Pentateuch

Pentateuch ("vijfdelig") is een benaming voor het vijfdelige boek van Mozes, de eerste vijf bijbelboeken: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium.

De Griekse benaming ‘Pentateuch’, waar het Griekse woord ‘biblos’ (= boek) moet worden bijgedacht, betekent "vijfdelig boek". De joden duiden de eerste vijf bijbelboeken aan met de Hebreeuwse naam ‘Thora’ (= onderwijzing). Ze worden ook ‘de boeken van Mozes’ genoemd, omdat zij voor een groot deel door Mozes geschreven zijn. Andere verwante benamingen worden hieronder vermeld. 

De Pentateuch wordt aan Mozes toegeschreven:

• door andere delen van het O.T., waar het boek van Mozes als zodanig wordt aangehaald;
• door de Heer en zijn apostelen (Matth. 19:8; Joh. 7:19; Hand. 3:22), die het woord van Mozes als zodanig aanhalen;
• door de buitenbijbelse Joodse overlevering;
• door de buitenbijbelse heidense overlevering.

Overal waar de Pentateuch in de geschiedenis van het Oude Testament wordt vermeld, is er sprake van als van één boek, en als van een oorspronkelijk boek van Mozes, onder de volgende benamingen: "de "Wet van Mozes" (Ezra 7:6); "het Boek der Wet van Mozes" (Neh. 8:2); "het Boek van Mozes" (Ezra 6:18); "het Wetboek des Heeren, door de hand van Mozes" (2 Kron. 34:14), "het Boek van het Verbond" (2 Kron. 34: 30); "het Wetboek des Heeren" (2 Kron. 17:9). Deze benaming wordt gebezigd van de dagen van Josafat (915 v. C.) af, tot de tijd van Jezus, de zoon van Sirach (ongeveer 250-200 v. C). Er kan weinig twijfel bestaan of het zo genoemde boek moet inderdaad hetzelfde zijn als onze Pentateuch, en geen ander dan het door Mozes aan de zijde van de ark geplaatste "Boek der Wet" (Deut. 31:26). 

Een deel van de Pentateuch stamt van vóór Mozes en een ander deel is na Mozes toegevoegd. Er zijn schriftelijke oorkonden in opgenomen, die lang vóór Mozes bestonden, bijv. Gen. 5 :1vv. Uit de tijd na Mozes is niet alleen het bericht van zijn dood, Deut. 34, maar zijn ook aanwijzingen als Gen. 14:14 (de plaatsnaam Dan), Gen. 36:31b, Ex. 16:35, Num. 21:14,15 e.a.

In de Pentateuch vinden we de geschiedenis beschreven van de schepping van de wereld tot en met de dood van Mozes.

Boeken van Mozes	Korte inhoud gerijmd
1. Genesis 2. Exodus 3. Leviticus 4. Exodus 5. Deuteronomium	1. Mozes leert hoe God de wereld uit het niet heeft doen ontstaan; 2. Hoe de Joden uit Egypte door Gods hulp zijn uitgegaan; 3. Hoe Gods priest'ren moesten off'ren, hoe Gods volk Hem dienen moest; 4. Hoe Gods volk heeft moeten dolen door gewesten bar en woest. 5. Hij herhaalt zijn vroeger lessen; zingt een roerend afscheidslied;     Zegent Israel; ziet Kanan; sterft; zijn voet betreedt het niet.

Voor het grootste deel is de geschiedenis beschreven in Genesis, dat eindigt met de mededeling van Jozefs sterven. Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium samen geven de geschiedenis van twee en een halve eeuw. Hierbij dient echter te worden opgemerkt, dat Exodus 1 en 2, dus twee hoofdstukken slechts, de historie verhalen van ruim twee eeuwen: van Jozefs dood tot Mozes in Midian. Exodus 3 tot en met Deuteronomium 34 omvatten slechts veertig jaren: de geschiedenis van Mozes’ roeping in zijn 80ste levensjaar tot zijn dood. Van de ruim 37 jaren van de omzwerving door de woestijn worden slechts enkele voorvallen meegedeeld, en zo zijn de vier boeken Exodus, Leviticus, Numeri en Deutereronomium bijna geheel gewijd aan de geschiedenis van de uittocht van de kinderen Israëls uit Egypte, met een half jaar voorbereiding, een jaar verblijf bij Sinaï, een korte tijd van de verdere reis tot aan het oordeel over hen, die 20 jaar oud en daarboven waren, en van het laatste jaar, toen Mozes het volk bracht aan de grenzen van Kanaän. 

Echtheid van de boeken van Mozes

Over het geheel genomen, pleiten verreweg de meeste getuigenissen voor de leer, dat de gehele Pentateuch (enige minder belangrijke zinsneden daargelaten) van de hand van Mozes is.  

Genesis wordt tot de oudste boeken van de mensheid gerekend. Het moet echter beschouwd worden in verband met de vier daaropvolgende boeken, waarvan het een wezenlijk deel uitmaakt. Het boek is van Mozes.

Sommige schriftverklaarders beweren, dat twee geheel onderscheiden verhalen samengeweven zijn: het ene, het oudste, waarin de Godheid steeds aangeduid wordt door de algemene benaming Elohim (God), terwijl zij in het andere met de meer mystieke naam van Jehova (de HEERE) wordt genoemd - de eerste naam stelt een algemene Goddelijke werking in de stoffelijke wereld voor; de laatste aanduiding een bovennatuurlijke, overheersende macht, welke alles in het aanzijn roept en bestuurt, en daarvoor aanbidding eist. Deze twee delen worden het Elohistlsche en het Jehovistische genoemd; het eerste zou de natuurlijk en het laatste de geopenbaarde godsdienst leren. Er is echter in de gehele Pentateuch een eenheid, welke inderdaad gevoegelijk slechts aan één schrijver kan worden toegekend.

In het boek Exodus hebben sommige beoordeelaars ook het bestaan van twee onderscheiden ineengesmolten dokumenten (een Elohlstlsch en een Jehovistlsch) menen te ontdekken; maar zij vinden het veel moeilijker ze nauwkeurig af te schelden.

Het gehele boek draagt duidelijk een Egyptisch karakter, zoals uit onderzoekingen is gebleken. In de taal is een ruime inmenging van Egyptische woorden aan te duiden: bijv. de Tien Plagen, in drie groepen verdeeld, zijn gericht tegen de hoofdgodheden van het oude Egypte, n.l. het water, de hemellichamen en de aarde; evenzo in het Tweede Gebod.

Het is twijfelachtig of wij een tijdperk van 215 of van 430 jaar moeten rekenen voor het verblijf der Israëlieten te Egypte, daar de schriftuurplaatsen die er op doelen, tweeledig uitgelegd kunnen worden; uit de getalsterkte van het volk ten tijde van de uittocht, zou men voor het langste tijdperk moeten beslissen; terwijl het berlcht dat het vierde geslacht na de intocht uit Egypte toog, meer voor het kortste tijdperk pleit. 

In Leviticus en Numeri is men er niet in geslaagd twee onderscheidene Elohistlsche en Jehovistische delen vast te stellen; algemeen neemt men aan, dat er in hoofdzaak slechts één verhaal is, ofschoon er misschien enige kleinere bijvoegsels in voorkomen. 

Het boek Deuteronomium is door Mozes in zijn ouderdom geschreven, daar de schrijver klaarblijkelijk het oog heeft op de naderende intocht van de Israëlieten in het beloofde land. Het schijnbare verschil in stijl (eerst verhalend en daarna vermanend) in het boek Deuteronomium, zowel als zekere schijnbare strijdigheden tussen dit en de voorgaande boeken, heeft sommigen doen twijfelen of Mozes er werkelijk de schrijver van was. De tegenstrijdigheden zijn echter niet onverzoenbaar, en de voorschriften, welke op een geregelde regeringsvorm, zelfs op een koninkrijk en op een blijvende nederzetting in steden doelen, kunnen zeer goed voor de toekomst gegeven zijn. Aan de andere kant bestaan er vele punten van overeenkomst tussen Deuteronomium en de overige boeken van de Pentateuch (bijv. het gebruik van bijzondere Hebreeuwse woorden en taalkundige vormen, de veelvuldige toespelingen op de dienstbaarheid van de Joden in Egypte, op Egyptische wetten en gewoonten enz.), welke krachtig getuigen ten gunste van de mening, dat dit boek het werk van dezelfde schrijver is; waarbij nog gevoegd moet worden de rechtstreekse getuigenis van de schrijver zelf in het boek, en de vele aanhalingen uit Deuteronomium als "de Wet van Mozes" in het Nieuwe Testament. 

Messiaanse voorzeggingen

In de boeken van Mozes komen de volgende Messiaanse voorspellingen voor:

• Gen. 3 :15, het Paradijsevangelie;
• Gen. 9 :26, de zegen van Sem;
• Gen. 49 :10, de profetie van de stervende Jakob;
• Num. 24 :17, de voorzegging van Bileam;
• Deut. 18 :15, Mozes’ woord over de komende Profeet. 

Bronnen

In dit lemma is, onder toestemming, in juli 2011 en november 2014 gebruik gemaakt van tekst uit: C. Lindeboom, Bijbelgids, of Handleiding tot het verkrijgen van Bijbelkennis. Middelburg: Stichting de Gihonbron, 2009. Bewerking van de uitgave uit 1929, door J. Pluimers.

Bijbelsch Handboek en Concordantie, blz. 8. Rotterdam: J.M. Bredée, ca. 1892. Uit dit werk is in december 2011 en mei 2013 tekst genomen.