]. Dan kunnen we binnen redelijke tijd van de lockdown af.[43]

Er zijn alternatieven voor DNA- en RNA-vaccins, zoals een verzwakte vaccin van Sanofi/GlaxoSmithKline, waarvan wij de veiligheid veel beter kennen[38]. Onder hoge druk heeft men echter gekozen voor vaccins die eerder beschikbaar waren.

Een ander punt van kritiek[44] is dat, in de ontwikkeling van het vaccin van Pfizer, de belangrijke T-cel-reactiviteit van het afweersysteem niet is onderzocht. Deze reactiviteit is echter het belangrijkste van de afweer.

Een ander punt van kritiek[45] is de route van vaccinatie: het vaccin wordt in de armspier gespoten, waar het voornamelijk de antistof IgG verwekt in plaats van de IgA, dat door een natuurlijke infectie in de luchtwegen wordt verkregen. De route kan wellicht beter via de neus moeten gaan.

Een ander punt van kritiek[46][31] is dat er antistoffen kúnnen worden gevormd die de (volgende) infectie heftiger maken, ze versterken de ziekte. Ze kunnen ervoor zorgen dat het virus in weefsel komt waarin het anders niet zou kunnen komen.

Meer informatie

COVID-19-vaccin, nl.wikipedia.org.

Post vaccine deaths. Youtube.com: Dr. John Campbell, 16 feb. 2021. Duur: 30 min. 20 sec. Over sterfgevallen kort na vaccinatie.

Zie ook

Vaccin

Bron

Hoe werkt het corona vaccin? Youtube.com: Erasmus MC, 8 jan. 2021. Duur: 2 min. 55 sec. Over de werking van het mRNA-vaccin van Pfizer/BioNTech.

Zie ook de Voetnoten hieronder.

Voetnoten

  1. ↑ 1,0 1,1 mRNA Vaccinatie - Te snel? (Evidence based). Youtube.com: JufDanielle, 6 jan. 2021. Duur: 3 min. 29 sec. De auteur is geneeskundige.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 COVID-vaccins te snel ontwikkeld? Youtube.com: Medicine with Dr. Moran, 17 feb. 2021. Duur: 7 min. 19 sec. Voorlichting door intern-geneeskundige Keith Moran.
  3. ↑ mRNA Vaccines: Questions & Misconceptions. Youtube.com: Simply Explained, 27 jan. 2021. Duur: 7 min. 45 sec.
  4. ↑ 4,0 4,1 https://schreeuwomleven.nl/nieuws/149/welke-coronavaccins-gebruiken-cellen-van-geaborteerde-kinderen-en-hoe-/
  5. ↑ https://nos.nl/artikel/2365549-minder-astrazeneca-vaccins-naar-eu-tekort-treft-ook-nederland.html
  6. ↑ Over verschillende soorten vaccins in het algemeen, zie Vaccin.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Wim de Jongste, Peter Borger, 'Hoe werkt een vaccin? Een beschrijving van 7 verschillende soorten', in: Weet Magazin, feb. 2021.
  8. ↑ 8,0 8,1 Pas veel minder maatregelen na meer prikken: welke vaccins komen er nog aan? NOS.nl, 21 feb. 2020.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Hetty Helsmoortel, Vijf redenen waarom RNA-vaccins ons DNA niet veranderen, op EosWetenschap.eu, zonder datum. Geraadpleegd 29 jan. 2020.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Vanaf 40 min.
  11. ↑ Over DNA-vaccins, zie https://en.wikipedia.org/wiki/DNA_vaccine
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Erasmus MC vaccinatie Q&A. Youtube.com: Erasmus MC, 6 jan. 2021. Duur: 4 min. 35 sec.
  13. ↑ How mRNA Vaccines Work - Simply Explained. Youtube.com: Simply Explained, 30 dec. 2020. Duur: 4 min. 25 sec.
  14. ↑ Gesprek met de Duitse toxicoloog en immunoloog Prof. Dr. Stefan Hockertz, https://hausarztpraxis-weilheim.de/2020/12/10/update-mrna-impfstoffe/, 10 dec. 2020.
  15. ↑ COVID 19 Vaccine Deep Dive: Safety, Immunity, RNA Production, w Shane Crotty, PhD (Pfizer / Moderna). Youtube.com: MedCram - Medical Lectures Explained CLEARLY, 17 dec. 2020. Vanaf 11 min. 44 sec.
  16. ↑ COVID 19 Vaccine Deep Dive: Safety, Immunity, RNA Production, w Shane Crotty, PhD (Pfizer / Moderna). Youtube.com: MedCram - Medical Lectures Explained CLEARLY, 17 dec. 2020. Vanaf 12 min. 11 sec.
  17. ↑ Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Vanaf 5 min 49 sec.
  18. ↑ Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Duur: 49 min. 8 sec.
  19. ↑ De activering van het complementsysteem door een nano-deeltje is niet iets nieuws.
  20. ↑ Zoals bij een dodelijke hitteberoerte (zonnesteek).
  21. ↑ 21,0 21,1 YouTube-hit: de hoogleraar die coronavaccins fileert. Zes uitspraken beoordeeld, Volkskrant.nl, 22 jan. 2021.
  22. ↑ COVID 19 Vaccine Deep Dive: Safety, Immunity, RNA Production, w Shane Crotty, PhD (Pfizer / Moderna). Youtube.com: MedCram - Medical Lectures Explained CLEARLY, 17 dec. 2020. Vanaf 11 min. 35 sec.
  23. ↑ COVID 19 Vaccine Deep Dive: Safety, Immunity, RNA Production, w Shane Crotty, PhD (Pfizer / Moderna). Youtube.com: MedCram - Medical Lectures Explained CLEARLY, 17 dec. 2020. Vanaf 20 min. 56 sec.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 mRNA Vaccinatie - De Basis. Youtube.com: JufDanielle, 4 jan. 2021. Duur: 4min. 51 sec.
  25. ↑ mRNA Vaccinaties - Kan het jouw DNA veranderen? (Evidence based). Youtube.com: JufDanielle, 7 jan. 2021. De auteur is geneeskundige.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 mRNA Vaccinatie - COVID na vaccinatie? Youtube.com: JufDanielle, 9 jan. 2021. Duur: 3 min 7 sec. De auteur is geneeskundige.
  27. ↑ mRNA Vaccinatie - Na COVID-19? Youtube.com: JufDanielle, 8 jan. 2021. Duur: 1 min. 2 sec. De auteur is geneeskundige.
  28. ↑ Volgens een studie gepubliceerd in okt. 2020 in het tijdschrift Nature, aangehaald door de immunoloog P. Capel, zie Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Vanaf 9 min 54 sec.
  29. ↑ mRNA Vaccinatie - Onvruchtbaarheid? (Evidence based). Youtube.com: JufDanielle, 5 jan. 2021. Duur: 2 min. 59 sec.
  30. ↑ Peter Borger, 'Zichzelf versterkende mRNA-vaccins. Wat zijn het en wat doen ze?', in: Weet Magazin, feb. 2021. De auteur is moleculair bioloog. Hij deed 25 jaar onderzoek naar de genetische aspecten van wat virussen met lichaamscellen doen.
  31. ↑ 31,0 31,1 Zie ook de bedenkingen van de toxicoloog en immunoloog Prof. Dr. Stefan Hockertz, https://hausarztpraxis-weilheim.de/2020/12/10/update-mrna-impfstoffe/, 10 dec. 2020.
  32. ↑ Peter Borger, https://www.facebook.com/eddymaatkamp/posts/1125442407929109. 2 maart 2021.
  33. ↑ Peter Borger, https://twitter.com/BorgerPieter/status/1339516643949629440, 17 dec. 2020.
  34. ↑ Peter Borger, https://twitter.com/BorgerPieter/status/1339516645430194176, 17 dec. 2020.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Marjolein van Egmond (Amsterdam UMC), in: YouTube-hit: de hoogleraar die coronavaccins fileert. Zes uitspraken beoordeeld, Volkskrant.nl, 22 jan. 2021.
  36. ↑ 36,0 36,1 Eric Snijder van het Leids Universitair Medisch Centrum, in: YouTube-hit: de hoogleraar die coronavaccins fileert. Zes uitspraken beoordeeld, Volkskrant.nl, 22 jan. 2021.
  37. ↑ “Waarom Lockdown? 98% heeft weerstand. Focus op risicogroepen” zegt Prof. Dr. Theo Schetters. Youtube.com: BLCKBX, 12 feb. 2021. Vanaf 29 min 35 sec.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 “Massa mRNA Vaccinatie Roekeloos en onnodig”, zegt Prof. Dr. Theo Schetters. Youtube.com: BLCKBX, 6 jan. 2021.
  39. ↑ Hij is buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Pretoria (Zuid-Afrika). Zie zijn profiel op LinkedIn,https://www.linkedin.com/in/theo-schetters-907a895/. geraadpleegd 9 feb 2021.
  40. ↑ Pierre Capel, in: Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Vanaf 23 min 38 sec.
  41. ↑ De Duitse toxicoloog en immunoloog Prof. Dr. Stefan Hockertz, https://twitter.com/PHockertz/status/1365189208386732033, 26 feb. 2021.
  42. ↑ “Waarom Lockdown? 98% heeft weerstand. Focus op risicogroepen” zegt Prof. Dr. Theo Schetters. Youtube.com: BLCKBX, 12 feb. 2021. Vanaf ongeveer 4 min 5 sec.
  43. ↑ 43,0 43,1 “Waarom Lockdown? 98% heeft weerstand. Focus op risicogroepen” zegt Prof. Dr. Theo Schetters. Youtube.com: BLCKBX, 12 feb. 2021. Vanaf 20 min.
  44. ↑ Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Vanaf 11 min 35 sec. Capel baseert zich op een publicatie in Nature uit okt. 2020, waarin staat bij "T-cell respons": "not done".
  45. ↑ Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Vanaf 12 min 22 sec.
  46. ↑ Prof. Dr. Pierre capel - Emeritus Hoogleraar in de Experimentele Immunologie. Youtube.com: Buiten Parlementaire Onderzoeks Commissie, 19 feb, 2021. Vanaf 20 min.
Overgenomen van "https://www.christipedia.nl/wiki/Vaccin_tegen_SARS-CoV-2?oldid=28953"